Του Χρήστου Ξανθάκη*
Όπως λέει και το εδάφιο της Βίβλου: «Με το σπαθί ζεις, από το σπαθί πεθαίνεις». Σε μια φράση μέσα περιγράφεται η άνοδος και η πτώση των μπλογκ εν Ελλάδι, από την εξωφρενική διόγκωση του αριθμού τους στα τέλη του 2007 ως το ψυχορράγημά τους την τελευταία τριετία. Από την ευκολία και τη βολή των κατεστημένων Μέσων Επικοινωνίας και Ενημέρωσης πήραν τα πάνω τους τα μπλογκ. Η ευκολία και η βολή των social media είναι που κατ’ ουσίαν τα οδήγησε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.
Και εξηγούμαι. Ακολουθώντας το φωτεινό παράδειγμα της ελληνικής κοινωνίας, η ελληνική δημοσιογραφία επί Κώστα Σημίτη και Κώστα Καραμανλή μετακόμισε στο σύμπαν των Λωτοφάγων. Εξέλιπαν εν ολίγοις και σε γενικές γραμμές η οξεία κριτική, οι αποκαλυπτικές έρευνες, η χλευαστική, αν θέλετε, ματιά απέναντι στα κάθε λογής κακώς κείμενα. Αντιθέτως, τη εξαιρέσει κάποιων περιπτώσεων που λειτούργησαν περισσότερο εκβιαστικά και λιγότερο ειδησεογραφικά, η τέταρτη εξουσία προτίμησε να διυλίζει τον κώνωπα, παίζοντας με τα σημαίνοντα και τα σημαινόμενα.
Βολή και ευκολία
Για ποιο λόγο άλλωστε να ταράξει τα νερά. Η νέα ευημερία (και η συνακόλουθη είσοδος των δημοσιογραφικών οργανισμών στο Χρηματιστήριο), μας είχαν κάνει όλους συνενόχους στο πανηγύρι της ματαιοδοξίας και του lifestyle. Στη γιορτή της βολής και της ευκολίας, όπου δεν χρειαζόταν να προσφέρεις στον αναγνώστη παρά μια σύνοψη της γενικής μπούρδας και να τον αφήσεις ήσυχο να κοιμάται τον ύπνο του δικαίου. Με το τοπίο της είδησης να ορίζεται συχνά πυκνά από χαζομαρίτσες σαν τις «βαρυσήμαντες» συνεντεύξεις του Κώστα Σκανδαλίδη που φιλοξενούσαμε κάθε τρεις και λίγο στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία».
Ε, δεν θα κράταγε για πάντα. Κάποια στιγμή ακόμα και οι πιο χορτασμένοι αναγνώστες, οι πιο τυφλοί των τηλεθεατών και οι πιο κουφοί των ακροατών ραδιοφώνου θα ζήταγαν κάτι παραπάνω από λαπά και πουρέ. Θα έψαχναν να μάθουν τι συνέβαινε πίσω απ’ τις κουίντες και πώς ακριβώς ορίζονταν οι ζωές τους μέσα σε αυτό το πλαίσιο της αποχαύνωσης.
Κινηματική διαδικασία
Οι πρώτες ριπές μέσω των ηλεκτρονικών δικτύων εξαπολύθηκαν λίγο μετά το πάρτι των Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά τα μπλογκ και η συγγραφή τους μεταμορφώθηκαν σε πραγματική κινηματική διαδικασία με τη διήγηση της Αμαλίας Καλυβίνου. Της καρκινοπαθούς, που τίναξε στον αέρα ένα σωρό στεγανά του συστήματος υγείας γράφοντας πικρές και ουσιαστικές αλήθειες. Και ανοίγοντας το δρόμο σε όσους και όσες ήθελαν να εκφραστούν άνευ φραγμών και εκτός των κατεστημένων οδών.
