Συνέντευξη στην Σοφία Ιορδανίδου
Ο David Buckingham* θεωρείται ένας από τους πιο επιδραστικούς θεωρητικούς του χώρου της Εκπαίδευσης στα Μέσα. Με διεισδυτική ματιά προσπαθεί να επανεφεύρει το πεδίο δίνοντας έμφαση στην κριτική και στον αναστοχασμό. Το περιοδικό «Δημοσιογραφία» συνάντησε τον καθηγητή στη Θεσσαλονίκη, δύο μέρες μετά το δημοψήφισμα για την παραμονή ή όχι της Μεγάλης Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όντας Βρετανός –για την ακρίβεια, Λονδρέζος κοσμοπολίτης, όπως αυτοπροσδιορίζεται– η άποψή του για το Brexit έχει βαρύνουσα σημασία.
Αμέσως, φέρνει σε αντιδιαστολή το ελληνικό ζήτημα με το βρετανικό:
«Είναι πολύ ενδιαφέρον να βρίσκομαι στην Ελλάδα αυτήν την ημέρα επειδή η συζήτηση που έχετε εδώ σχετικά με το Grexit είναι μια πολύ διαφορετική συζήτηση. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι όλη η δυναμική της συζήτησης στη Μεγάλη Βρετανία ήταν πολύ διαφορετική».
Englishness
Ποια ήταν τα θέματα που κυριάρχησαν στην πορεία προς την κάλπη; Τι ήταν αυτό που οδήγησε τους Βρετανούς σε αυτό το αποτέλεσμα; «Οι πολιτικοί, ειδικότερα όσοι επιθυμούσαν την παραμονή, προσπάθησαν να κατευθύνουν τη συζήτηση στην οικονομία και στα θέματα της διακυβέρνησης, αλλά στην πράξη, το κεντρικό θέμα ήταν η μετανάστευση. Η δημόσια συζήτηση κατευθύνθηκε από ορισμένους ανθρώπους.
Για παράδειγμα, ο Nigel Farage, ηγέτης του δεξιού κόμματος UK Independence Party (UKIP), δημοσιοποίησε μια αφίσα στην οποία εμφανίζονταν μετανάστες που σχημάτιζαν μια μεγάλη ουρά για να εισέλθουν στη Βρετανία. Με αυτόν τον τρόπο, πέτυχε να πατήσει το κουμπί σχετικά με τη φυλή, τον ρατσισμό, την εθνική ταυτότητα, τον αναστοχασμό πάνω στην ιδέα περί Βρετανικότητας (Britishness) ή στην πραγματικότητα Αγγλικότητας (Englishness).
Πλέον, θα πρέπει να μιλάμε, σε μεγαλύτερο βαθμό, για Αγγλικότητα (Englishness) σε αντιδιαστολή με τη Βρετανικότητα (Britishness), αφού είναι ξεκάθαρο ότι η Σκωτία και η Βόρεια Ιρλανδία ψήφισαν με διαφορετικό τρόπο από την Αγγλία.
Μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση
Υπάρχει όντως μια ροπή προς τον ρατσισμό ή είναι το θέμα της οικονομίας που βρίσκεται πίσω από τη συζήτηση για το μεταναστευτικό; Για να μην γίνεται η συζήτηση στο πεδίο της οικονομίας;
«Η καμπάνια υπέρ του Brexit πάτησε το κουμπί του φόβου σχετικά με το φαινόμενο της μετανάστευσης, του φόβου όλων αυτών των “Άλλων” οι οποίοι έρχονται να καταστρέψουν τον πολιτισμό. Μαζί με αυτό, υπήρχε και η ιδέα, για την ακρίβεια σε φαντασιακό επίπεδο, του πώς ήταν η Αγγλία. Κατά συνέπεια, οι άνθρωποι συλλογίζονται τη βρετανική αυτοκρατορία και τη μεγάλη Βρετανία που διοικούσε τον κόσμο. Δεν πιστεύω ότι υπήρξε ποτέ, παρά μόνο αποτελεί μια φαντασιακή εικόνα ενός ισχυρού έθνους, το οποίο απλά …εξαφανίστηκε.
