Αναδημοσιεύουμε εδώ το άρθρο του Τζον Όλσοπ που δημοσιεύθηκε στο Columbia Journalism Review στις 29 Απριλίου, σχετικά με την υπερβολή στην κάλυψη της παράβασης της καραντίνες σε όλες τις χώρες και πως και οι φωτογραφίες μπορούν να ψεύδονται. Η σχέση του θέματος με τα ζητήματα μηντιακού εγγραμματισμού στα οποία δίνουμε ως περιοδικό μεγάλη έμφαση είναι προφανής. Επίσης όμως επειδή τα φαινόμενα αυτά και η συζήτηση έγινε και στην Ελλάδα με πολλά παραδείγματα κινδυνολογίας για ανεύθυνες συμπεριφορές που συχνότατα δεν υφίσταντο, και επειδή έχουμε μπει στην φάση που και πάλι επιλεκτικά κάποιες συμπεριφορές στιγματίζονται ως επικίνδυνες, ενώ άλλες περνάνε ασχολίαστες, θεωρούμε πως τι άρθρο του Όλσοπ είναι μια χρήσιμη συμβολή στην δημόσια συζήτηση στην χώρα μας.
Τις τελευταίες εβδομάδες, με τη μισή σχεδόν ανθρωπότητα σε κατ’ οίκον περιορισμό, αρκετοί πολίτες εκδηλώνουν την ανησυχία τους για την ανυπακοή μιας μερίδας κοινού στα περιοριστικά μέτρα. Στη Νέα Ζηλανδία, ιστοσελίδα της αστυνομίας κατέρρευσε από τον όγκο των πολιτών που συνδέονταν για να καταγγείλουν παραβάτες– – απόρροια αυτού που το περιοδικό Time αποκαλεί, σε πρωτοσέλιδό του, παγκόσμια «επιδημία της ρουφιανιάς». Από την ημέρα που τέθηκαν σε ισχύ οι κανόνες περιορισμού της κυκλοφορίας, προκλητικές εικόνες απείθαρχων πολιτών – ή φερόμενων να αψηφούν τους κανόνες – βομβαρδίζουν τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα αμερικανικά ειδησεογραφικά Μέσα δεν εξαιρούνται της γενικής τάσης. Στα μέσα Μαρτίου, ο δημοσιογράφος του CNN, Τζέικ Τάπερ, επιτέθηκε με σκληρά λόγια κατά των πολιτών που περιφέρονταν άσκοπα στο Σαν Φρανσίσκο μετά τη λήψη μέτρων για περιορισμό των μετακινήσεων. «Ο εγωισμός όσων υποτιμούν τη σοβαρότητα της κατάστασης είναι, ομολογουμένως, κάτι το εξωφρενικό», δήλωσε. «Ποιος νομίζεις πως είσαι εσύ που περιφέρεσαι μεταδίδοντας τον ιό σε ηλικιωμένους ανθρώπους;»
Από το Σαββατοκύριακο και μετά, γίναμε μάρτυρες σωρείας δημοσιευμάτων και φωτογραφιών που απεικόνιζαν πλήθη ανθρώπων να πλημμυρίζουν τις παραλίες στην Καλιφόρνια, τη Φλόριντα, και το Τέξας, [ΣτΜ και φυσικά και στην Ελλάδα] λόγω των υψηλών θερμοκρασιών. Εχθές [ΣτΜ 28 Απριλίου], πολυάριθμα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης – από το Patch μέχρι τη Sun – επέπλητταν πολίτες στις Ανατολικές Ακτές των ΗΠΑ που αγνόησαν τους κανόνες κοινωνικής αποστασιοποίησης για να παρακολουθήσουν τον εναέριο χαιρετισμό προς τους γιατρούς και τους νοσηλευτές από μαχητικά αεροσκάφη του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού. Εικόνες από την κηδεία ραβίνου στο Μπρούκλιν πυροδότησαν παρόμοια πρωτοσέλιδα. Συχνά, τέτοιου είδους δημοσιεύματα ενισχύουν τα προειδοποιητικά μηνύματα εκ μέρους των κυβερνώντων.
