America First και Ηνωμένα Έθνη: Quo vadis Trump?

της Ερατoύς Ιωάννας Σαρρή

Οι εξελίξεις στη διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα συμπαρασέρνουν πολιτικούς, αναλυτές και πολίτες σε μια δίνη χωρίς προηγούμενο. Άνοδος της ακροδεξιάς, επαναπροσδιορισμός συνόρων στη Μέση Ανατολή, ενεργειακή ασφάλεια, τρομοκρατικές επιθέσεις, προσφυγικό και ένα διεθνές πολιτικό σύστημα που χάνει την αξιοπιστία του είναι ορισμένες από τις συνιστώσες του διεθνούς πολιτικού σκηνικού. Σ’ αυτό το σκηνικό το πηδάλιο της υπερδύναμης των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής αναλαμβάνει ο Donald Trump, υπέρμαχος του «America First» και της εθνικής κυριαρχίας. Ο Trump, που από τον συνολικό δημόσιο λόγο του, μοιάζει να μην αποδίδει μεγάλη σημασία σε πολυμερή σχήματα και να προκρίνει τον επιλεκτικό παρεμβατισμό στα διεθνή ζητήματα για την προάσπιση των μείζονων εθνικών συμφερόντων. Το δε πλούσιο σε αντιφάσεις αφήγημα που ανέπτυξε στην παρθενική ομιλία του στον ΟΗΕ σηματοδοτεί μια ‘νέα’ εποχή ακόμη και για τα ίδια τα Ηνωμένα Έθνη.

Ο Trump και οι προκάτοχοί του στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών

 

Video: “President Trump’s full United Nations speech“, CNN.

Στις 19/9/2017, όταν ο Trump απευθύνθηκε στα Ηνωμένα Έθνη, έναν οργανισμό που προάγει αρχές παγκόσμιας διακυβέρνησης και οικουμενικά ιδανικά, έκανε αισθητή την παρουσία του, αλλά και τη διαφοροποίησή του από τις θέσεις των προκατόχων του, ειδικά σε θέματα εθνοκεντρικής πολιτικής.

Ποια είναι η ειδοποιός διαφορά; Με μια φράση: η επιστροφή στο «Έθνος-Κράτος». Η επάνοδος στην εθνική κυριαρχία/sovereignty και στην προάσπιση των εθνικών συμφερόντων, σε μια ρευστή και ανταγωνιστική διεθνή τάξη πραγμάτων. «Η επιτυχία μας εξαρτάται από έναν συνασπισμό ισχυρών και ανεξάρτητων εθνών που υιοθετούν την κυριαρχία τους  […] για τον εαυτό τους και για τον κόσμο» είπε ο Trump, με δόγμα του το «America First». Ένα δόγμα που έθεσε ως αποκλειστική προτεραιότητα, σε αντίθεση με προκατόχους του, όπως οι Obama, Kennedy και George H.W. Bush, οι οποίοι σε μια λογική ισορροπίας υπερασπίζονται μεν στο βήμα του ΟΗΕ τα συμφέροντα του αμερικανικού λαού, επικαλούνται όμως και οικουμενικές αξίες και αποζητούν –περισσότερο ή λιγότερο– τη διεθνή συνεργασία στην αντιμετώπιση υπερεθνικών προκλήσεων.

Στενά συνυφασμένη με την εθνική κυριαρχία είναι και η φαινομενική επιστροφή των ΗΠΑ υπό τον Trump στη μονομέρεια/unilaterialism, ακόμα και σε ζητήματα με διεθνή χροιά. Μετά τη μονομερή αποχώρηση από τη Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα, ο Trump προκρίνει νέες κυρώσεις παραβιάζοντας την Πυρηνική Συμφωνία του Ιράν, την οποία στηρίζουν πλήρως ΟΗΕ και Ε.Ε., αποκαλώντας την «ντροπή για τις ΗΠΑ». Σημαίνουσα είναι και η απειλή αμερικάνικης επίθεσης για «ολοκληρωτική καταστροφή της Βορείου Κορέας». Σε αντίθεση με τον Obama, θιασώτη της πολυμερούς διαχείρισης των παγκόσμιων υποθέσεων, που προειδοποιούσε ότι «εάν δεν συνεργαστούμε αποτελεσματικά θα πρέπει να υποστούμε όλοι μαζί τις συνέπειες»  ο Trump φαίνεται έτοιμος να απομονώσει ξανά τις ΗΠΑ από τα Ηνωμένα Έθνη με την τάση απόσυρσης από μη-ευνοϊκές για τις ΗΠΑ διεθνείς συμφωνίες, και όχι μόνο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη διεθνή διπλωματία.

