Γράφει ο Αντώνης Παπαγιαννίδης
Αρνήθηκε πεισματικά το φετινό καλοκαίρι να πειθαρχήσει στον κανόνα ότι την εποχή αυτή η επικαιρότητα «πάει πίσω». Τόσο η τελευταία φάση της φρίκης – το τρομοκρατικό πλήγμα στη Νίκαια της Γαλλίας, με φορτηγό να θερίζει κόσμο στην Promenade des Anglais – όσο και η υπόθεση του τουρκικού πραξικοπήματος, που δείχνει να καταλήγει μέχρι και σε νέο κύκλο κυριαρχίας του «Σουλτάνου» Ερντογάν, δεν διατάραξαν απλώς τη θερινή ροή των ειδήσεων. Έφεραν νέες ανατροπές.
Μένουμε στη δεύτερη υπόθεση, είναι και κοντά στα δικά μας άλλωστε, έχει και πρόδηλη γεωπολιτική σημασία (δεν χρησιμοποιούμε τον όρο με ευκολία: αν αποδεχθεί η Άγκυρα την πρόσκληση της Μόσχας για ένταξη στην Ευρασιατική Ένωση, τότε θα έχουμε κάτι το πολύ σημαντικό – δίπλα μας). Όμως, έχει και μιαν ακόμη διάσταση που συσχετίζεται με τις σελίδες αυτές: τον ρόλο των media. Που υπήρξε καθοριστικός υπό πολλές έννοιες.
Η μηντιακή διάσταση στην επικράτηση Ερντογάν
Intime News Φωτογράφος: Μεχμέτ Τοπάλογλου
Tις πρώτες ώρες του πραξικοπήματος, και της Ουάσιγκτον και της Μόσχας οι αντιδράσεις ήταν (σε επίπεδο υπουργών/υπουργείων Εξωτερικών) εξαιρετικά επιφυλακτικές: μόνον όσο πλησίαζε η αυγή και πήγαινε να ξεκαθαρίσει ότι η κυριαρχία Ερντογάν επανερχόταν, μόνον τότε άρχισαν όλοι – από Μπαράκ Ομπάμα μέχρι την πανσπερμία των ευρωπαϊκών καγκελαριών και την κακοφωνία των Βρυξελλών – να έρχονται να συμπαραταχθούν με την κυβερνητική νομιμότητα και «με τη δημοκρατία» στην Τουρκία. Αξιοπρόσεκτη εδώ η διάσταση της πίεσης των media για «άμεσες τοποθετήσεις»: οι πρώτες θέσεις βρίσκονταν σε απόσταση από τη συνέχεια…
Η αλήθεια είναι ότι η βούληση Ερντογάν, η Willen nach Macht του, συνδυαζόμενη με τη χρήση κάθε Μέσου – από την έκκληση μέσω FaceΤime προς τον λαό να κατέβει στους δρόμους, που τη μετέδωσαν τα καταραμένα ιδιωτικά κανάλια (ειρωνεία της ιστορίας: του Ομίλου Dogan), καθώς το κρατικό TRT ήταν υπό κατάληψη και το CNN Turk περίπου, μέχρι και το πιο επίσημο διάγγελμα όπως το εκφώνησε ο Ερντογάν κάτω από γιγάντιο πορτραίτο του Κεμάλ Ατατούρκ με φράκο και όχι με στολή δε (οι λεπτομέρειες της εικόνας μετράνε), καθώς άλλωστε έπραξε και ο προσωρινός επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου – πήρε τις εξελίξεις και τις έκανε ή πάει να τις κάνει, μοχλό για τη συνέχιση και επίταση της κυριαρχίας του.