Ζούμε όμως σε έναν διαφορετικό κόσμο κι αυτό συνιστά μια πολύ δυνατή συναισθηματική παγίδα για τους ανθρώπους. Σε αυτό το πλαίσιο, κάθε λογική συζήτηση περί οικονομίας δεν γίνεται επαρκώς κατανοητή. Πρόκειται για μια πολύ αφηρημένη συζήτηση.
Αντιθέτως, η συζήτηση περί μετανάστευσης και φυλής είναι πολύ δυνατή για αρκετό κόσμο. Πιστεύω βρισκόμαστε εν μέσω μιας πολύ επικίνδυνης κατάστασης. Έχουμε δεξιούς λαϊκιστές πολιτικούς, αλλά και τον Nigel Farage στην άκρα δεξιά. Μπορεί να μην φοράει στολή και άρβυλα, αλλά αναμφισβήτητα ανήκει στην ακροδεξιά. Αυτοί οι άνθρωποι θα έχουν κυβερνητικές ευθύνες».
Πώς είναι όμως να βλέπεις να χωρίζεται η χώρα σου στα δυο;
«Εγώ είμαι Λονδρέζος, ζω στο Λονδίνο, μια κοσμοπολίτικη πολυπολιτισμική πόλη. Οι κάτοικοι της πόλης ψήφισαν ενάντια στην αποχώρηση, αλλά εάν δει κανείς την κατάσταση έξω από την πόλη σε άλλες επαρχίες, φαίνεται να υπάρχει διάκριση ανάμεσα στις μεγάλες πόλεις και την ύπαιθρο. Οι κάτοικοι του Λονδίνου, συγκεκριμένα, και σε μεγάλο βαθμό των άλλων μεγαλουπόλεων, ψήφισαν την παραμονή. Έξω όμως από το Λονδίνο ο πληθυσμός είναι πολύ διαφορετικός.
Πέρα από αυτό, βλέπουμε μια πολωμένη συζήτηση με όρους φυλής και μετανάστευσης. Υπάρχει επίσης η διάκριση ανάμεσα στους νέους και τους ηλικιωμένους. Το 75% των νέων ψήφισαν υπέρ της παραμονής, ενώ γύρω στο 60%-65% των μεγάλων υπέρ της αποχώρησης. Το ίδιο συμβαίνει και στην εκπαίδευση. Οι πτυχιούχοι προέκριναν την παραμονή, ενώ οι λιγότερο μορφωμένοι την αποχώρηση.
Με βάση τα παραπάνω, παρατηρούμε μια κοινωνία που συνεχώς διαιρείται. Η δολοφονία, για παράδειγμα, της Jo Cox επιβεβαιώνει με δραματικό τρόπο αυτήν τη διαίρεση».
Μια λαϊκή εξέγερση ή κάτι άλλο;
Στην Ελλάδα και στην Κύπρο έχουμε εμπειρία από δημοψηφίσματα που εξέφρασαν μιαν αντίθεση με τα κέντρα ισχύος σε διεθνές επίπεδο. Δεν είναι αντίστοιχης κατεύθυνσης το «Όχι» των Βρετανών; Δεν ήταν ένα χαστούκι για την ευρωπαϊκή ηγεσία αυτό το αποτέλεσμα;
«Είμαι απόλυτα προετοιμασμένος να αριστερίσω» έρχεται να σχολιάσει. «Δεν πιστεύω να είναι αυτό που οι τράπεζες και ο παγκόσμιος καπιταλισμός ήθελε πραγματικά. Γι’ αυτούς το Brexit είναι το λάθος αποτέλεσμα. Όλο το οικονομικό σύστημα, η Τράπεζα της Αγγλίας, οι μεγάλες εταιρείες, όλοι έλεγαν ότι επιθυμούν η Βρετανία να παραμείνει. Δεν νομίζω πως έλεγαν ψέματα. Πιστεύω ότι είναι πρόδηλο ότι αυτό ήθελαν. Το Brexit, συνεπώς, δεν ήταν το αποτέλεσμα που ανέμεναν.