Για να είμαστε ξεκάθαροι, δεν είναι όλες οι εικόνες όμοιες. Ορισμένοι άνθρωποι – μεμονωμένα, αλλά και ως ομάδες –προφανώς συμπεριφέρονται με τρόπο που θέτει σε κίνδυνο τον εαυτό τους και τους άλλους. Η καταστολή της εξάπλωσης του κορονοϊού προϋποθέτει συλλογική πειθαρχία και οι ξεκάθαρες παραβιάσεις στη συνέχεια είναι δυνατό να γίνουν αντικείμενο νόμιμου δημοσιογραφικού ελέγχου. Ωστόσο, πολύ συχνά, σημειώνονται οργισμένες αντιδράσεις σε φωτογραφίες με συναθροισμένα πλήθη, οι οποίες είναι αυθόρμητες αλλά άστοχες. Υπάρχει κίνδυνος να δημιουργήσουν ένα αφήγημα γενικευμένης ανυπακοής, γεγονός που θεωρείται εντελώς λανθασμένο ή τουλάχιστον άνευ σημαντικού κοινωνικού πλαισίου.
Κατ’ αρχάς, οι φωτογραφίες με συνωστισμένους δημόσιους χώρους δεν παρουσιάζουν πάντα αυτό που, εκ πρώτης όψεως, φαίνεται να παρουσιάζουν. Πριν από δέκα ημέρες, εν μέσω αντιπαράθεσης για αυτό που φαινόταν ως κοσμοσυρροή στις παραλίες του Τζάκσονβιλ στην Φλόριντα, το τοπικό τηλεοπτικό κανάλι WJXT κατέδειξε πώς διαφορετικές κάμερες και γωνίες λήψης ενδέχεται να δώσουν εντελώς διαφορετική εντύπωση του συγχρωτισμού. [ΣτΜ ανάλογη συζήτηση είχε γίνει και στη χώρα μας με τα διαβόητα «πλάνα από συνωστισμού στη Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης»]. «Εάν διανύσεις τα χιλιόμετρα της ακτογραμμής κατά μήκος της κομητείας Ντουβάλ, θα συναντήσεις, πράγματι, χιλιάδες ανθρώπους», έγραψε στο Facebook ο Βικ Μικολούτσι, δημοσιογράφος και παρουσιαστής ειδήσεων στο WJXT. «Ωστόσο, οι περισσότεροι κρατούσαν τις αποστάσεις τους. Και η αμμουδιά ήταν ατελείωτη». Αυτή την εβδομάδα, ο Τζόι Ντ’ Ούρσο, συντάκτης του BuzzFeed News, ανάρτησε παρόμοιο άρθρο, διαψεύδοντας φωτογραφίες από ακτές του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου ο Πήτερ Κάιλ, βουλευτής του Εργατικού κόμματος, κατηγορούσε τα Μέσα ότι χρησιμοποιούν παραπλανητικές εικόνες προκειμένου να στηλιτεύσουν τους πολίτες για ανευθυνότητα. Στη Δανία, ζευγάρι φωτογράφων, ο Όλαφουρ Στέιναρ Γκέστσον και ο Φίλιπ Νταβάλι, σκοπίμως χρησιμοποίησαν διαφορετικές κάμερες και οπτικές γωνίες για να αποτυπώσουν με διαφορετικό τρόπο πανομοιότυπες σκηνές. Οι φωτογραφίες τους, τις οποίες δημοσίευσε τη μία δίπλα στην άλλη το τηλεοπτικό δίκτυο TV2, είναι εντυπωσιακές. Η λήψη που τραβήχτηκε από τον Νταβάλι με φακό ζουμ, εμφανίζει ανθρώπους να στέκονται στριμωγμένοι ασφυκτικά στην ουρά, με την ανάσα του ενός στον σβέρκο του άλλου. Μια δεύτερη λήψη, τραβηγμένη από τον Γκέστσον με ευρυγώνιο φακό, δείχνει, όντως, τους ανθρώπους διάσπαρτους σε μεγάλη έκταση. (Οι φωτογραφίες κοινοποιήθηκαν χιλιάδες φορές στο Twitter, συμπεριλαμβανομένης και της ανάρτησης του αναλυτή των ΜΜΕ Τόμας Μπέκνταλ).