Στην ανάλυση και αποτίμηση των γεγονότων της Τουρκίας, πολλά θα συνεχίσουν να είναι αμφιλεγόμενα για καιρό. Όμως, αυτή η μηντιακή διάσταση έδωσε πολλήν τροφή σε εκ του προχείρου αναλύσεις: από τις πλέον «γρήγορες» η αναφορά σε νίκη «της παλάμης», από Σταύρο Θεοδωράκη, ο οποίος έσπευσε να δοξάσει τη χρήση του Διαδικτύου (ο Σουλτάνος το περιφρόνησε ή και το έπνιξε όταν βοηθούσε τους διαδηλωτές του Πάρκου Γεζί, αλλά τώρα κατέφυγε σ’ αυτό, μέσω FaceTime, προκειμένου να σωθεί). Άμα όμως αρχίσουν να δίνονται ιντερνετικά στον κόσμο στην Τουρκία οι διευθύνσεις των «κακών» δικαστών, αξιωματικών, στρατιωτικών «δια τα περαιτέρω», τι ακριβώς θα λέμε;
Ο απόηχος από το βρετανικό δημοψήφισμα
Ούτε γρήγορα ούτε εύκολα θα φύγει από κοντά μας ο απόηχος – ακόμη περισσότερο: οι επιπτώσεις – από το βρετανικό δημοψήφισμα που κατέληξε στο Brexit. (Τώρα, τι θα αποδειχθεί ότι είναι το Brexit, αυτό είναι μια ολότελα διαφορετική ιστορία…).
Πάντως όλη αυτή η πορεία, υπήρξε ένα media-led φαινόμενο. media-led, αν μη media-inspired. Δεν εννοούμε, δε, μόνο το ότι τα βρετανικά Μέσα ενημέρωσης – ο «βαρύς» και ο λαϊκότερος Τύπος, συν τα ηλεκτρονικά Μέσα, συν η διαδικτυακή βουή – τοποθετήθηκαν με απόλυτα ξεκάθαρο, στιγμές-στιγμές επιθετικό τρόπο υπέρ του Brexit ή του Bremain. Αναφερόμαστε και στο ότι, αφ’ ης ξεκίνησε η προεκλογική εκστρατεία, αλλά και ήδη από τη στιγμή που ο David Cameron μνημόνευσε το ενδεχόμενο του δημοψηφίσματος προκειμένου να βολέψει (νόμιζε!) τα εσωκομματικά του, τα media ήταν που «ανέβασαν» στο προσκήνιο τη βαθύτερη αντίθεση που επί χρόνια θα αναλύουν και θα ανατέμνουν οι θεωρητικοί και οι αναλυτές το πώς προέκυψε, ενώ θα πασχίζουν οι πολιτικοί και οι νομικοί να αποκρυσταλλώσουν τι σημαίνει.
Αν, δε, πάει κανείς ακόμη πιο πίσω, ήδη στα μετα-Thatcher χρόνια, οπότε για πρώτη φορά μετά την εισδοχή του Ηνωμένου Βασιλείου στην (τότε) ΕΟΚ «ανέβηκε» το αντι-Ευρωπαϊκό ρεύμα, θα δει ότι η μηντιακή δραστηριοποίηση ήταν εκείνη που οδήγησε τα πράγματα – δεν θα προχωρήσουμε στο «τα δημιούργησε».
Η μηντιακή βάση των ερμηνειών
Μηντιακά χτίστηκαν και, στη συνέχεια, εξελίχθηκαν κι οι ερμηνείες του τι συνέβη και μας προέκυψε αυτή η απόφαση των Βρετανών. Δείτε για παράδειγμα την καταδίκη του λαϊκισμού ή των εθνικισμών ή του φάσματος της ακροδεξιάς: όλα αυτά μπορεί να ισχύουν, αλλά – προσοχή! – άμα φτάσεις να θεωρείς ένα 52% ενός – μεγάλου – λαού ανταποκρινόμενο σε τέτοιες ιδιότητες, τότε κάτι πάει πολύ στραβά…
Όσο, δε, για τις προσεγγίσεις περί του νεοφιλελευθερισμού και της λιτότητας που – λέει – ήρκεσαν για την ψήφο των Βρετανών, όσοι τις επέλεξαν μάλλον δεν έχουν προσέξει ότι η Μ. Βρετανία το μόνο που δεν μπορεί κανείς να πει είναι ότι «υπέφερε κάτω από καταπιεστική λιτότητα γερμανικής λογικής»! Πιο κοντά προς την πραγματικότητα είναι, θαρρούμε, κάτι που ήδη χαρακτηρίστηκε ως «σύγχρονη εξέγερση των χωρικών», σαν τις peasant revolts του 14ου αιώνα, τότε δηλαδή που οι καταπιεσμένοι (ή μάλλον οι παραπεταμένοι, οι περιθωριοποιημένοι) εκρήγνυνταν.