Όπως σημειώνεται στην πτυχιακή έρευνα του Ζαφείρη Καραμπάση («Το blogging στην Ελλάδα: Προφίλ, κίνητρα και πρακτικές των ελληνόφωνων bloggers») στις αρχές του 2007 υπήρχαν 9.510 ελληνόφωνα μπλογκ εκ των οποίων ενεργά ήταν τα 4.639. Οκτώ μήνες αργότερα, δηλαδή τον Δεκέμβριο του 2007, ο συνολικός αριθμός ανερχόταν στα 26.573. Από αυτά ενεργά ήταν τα 8.899. Αιτίες; Φυσικά το μπλογκ της Καλυβίνου, καθώς και (όπως πάλι σημειώνεται στα συμπεράσματα της έρευνας) η αποκάλυψη μιας περίπτωσης παράνομης άσκησης αστυνομικής βίας και η οργάνωση μιας πρωτοφανούς σε μέγεθος αυθόρμητης διαδήλωσης ενάντια στην καταστροφή των δασών από τις πυρκαγιές του 2007. Συν ο ρόλος των μπλογκ στο δημόσιο διάλογο κατά τη διάρκεια της περιόδου που προηγήθηκε των εκλογών του Σεπτεμβρίου του 2007.
Και κάπως έτσι φτάσαμε στη βασιλεία των μπλογκ. Όπου ο καθένας και η καθεμιά αποφάσιζαν να φτιάξουν μια δική τους ηλεκτρονική σελίδα και να εκφράσουν αλήθειες και σώψυχα. Εννοείται βεβαίως ότι, όπως σε όλες αυτές τις ιστορίες, ίσχυσε και εδώ η παροιμία με τη γριά και την αφόδευση. Λίαν συντόμως το πάνω χέρι το πήραν οι τερατολογίες, οι ύβρεις, οι πιέσεις, οι συναλλαγές, οι μούφες και πάει λέγοντας.
Αντίρροπες δυνάμεις
Δεν θα μπορούσαν τα μπλογκ να μείνουν έξω απ’ το χορό, όταν όλη η υπόλοιπη κοινωνία κατέρρεε υπό το βάρος μια συσσωρευμένης ψευδολογίας. Ιδίως στις περιπτώσεις εκείνες όπου δημοσιογράφοι του λεγόμενου «κατεστημένου» αποφάσισαν μέσω μπλογκ να διαρρήξουν κάθε δεσμό με τη δεοντολογία και να αρπάξουν ό,τι μπορούσε να αρπαχτεί. Ονόματα και διευθύνσεις δεν χρειάζεται να γράφουμε είναι γνωστά σε όλους τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ…
Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν αναδείχθηκαν και σημαντικές νέες φωνές μέσα από τα μπλογκ ή ότι το σύμπαν της ενημέρωσης δεν βγήκε εν τέλει κερδισμένο. Το αντίθετο, θα μπορούσα να πω, μιας και ακόμα και οι δεινόσαυροι των ελληνικών μίντια υποχρεώθηκαν να ξυπνήσουν από τον μακάριο ύπνο τους. Με τρόπο στρεβλό φυσικά, δεν αλλάζουν οι συνήθειες από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά και τσαλακωμένη την αλαζονεία τους. Τώρα πια δεν μπορούσαν να πνίγουν την κριτική στις επιστολές των αναγνωστών και στον κάλαθο των αχρήστων, τώρα υπήρχε ένας ολόκληρος κόσμος έτοιμος να τους κατασπαράξει έτσι και μύριζε αίμα. Έτσι και καταλάβαινε ότι επιστρέφαμε στο βούρκο της αδράνειας και στο πενταχαρούμενο ντιλερίκι.