“Demonstrators dressed as North Korean leader Kim Jong-un (R) and US president Donald Trump (L) embrace during a peace rally in Seoul on November 5, 2017. Ed Jones / AFP”, TheNational.ae

Ο Trump επιλέγει να καταχραστεί το βήμα της γενικής συνέλευσης για να εξαπολύσει βαριές απειλές κατά άλλων κρατών-μελών σε γλώσσα σκληρή, που (τουλάχιστον) δεν είθισται στην πολυμερή διπλωματία και σε υπερεθνικούς οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ. Αναφέρεται σε «κράτη-παρίες», «radical Islamic terrorism» και «κράτη-μέλη που στηρίζουν την τρομοκρατία». Στο αφήγημά του επιλέγει να μην συμπεριλάβει έννοιες όπως η κοινή μοίρα των εθνών, η φτώχεια, η κλιματική αλλαγή και τα ανθρώπινα δικαιώματα, που είναι κύριες περιοχές δράσης του ΟΗΕ. Ακροθιγώς μόνο αναφέρει ο Trump οικουμενικά ζητήματα όπως την ανθρωπιστική βοήθεια, το προσφυγικό και το μεταναστευτικό, τα οποία επίσης εντάσσει στο πλαίσιο των συμφερόντων των ΗΠΑ. Μόνο εάν λειτουργούν προς όφελος των ΗΠΑ θα στηρίζει πλέον η υπερδύναμη, κατά τον Trump, διεθνή προγράμματα παρέμβασης στον τομέα της υγείας.

Η ιδεολογικοπολιτική προσέγγιση του Trump …

 

… μπορεί άραγε να σκιαγραφηθεί; Η επιστροφή του Donald Trump στο «Έθνος-Κράτος», ως ο κύριος δρών στις διεθνείς σχέσεις και η προάσπιση των εθνικών συμφερόντων σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα, τον τοποθετεί, στο επίπεδο των διεθνών σχέσεων, στη θεωρητική σχολή του Ρεαλισμού. «Στο διεθνές σύστημα που είναι άναρχο – επειδή δεν υπάρχει κεντρική αρχή υπεράνω του Κράτους – οι διεθνείς σχέσεις αποτελούν σύστημα αυτοβοήθειας, στο οποίο, το κάθε κράτος πρέπει να φροντίζει για τα δικά του συμφέροντα» (Cohn, 2009: 104). Κύριοι παίχτες στο διεθνές σύστημα, που βρίσκεται σε διαρκή ανταγωνισμό είναι τα Κράτη (το Έθνος-Κράτος του Trump), που ως ορθολογικοί δρώντες ενεργούν με τρόπο που μεγιστοποιεί το εθνικό τους συμφέρον (το “America First” του Trump), διαμορφώνοντας συμμαχίες μόνο για να υποστηρίξουν τα εθνικά τους συμφέροντα.

Η διαφοροποίηση και η πολυδιάστατη φιλοσοφία του Donald Trump γίνεται εμφανείς στα θέματα εσωτερικής διακυβέρνησης. Προκρίνει την ελεύθερη αγορά και τις ιδιωτικοποιήσεις, μείωση της φορολογίας των επιχειρήσεων και των πλουσίων και κατάργηση του Obamacare    δείχνοντας την κλίση του προς μια νεοφιλελεύθερη «libertarian» αντίληψη για την οικονομική και κοινωνική πολιτική με «ένα κράτος που δεν επιβαρύνεται από “υπερβολική” παρέμβαση στα θέματα της οικονομίας». Την ίδια στιγμή, εσωτερικά ο Trump υποστηρίζει την αύξηση των κρατικών δαπανών για την στρατιωτική δύναμη των ΗΠΑ.

Σκιαγραφώντας την ιδεολογικοπολιτική προσέγγισή του, διαφαίνονται οι τάσεις του Trump προς αντιλήψεις εθνοκεντρικές και ρεαλιστικές στο επίπεδο των διεθνών σχέσεων και νεοφιλελεύθερες στο επίπεδο της εσωτερικής οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής. Υπό αυτό το πρίσμα, το συγκεκριμένο αφήγημα αφήνει μεν το στίγμα του Trump, αλλά και καμία αμφιβολία πως οι εξελίξεις στο διεθνές πολιτικό σκηνικό πρέπει να αναμένονται με ενδιαφέρον.

Quo vadis United Nations?