Μόνο που – πάλι προσοχή! – η βρετανική κοινωνία δεν διαθέτει πλέον παραδοσιακό βιομηχανικό προλεταριάτο. η ζημιά της αποβιομηχανοποίησης επήλθε εδώ και δεκαετίες: εκείνο που περισσότερο έχει είναι άνθρωποι – πολλοί – που αισθάνονται ότι η οικονομία τους προσπέρασε. ότι η πολιτική τους αγνόησε. ότι «άλλοι» πάνε καλά ενώ οι ίδιοι μένουν πίσω. Είναι οι «left behind» των αρχών του 21ου αιώνα, που βρίσκουν στην «Ευρώπη» την αιτία της δυσθυμίας τους, της αγανάκτησής τους. (Οι Γάλλοι το λένε ακόμη πιο ωραία αυτό. Είναι οι laissés-pour-compte, οι αγνοούμενοι, οι παρατημένοι, οι φτυσμένοι σχεδόν).
Και τώρα, τι κάνουμε;
Όμως, με το Brexit δεδομένο, μηντιακά είναι που διακινείται και ομίχλη πυκνή για το πώς ενδεχομένως θα πορευθεί πλέον το πράγμα.
Τι εννοούμε; Τώρα, τώρα που η απόφαση των Βρετανών στη δημοψηφισματική κάλπη είναι κάτι το δεδομένο, έρχεται η ώρα της διαχείρισης. Με δεδομένη τη δημοκρατική παράδοση των Βρετανών, η απόφαση αυτή δεν είναι νοητό να μην πάει προς υλοποίηση. Η διαδικασία αποχώρησης θα προχωρήσει. Πάντως, θα ξεκινήσει. Όμως, με σεβασμό και διαδικασιών και παραδόσεων.
Η υψηλή συμμετοχή των Βρετανών ψηφοφόρων κάνει το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος μονόδρομο. Των Ευρωπαίων πολιτικών πάλι οι άκριτες ανακοινώσεις των τελευταίων ημερών πριν το δημοψήφισμα – προκειμένου να πεισθούν οι Βρετανοί ψηφοφόροι, αλλά δεν πείσθηκαν… – που πήγαν να κόψουν κάβους, θα χρειαστεί να κάνουν πίσω: η διαπραγμάτευση του αύριο θα είναι δύσκολη υπόθεση – αλλά η «Ευρώπη» σ’ αυτό είναι που έως τώρα χρησίμευσε, στο να διαπραγματεύεται λύσεις, διεξόδους.
Οι Βρετανοί θα χρειαστεί συνεπώς να κουβαλήσουν τώρα την απόφασή τους, όμως, και η «Ευρώπη» θα χρειαστεί να ξανασκεφθεί πολλά – ενδεχομένως τα πάντα, από την αρχή. Αλλιώς, εκείνο που επισειόταν τις τελευταίες εβδομάδες ακριβώς ως απειλή – το ντόμινο της διάλυσης – κινδυνεύει να γίνει πραγματικότητα.
Οπωσδήποτε, εκείνο που παγίως προτείνεται ως λύση στα προβλήματα από τις ελίτ – το «Περισσότερη Ευρώπη», συνέπεια της λογικής του «όλο και στενότερη Ένωση» – θα χρειαστεί να πάει πίσω, αν είναι να μην αυτοεπιβεβαιωθούν τα σενάρια για ντόμινο Ευρω-διάλυσης. Εδώ, πια, ο ρόλος των media στο να ρίχνουν λάδι στη φωτιά κινδυνεύει να γίνει καταστροφικός. Τη στιγμή που η ίδια η Καγκελάριος Μέρκελ, μιλώντας για την Ευρώπη, η οποία θα συνεχίσει την πορεία της, τη χαρακτήριζε «πολύμορφη και πολυσχιδή».
Κάπου εκεί υπάρχει η μόνη θετική διέξοδος για εκείνο που δημιουργήθηκε με το Brexit. Αλλά… χρειάζεται να το εννοούν/να το εννοούμε αληθινά.