Ακόμη και οι φωτογραφίες που απεικονίζουν, πράγματι, παραβιάσεις των οδηγιών περί κοινωνικής αποστασιοποίησης, δύναται να αναπαράγουν ελλιπή εικόνα. Τέτοιου είδους εικόνες συχνά υποδηλώνουν επιπόλαια και ανεύθυνα κίνητρα· ορισμένες φορές μάλιστα, τα διατυπώνουν απερίφραστα σε συνοδευτικό κείμενο. (Στη διάρκεια του Σαββατοκύριακου, η βρετανική έκδοση της εφημερίδας Metro κοινοποίησε μαρτυρία σχετικά με πλήθος κόσμου που περίμενε στην ουρά για να αγοράσει παγωτό, με τίτλο, «Ήμαρτον, ρε παιδιά». Όμως, το άτομο που κατασκηνώνει μπροστά από το βρετανικό κοινοβούλιο, αποκαλώντας φασιστικούς τους κανόνες κοινωνικής αποστασιοποίησης, για παράδειγμα, διαφέρει από το άτομο που προσπερνούν στον καθημερινό τους περίπατο – και μία φωτογραφία, ενδεχομένως, να μη δείχνει τη διαφορά μεταξύ τους. Η πυκνότητα του πληθυσμού παίζει, επίσης, ρόλο – οι πολίτες που ζουν στριμωγμένοι σε κάποιο αστικό οικοδομικό τετράγωνο, θα συναντούν, αναπόφευκτα, περισσότερους ανθρώπους όταν βγαίνουν έξω, από τους πολίτες που ζουν στην ύπαιθρο, κάνοντας τους πρώτους να νιώθουν περισσότερο ένοχοι από τους δεύτερους. (Νωρίτερα τον ίδιο μήνα, το Sky News ρωτούσε τους πολίτες σε πάρκο του Λονδίνου αν τους απασχολεί η παραβίαση των προληπτικών μέτρων. «Μα, φυσικά», απάντησε σαστισμένη συνεντευξιαζόμενη, η οποία δήλωσε πως είχε βγει για περίπατο. «Κρατώ, όμως, τις αποστάσεις μου από τον κόσμο»). Τι γίνεται, όμως, με όσους χασομερούν στο ύπαιθρο; Τέτοιου είδους συμπεριφορά πιθανώς να μην ενδείκνυται την παρούσα στιγμή. Ωστόσο, αρκετοί άνθρωποι – ειδικότερα οι οικονομικά ασθενέστεροι – δεν διαθέτουν κήπους, όπου μπορούν να χαλαρώσουν, ή μια ταράτσα για να παρακολουθήσουν τους πιλότους των μαχητικών αεροσκαφών.
Αξίζουν στ’ αλήθεια τη χλεύη μας; Τι γίνεται με τους ανθρώπους που βρίσκονται έξω για να γλιτώσουν από τους βάναυσους συντρόφους τους;
Ασφαλώς, υπάρχει και το ζήτημα ποιες συμπεριφορές επιλέγει να προβάλλει ο Τύπος. Η ειδησεογραφική κάλυψη, ευλόγως, έχει μια ροπή προς κάθε είδους πρόβλημα και απαράδεκτη συμπεριφορά. Υπό ομαλές συνθήκες, η υπακοή στους κανόνες δεν αποτελεί είδηση. Όμως, εδώ δεν πρόκειται για ομαλές συνθήκες – οι κανόνες είναι εξαιρετικά επαχθείς στην παρούσα φάση και η καθολική συμμόρφωση σε αυτούς είναι, αναμφίβολα, πιο σημαντική από την σποραδική απείθεια ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος. Πράγματι, μία φωτογραφία με χιλιάδες ανθρώπους στην παραλία της Καλιφόρνιας είναι πιο προκλητική – και, φυσικά, πιο παραπειστική – από μια φωτογραφία με εκατομμύρια ανθρώπους να κάθονται στο σαλόνι τους και να βλέπουν τηλεόραση.