Το πρόβλημα είναι ότι το διακύβευμα παρουσιάστηκε στα Μέσα ως μια λαϊκή επανάσταση, στην οποία απλοί άνθρωποι μάχονται ενάντια στους πολιτικούς και τους ισχυρούς της ελίτ. Όλοι όμως γνωρίζουμε από την Ιστορία ότι μια λαϊκή εξέγερση μπορεί να οδηγηθεί σε διάφορες κατευθύνσεις. Έχω στο μυαλό μου τη Γερμανία στη δεκαετία του ’20, διότι διαθέτουμε και σήμερα πολιτικούς της δεξιάς που είναι ιδιαίτερα ευφυείς και αγαπητοί, όπως οι Boris Johnson και Nigel Farage.
Δεν είναι όπως οι πιο πολλοί πολιτικοί. Δεν φαίνονται ψεύτικοι, αλλά συνηθισμένοι αυθεντικοί άνθρωποι. Είναι πολύ έξυπνοι και έτσι χειραγωγούν τον κόσμο και τη συζήτηση. Πατούν το κουμπί του φυλετικού κι αυτό εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους. Το πρόβλημα, λοιπόν, μετατοπίστηκε στην άλλη πλευρά, όμως οι υπέρμαχοι της παραμονής δεν κατάφεραν να προτάξουν ένα αρκετά καλό επιχείρημα που θα ενεργοποιούσε το θυμικό».
Ο Μέρντοχ και το Brexit
Η συζήτηση έρχεται στον ρόλο των Μέσων. Κι ενώ οι περισσότεροι από μας έχουμε περίπου την εντύπωση πως τα μήντια στη Βρετανία ακολούθησαν τη γραμμή της παραμονής στην ΕΕ, η απάντηση που δίνει ο Μπάκιγχαμ αναδεικνύει μια διαφορετική εικόνα.
«Ο ρόλος των Μέσων είχε σαφώς πολύ ενδιαφέρον. Στη Βρετανία έχουμε ως επί το πλείστον δεξιές εφημερίδες. Οι περισσότερες, λοιπόν, ήθελαν Brexit. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει και την επιθυμία του Rupert Murdoch για αποχώρηση. Έχω την εντύπωση ότι ο Murdoch προέκρινε το Brexit ελπίζοντας να αποκτήσει περισσότερη δύναμη πάνω στην κυβέρνηση της Βρετανίας, απ’ όση είχε στην ΕΕ. Στις Βρυξέλλες δεν θεωρείται τόσο σημαντικός όσο στο Λονδίνο. Εδώ όλοι οι πολιτικοί θέλουν να τον γνωρίσουν.
Λέγεται ότι ο Τύπος πεθαίνει, αλλά στην πραγματικότητα στη Βρετανία είναι πολύ ισχυρός, κυρίως διότι θέτει την ατζέντα της πολιτικής, κι επίσης για τα άλλα Μέσα. Οι πολιτικοί σκέφτονται συνεχώς τι θα πουν οι εφημερίδες, όπως για παράδειγμα η Daily Mail, η οποία είναι μια πολύ ισχυρή εφημερίδα. Αυτή θέτει την ατζέντα για το BBC, τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων και τη δημόσια συζήτηση».
*Ο David Buckingham είναι ακαδημαϊκός, συγγραφέας και σύμβουλος με ειδικότητα τους νέους, την εκπαίδευση και τα ΜΜΕ. Είναι Emeritus Professor στο Πανεπιστήμιο του Loughborough και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Sussex και στο Norwegian Centre for Child Research. Δίδαξε κατά καιρούς ως επισκέπτης σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ, της Αυστραλίας, της Ιταλίας, του Χονγκ Κονγκ και της Νοτίου Αφρικής, ενώ έχει δώσει διαλέξεις σε περισσότερες από 30 χώρες. Διετέλεσε, επίσης, καθηγητής στο Ινστιτούτο Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, όπου διεύθυνε το Κέντρο Μελέτης Παιδιών, Νέων και Μέσων. Θεωρείται πρωτοπόρος στη σύγχρονη έρευνα για την Εκπαίδευση στα Μέσα έχοντας γράψει πέραν των 30 βιβλίων και 220 άρθρων. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε 15 γλώσσες. Στα ελληνικά κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Εκπαίδευση στα ΜΜΕ» (Ελληνικά Γράμματα, 2008).