Το μάντρωμα
Το πάρτι κράτησε αρκετά. Κι ακόμα κρατάει, θα μπορούσα να πω, μόνο που τα μπλογκ μεταλλάχθηκαν. Δεν λειτουργούν πλέον ως αυτόνομες οντότητες στο κυβερνοδιάστημα, αλλά εντάχθηκαν στις οικογένειες των social media. Ο λόγος; Τα social media, το Facebook, το Twitter, το Instagram, το Pinterest, μπορώ να γράφω μέχρι αύριο, μας έκαναν όλους και όλες μπλόγκερ και μας μάντρωσαν στα ίδια διαδικτυακά χωριά. Δεν χρειάζεται να τρέχεις δεξιά αριστερά, να θυμάσαι παρατσούκλια, να ψάχνεις τα «αγαπημένα», οι φωνές που αγαπάς και πιστεύεις είναι στα πόδια σου με μοναδική βολή και ευκολία. Ακόμα και οι μπλόγκερ που συνεχίζουν την ευγενή απασχόλησή τους, αναγκαστικά την προβάλλουν και τη διαφημίζουν μέσω των social media. Ειδάλλως, κυκλοφορία γιοκ…
Ένα ενδιαφέρον σημείο ακόμη και παραχωρώ το λόγο σε τρεις από τις πιο ψύχραιμες και εμπεριστατωμένες φωνές των ελληνικών μπλογκ. Αξίζει να επισημάνουμε ότι τα ελληνικά μίντια, ακόμα και στις ιντερνετικές μορφές τους, αρνήθηκαν να αξιοποιήσουν τους μπλόγκερ. Τη εξαιρέσει ελαχίστων υπογραφών, οι υπόλοιποι και οι υπόλοιπες δεν πέρασαν ποτέ τις πόρτες της καθεστηκυίας δημοσιογραφίας. Δεν μπήκαν στον κόσμο των «κανονικών» ΜΜΕ και δεν αξιώθηκαν να συνομιλήσουν με το «ευρύ» κοινό. Υποθέτω ότι δεν τους ένοιαξε και τόσο (τους περισσότερους και τις περισσότερες τέλος πάντων…), το καταγράφω ωστόσο για να μην λησμονούμε ότι, όπως θα έλεγε και ο Neil Young, η σκουριά δεν κοιμάται ποτέ!
Q&A
Ρωτήθηκαν τρεις γνωστοί μπλόγκερ στην Ελλάδα
1) Τι ρόλο έπαιξαν τα μπλογκ στο τοπίο της ελεύθερης έκφρασης;
2) Για ποιο λόγο εξατμίστηκε η αρχική δημοφιλία των μπλογκ;
3) Άλλαξαν ή δεν άλλαξαν τα μπλογκ τον τρόπο που ενημερωνόμαστε;
Μιχάλης Παναγιωτάκης: «Τα μπλογκ άνοιξαν το πεδίο της συζήτησης»
1) Τα μπλογκ εκδημοκράτισαν τη δημοσίευση, επέτρεψαν σε πληθώρα κόσμου να γράψει κάθε λογής γραπτά και να τα εκθέσει σε δημόσια κρίση χωρίς τη μεσολάβηση κανενός εκδοτικού οργανισμού. Από μια άποψη, ήταν για τον λόγο ό,τι το πανκ για τη μουσική ροκ: ένα «κάντο μόνο σου» σαν ηθικό σχεδόν πρόταγμα. Τα μπλογκ δεν ήταν φυσικά ένα πράγμα, αλλά ήταν πολλά ταυτόχρονα: χόμπι και λογοτεχνία, πολιτική και τέχνη, χρονογράφημα και είδηση, σοβαρά και ασόβαρα, ύποπτα και ιδεαλιστικά. Όταν αναφέρομαι φυσικά σε μπλογκ, αναφέρομαι σε προσωπικές και συλλογικές πρωτοβουλίες και όχι στα διάφορα ενημερωτικά και παραπλανητικά σάιτ που ονομάστηκαν μπλογκ επειδή χρησιμοποίησαν το Blogger. Αυτά είναι ενημερωτικά σάιτ, συχνότατα κίτρινα, και αρκετά συχνά «μαγαζιά» κάποιου, φανερά ή μυστικά, με κρυφές ατζέντες – όταν δεν είναι απλά γαλέρες μαύρης εργασίας.