 

Για έναν οργανισμό που βασίζεται στις αρχές της ειρηνικής συνεργασίας και της αποτελεσματικής πολυμέρειας, όπως ο ΟΗΕ, το «America First» και η μονομερής στόχευση του Trump στην προάσπιση της κυριαρχίας και των συμφερόντων των ΗΠΑ, αν μη τι άλλο, «ανάβουν φωτιές». 

Στην ομιλία του ο Trump καλεί τον Οργανισμό σε σοβαρή μεταρρύθμιση, μεγαλύτερη λογοδοσία και μετρήσιμα αποτελέσματα, ενώ παράλληλα τον απειλεί με περιορισμό της οικονομικής συνεισφοράς των ΗΠΑ που ανέρχεται στο 22% του προϋπολογισμού του, μείωση των αμερικανικών κονδυλίων για ανθρωπιστική βοήθεια/προγράμματα επανεγκατάστασης προσφύγων και αποχώρηση από διεθνείς συνθήκες του εάν δεν ενισχύουν τα αμερικάνικα συμφέροντα. Η πρόκληση για μεταρρύθμιση του ΟΗΕ βρίσκει υποστηρικτή τον Γενικό Γραμματέα Gutiérrez και την πλειοψηφία των κρατών-μελών που το καθένα απ’ αυτά έχει δικαίωμα να βλέπει τη μεταρρύθμιση υπό το πρίσμα των δικών του συμφερόντων.

Δεν αμφιβάλλει μάλλον κανείς ότι ο στόχος του ΟΗΕ να λειτουργεί ως φόρουμ διεθνούς συνεργασίας για την αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων, κυρίως σε θέματα ειρήνης και ασφάλειας, θα επηρεαστεί από την τάση του Trump για επιλεκτικό παρεμβατισμό, όταν και τα διεθνή αυτά ζητήματα τα εντάσσει στο πλαίσιο των εθνικών συμφερόντων των ΗΠΑ. Στην ομιλία του στον ΟΗΕ, ο Trump τόνισε ότι «strong, sovereign nations let their people take ownership of the future and control of their own destiny». Αυτή και μόνο η αναφορά, αλλά και ο συνολικός λόγος του Trump, υπονομεύει τον Διεθνή Οργανισμό και απειλεί να περιορίσει τη δυνατότητά του να παρεμβαίνει στις κύριες περιοχές δράσεις του. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: τι θα γίνει στον ΟΗΕ αν και άλλες χώρες ακολουθήσουν το παράδειγμα του Trump.

Πού καταλήγουμε;

Με σκληρή γλώσσα και χαρακτηριστικές τις αντιφάσεις στην ομιλία του στα Ηνωμένα Έθνη ο Trump προκάλεσε συθέμελα αντιδράσεις στο διεθνές πολιτικό σκηνικό. Στην ανάλυση του λόγου του, το ηχηρό «America First» από το βήμα του ΟΗΕ προϊδεάζει μια ‘υποχώρηση’ των ΗΠΑ από τον ρόλο της παγκόσμιας ηγεμονίας. Πρωταρχικός στόχος της υπερδύναμης τίθεται πλέον «ένα ισχυρό κράτος που δρα για να διατηρήσει τη θέση και να υποστηρίξει τα εθνικά του συμφέροντα, αποδίδοντας έμφαση στην εθνική και όχι στην παγκόσμια ταυτότητα. Η δε τοποθέτηση του Trump στη γενική συνέλευση του ΟΗΕ ότι τις σημερινές προκλήσεις μπορούν πολύ πιο αποτελεσματικά να τις αντιμετωπίσουν ισχυρά ανεξάρτητα κράτη, τα οποία θα συνεργάζονται όταν τα συμφέροντά τους συμπίπτουν, και σε πολύ μικρότερο βαθμό οι πολυμερείς συνεργασίες και η διεθνής διπλωματία, προκάλεσε έκπληξη, αλλά και αντιδράσεις. Παρόλα αυτά, ακόμα και μ’ αυτή τη ρητορική του Trump και την μονομέρεια που τόσο έντονα προβάλλει, δεν μπορεί κανένας να είναι βέβαιος για τη μελλοντική δράση των ΗΠΑ στη διεθνή σκηνή και εντός του πεδίου λειτουργίας του ΟΗΕ. Αυτό που προκύπτει αβίαστα σε σχέση με το μέλλον του ΟΗΕ είναι πως πολλά θα κριθούν όταν ο 45ος Πρόεδρος των ΗΠΑ κατασταλάξει στο πώς αντιλαμβάνεται τις διεθνείς σχέσεις και τον κόσμο.

 

 

Η Ερατώ Ιωάννα Σαρρή είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο ΜΠΣ “Επικοινωνία και Νέα Δημοσιογραφία”