Η έκφραση «μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις» αποτελεί κοινοτοπία. Ίσως – αλλά, όσον αφορά την απείθεια ή την φαινομενική απείθεια στα μέτρα ολικής απαγόρευσης της κυκλοφορίας, χίλιες λέξεις είναι καλύτερες από μία φωτογραφία. Μερικές φορές, τέτοιες εικόνες αναδεικνύουν, πράγματι, εύλογα προβλήματα. Συχνά, ωστόσο, είναι κακότεχνα διαδικτυακά δολώματα. Στη χειρότερη περίπτωση, είναι επικίνδυνες. Άλλο είναι να διακηρύττεις πως αυτή την περίοδο απαιτείται κοινωνική αποστασιοποίηση και να συμβουλεύεις τους πολίτες πώς να εφαρμόζουν το μέτρο με αποτελεσματικότητα. Η κατασκοπεία σε βάρος τυχαίων πολιτών – των οποίων τα κίνητρα και οι οικογενειακές συνθήκες είναι άγνωστες σε εμάς – είναι τελείως διαφορετικό πράγμα. Οι πολιτικοί, καθήκον των οποίων είναι να κυκλοφορήσουμε και πάλι όλοι έξω με ασφάλεια – αρκετοί εκ των οποίων αποτυγχάνουν αισχρά επί του παρόντος – αποτελούν πιο χρήσιμο στόχο για τον αυστηρό μας έλεγχο και την κατακραυγή μας. Δουλειά μας δεν είναι να αστυνομεύουμε την απαγόρευση της κυκλοφορίας.
Ο Τζον Όλσοπ (Jon Allsop) είναι ανεξάρτητος δημοσιογράφος, συντάκτης του ενημερωτικού δελτίου The Media Today του CJR. Βρείτε τον στο Twitter @Jon_Allsop.
Μτφρ. Θάλεια Παύλου
Αφού βρεθήκατε στη σελίδα μας, θα θέλαμε να σας ζητήσουμε μια χάρη. Κάθε μέρα, όλο και περισσότεροι άνθρωποι διαβάζουν και υποστηρίζουν το δημοσιογραφικό μας περιεχόμενο, το οποίο στόχος μας είναι να είναι πάντα προσβάσιμο σε όλους, ασχέτως οικονομικής ή κοινωνικής κατάστασης.
Το περιεχόμενο που παράγουμε βασίζεται μόνο στις δικές μας αποφάσεις, στη δική μας κρίση και δεν επηρεάζεται από διαφημίσεις ή από τις προτιμήσεις ιδιοκτητών, πολιτικών ή μετόχων. Η συντακτική μας ομάδα δρα ανεξάρτητα, έχοντας ως βασική αξία ότι πρέπει να δίνουμε φωνή σε όσους δεν ακούγονται αρκετά και να ασκούμε πιέσεις στους ισχυρούς. Και αυτό είναι το στοιχεία που μας διαφοροποιεί από άλλα Μέσα Ενημέρωσης, ειδικά σε μια εποχή όπου η ύπαρξη μιας διαφανούς και ανεξάρτητης δημοσιογραφίας είναι κρίσιμη. Η υποστήριξή σας μας δίνει δύναμη και μας επιτρέπει να δουλεύουμε με τον τρόπο που το κάνουμε μέχρι τώρα.
Στηρίξτε τη Δημοσιογραφία έστω και με €5 - θα σας πάρει μόνο ένα λεπτό. Ευχαριστούμε.