2) Νομίζω πως βασική αιτία ήταν η άνοδος των social media, ιδίως του Facebook που μάντρωσε όλο αυτό το κύμα έκφρασης και λόγου σε μια κλειστή (και ιδιόκτητη) πλατφόρμα η οποία σου επέτρεπε να παρακολουθείς αναρτήσεις όλων που σε ενδιέφεραν μέσα στο timeline σου. Η ευκολία αυτή, έκανε πολύ κόσμο να αφήσει την πιο σύνθετη και απαιτητική γραφή και ανάγνωση των μπλογκ και να μαζέψει τα πάντα μέσα στο πολύ πιο εύχρηστο περιβάλλον του Facebook. Επίσης, αξίζει να σημειώσουμε πως η συστηματική γραφή ή/και η ανάλυση ή η συγκέντρωση και διάχυση πληροφορίας δεν είναι, αποδεικνύεται, εύκολο να συνεχίζεται αέναα τζάμπα.
3) Εν μέρει. Εξαιρώντας τα ειδησεογραφικά σάιτ που ανέφερα πιο πάνω (που ως επί το πλείστον στην Ελλάδα συνέχισαν τον αυριανισμό με άλλα μέσα), αυτό που κυρίως συνέβη κατά τη διάρκεια της έκρηξης των μπλογκ είναι πως άνοιξαν το πεδίο του σχολιασμού και της αμφισβήτησης της ενημέρωσης που παρείχαν τα ΜΜΕ, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες. Επέτρεψαν να θέτουν ζητήματα στην ατζέντα της ειδησεογραφίας απλοί και «ακονεξάριστοι» άνθρωποι με μπλογκ, ανάγκασαν την κυρίαρχη ενημέρωση να τα λάβει υπόψη της. Σε μικρό διάστημα τα μεγαλύτερα ειδησεογραφικά σάιτ και οργανισμοί ενσωμάτωσαν τη μορφή των μπλογκ σαν μορφή του περιεχομένου τους. Μέσα από τα μπλογκ το λινκ έγινε συστατικό στοιχείο μιας δημοσιογραφικής αφήγησης, και η πολυμεσικότητα της γραφής, ζητούμενο για όλα τα μέσα. Οι πάροχοι του μεγαλύτερου όγκου περιεχομένου ειδήσεων και πληροφόρησης δεν άλλαξαν πάρα πολύ. Και όταν άλλαξαν, παρέμειναν μεγάλοι μιντιακοί όμιλοι.
Σραόσα Γιαζάτας: «Επικράτησαν λακωνικότερα και ευκολότερα μέσα»
1) Τεράστιο. Οποιοσδήποτε με στοιχειώδεις γνώσεις χρήσης υπολογιστών και με μια σύνδεση στο ίντερνετ μπορούσε πια να αυτοεκδοθεί. Δεν είχε (και δεν έχει) σημασία το κοινό, πόσοι σε διαβάζουν, αφού υπάρχουν συμβατικές εκδόσεις με διψήφιες πωλήσεις. Σημασία είχε ότι οποιοσδήποτε μπορούσε πια να εκφράσει την άποψή του, να μας πει για τη ζωή του, να καταγράψει τις εμμονές και τους καημούς του.
2) Τελικά δεν ήμασταν τόσοι πολλοί όσοι θέλαμε να καταθέτουμε λεπτομερώς και συστηματικά απόψεις, βιώματα, εμμονές κτλ. Κάτι πιο σημαντικό: ακόμη λιγότεροι θέλαμε να ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ απόψεις, βιώματα, εμμονές – τα γραπτά – των άλλων. Παράλληλα, λακωνικότερα και ευκολότερα μέσα επικράτησαν, το Twitter και το Facebook, οπότε μπορούσες να αυτοβιογραφείσαι και να αρθρογραφείς χωρίς καν να χρειάζεται να μπορείς να συγκροτήσεις παραγράφους…
3) Με τη μόδα των λεγόμενων ενημερωτικών μπλογκ ξανάγινε της μόδας η φημολογία και θάμπωσε η απαξίωση του κουτσομπολιού. Ο εντυπωσιασμός και η τερατολογία των δελτίων ειδήσεων της ιδιωτικής τηλεόρασης μπόλιασε τον γραπτό διαδικτυακό λόγο, αλλά και τη διάδοση ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΩΝ βίντεο που θα ΣΟΚΑΡΟΥΝ. Τα ενημερωτικά μπλογκ και ο πολτός που κυκλοφορούν είναι σύμπτωμα της μετατροπής των διαδικτυακών κοινοτήτων σε μικρά χωριά, κακά χωριά.
Πέλα Σουλτάτου: «Τα σκανδαλοθηρικά μπλογκ παραμένουν στις επάλξεις»
1) Τα μπλογκ έχω την αίσθηση πως ήρθαν να καλύψουν ένα διπλό κενό στη διαβόητη εποχή της πληροφορίας. Από τη μία, τα κυρίαρχα μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης χαρακτηρίζονται από μία καθεστωτική, συστημική αντίληψη στην οποία λογικό και ευτυχές ήταν να υπάρξει αντίδραση. Δημιουργήθηκε το περιθώριο για την εισαγωγή της εναλλακτικής άποψης από τον ανεξάρτητο, χωρίς ίδιον όφελος, χωρίς διαπλεκόμενα συμφέροντα και συχνά ψευδώνυμο μπλόγκερ. Από την άλλη, το κυρίαρχο των κυρίαρχων μέσων, η τηλεόραση, αλλά και ο Τύπος υστερούσαν σε διάδραση με το κοινό. Οπότε και πάλι υπήρξε ένα διάχυτο αίτημα περισσότερης αλληλεπίδρασης μεταξύ πομπού και δέκτη του μηνύματος, πράγμα στο οποίο ανταποκρίθηκαν τα μπλογκ. Όμως, ακριβώς οι συνθήκες της ελεύθερης έκφρασης στις οποίες γεννήθηκε το μπλόγκιν, έθεσαν και τον κίνδυνο να μετατραπεί σε ένα πεδίο ασύδοτου κιτρινισμού, λίβελων, κατασυκοφάντησης. Αυτό το είδος των μπλογκ παραδόξως διατηρούνται σήμερα ενώ έχει ατονήσει το ποιοτικό, ας πούμε, μπλόγκιν.
2) Η δημοφιλία των μπλογκ που λάνσαραν ένα καινοτόμο είδος λόγου, μεταξύ χρονογραφήματος και διηγήματος, είδησης και προσωπικού βιώματος, ατακαδόρικο, ζωντανό, δημιουργικό έχει πράγματι υποχωρήσει, όπως ανέφερα και νωρίτερα. Ωστόσο, δυστυχώς, τα σκανδαλοθηρικά μπλογκ παραμένουν στις επάλξεις αν και έχουν υποστεί επίσης μία πτώση στην απήχησή τους. Η δημιουργία νέων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, το Twitter, το Tumblr, το Pinterest, μετατόπισαν το ενδιαφέρον των μπλόγκερ στις καινούργιες πλατφόρμες, οι οποίες προσφέρουν ακόμα περισσότερη αλληλεπίδραση και είναι πιο εξελιγμένες τεχνολογικά. Σε ό,τι με αφορά έχω μεταφέρει τη δραστηριότητά μου από το μπλογκ στο Facebook. Απευθύνομαι πια σε ένα μεγαλύτερο κοινό με το οποίο μπορώ να αλληλεπιδρώ πιο άμεσα και να γνωρίζω τα πρόσωπα και τη γραφή τους πιο συνολικά από ό,τι στα μπλογκ. Τα μπλογκ έχτιζαν και περσόνες…
3) Τα μπλογκ ως πρόδρομοι της πλειάδας των κοινωνικών μέσων δικτύωσης συνέβαλαν στην αλλαγή του τρόπου ενημέρωσης. Ωστόσο έχασαν την πρωτοκαθεδρία. Πλέον έχουμε στραφεί σε άλλα social media, τα οποία θεωρώ πως διαδραματίζουν έναν ισχυρό ρόλο στο δημόσιο λόγο και στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Θα θυμίσω απλώς την περίοδο του δημοψηφίσματος. Η ενορχηστρωμένη προπαγάνδα των συμβατικών μέσων, ωστόσο, απέτυχε στον στόχο της, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος. Αντίθετα, εκείνες τις μέρες η απήχηση όλων όσων ασχολούμαστε ενεργά με τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης είχε εκτοξευχθεί. Ο κόσμος είχε στραφεί στα social media για να ενημερωθεί και να εκφραστεί.
