Πρακτικά Ηµερίδας της ΕΣΗΕΑ, της Εταιρίας Συγγραφέων και της Κοινωνίας των (δε)κάτων,
της 21ης Ιανουαρίου 2012
εκδ. Μορφωτικού Ιδρύµατος της ΕΣΗΕΑ, 2012
Του Θανάση Βασιλείου*
Λογοκρισία-Λογοκλοπή
Είκοσι άνθρωποι της δημοσιογραφίας, της λογοτεχνίας και των επιστημών αναπτύσσουν πτυχές των θεμάτων που –ζυγισμένα ισομερώς στις δύο ενότητες, με δύο τραπέζια η καθεμία, τη δημοσιογραφία και τη λογοτεχνία– αποτέλεσαν τους επιμέρους άξονες της Ημερίδας με το θέμα «Λογοκρισία-Λογοκλοπή»:
1) «Λογοκρισία και Δημοσιογραφία», με συντονίστρια τη συγγραφέα Κατερίνα Ζαρόκωστα,
2) «Λογοκρισία και Λογοτεχνία» με συντονίστρια τη συγγραφέα και, δημοσιογράφο Έλενα Χουζούρη,
3) «Λογοκλοπή στα Μέσα Ενημέρωσης», με συντονίστρια τη συγγραφέα Λίλη Εξαρχοπούλου
4) «Λογοκλοπή στη Λογοτεχνία» με συντονιστή τον δημοσιογράφο, και ποιητή Ηλία Γκρή.
Ο τόμος –έκδοση του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ– σε επιμέλεια του Ηλία Γκρή, αμέσως μετά τους χαιρετισμούς των συνδιοργανωτών-προέδρων, της ΕΣΗΕΑ, της «Κοινωνίας (δε)κάτων» και της Εταιρείας Συγγραφέων, ακολουθεί τα τραπέζια συζητήσεων.
Στο πρώτο τραπέζι της ενότητας «Λογοκρισία» μετείχαν οι Γιώργιος Λεονάρδος, δημοσιογράφος, συγγραφέας με θέμα «Αιτία και μορφές λογοκρισίας», Γιώργος Βότσης, δημοσιογράφος με θέμα «Λογοκρισία, δεοντολογία και αμεροληψία στη δημοσιογραφία», Τάσος Αναστασίου, σκιτσογράφος με θέμα «Λογοκρισία και ελευθερία έκφρασης» και Βασίλης Καραποστόλης, καθηγητής πανεπιστημίου με θέμα «Η επίδραση της λογοκρισίας στην άσκηση της δημοσιογραφίας».
Στο δεύτερο τραπέζι μετείχαν οι Αλέξης Ζήρας, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας με θέμα «Λογοκρισία και ιδεολογία», Νίκος Κουνενής, συγγραφέας με θέμα «Λογοκρισία, αυτολογοκρισία στη δημοσιογραφία και τη δημιουργική γραφή», Γιάννης Μπασκόζος, δημοσιογράφος με θέμα «Λογοκρισία στην παρουσίαση βιβλίων» και Κώστας Βούλγαρης, συγγραφέας με θέμα «Εύνοια και δυσμένεια του Τύπου σε είδη λογοτεχνίας».
Στο πρώτο τραπέζι της ενότητας «Λογοκλοπή» μετείχαν οι Παύλος Τσίμας, δημοσιογράφος και συγγραφέας με θέμα «Λογοκλοπή στον έντυπο λόγο», Μαριάννα Τζιαντζή, δημοσιογράφος και συγγραφέας με θέμα «Λογοκλοπή στον ηλεκτρονικό Τύπο», Στρατής Χαβιαράς, συγγραφέας με θέμα «Πνευματικά δικαιώματα και Διαδίκτυο» και ο Σπύρος Μοσχονάς, καθηγητής πανεπιστημίου με θέμα «Η λογοκλοπή ως προϋπόθεση της δημοσιογραφίας».
Στο δεύτερο τραπέζι μετείχαν οι Αναστάσης Βιστωνίτης, ποιητής με θέμα «Πνευματικά δικαιώματα και λογοκλοπή», Γεώργιος Κεντρωτής, καθηγητής πανεπιστημίου, μεταφραστής και ποιητής με θέμα «Λογοκλοπή και Μετάφραση», Γιώργος Μπλάνας, ποιητής με θέμα «Μίμηση και λογοκλοπή»
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ημερίδα αποτέλεσε την πρώτη συντονισμένη προσπάθεια να συζητηθούν από ανθρώπους που συμβάλλουν με το έργο, την πείρα και τη δημόσια δράση τους τόσο στη δημοσιογραφία όσο και στη λογοτεχνία και που είναι σε θέση να τεκμηριώσουν μια παρούσα πραγματικότητα –που, άλλωστε, ενδιαφέρει πρωτίστως το δικό τους σπίτι – όψεων και φαινομένων λογοκρισίας και λογοκλοπής με έναν ειλικρινή, πρωτότυπο, σίγουρα βιωματικό αλλά και αιχμηρό αναλυτικό λόγο.
Όπως διαπιστώνει ο αναγνώστης, σε σχέση με τη λογοκρισία, η συζήτηση δεν περιορίστηκε στην «κλειστή» σημασία της, δηλαδή, των αυταρχικών μηχανισμών που επέτρεψαν ιστορικά την κατασκευή μιας λίστας απαγορευμένων βιβλίων, θεατρικών παραστάσεων, κινηματογραφικών ταινιών, προγραμμάτων ραδιοφώνου και τηλεοπτικών εκπομπών, άρθρων και απόψεων στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο.
Η επέκταση των εισηγητών –πέραν της ιστορίας και της περιπτωσιολογίας– στην ιδεολογία που κατασκευάζει σήμερα τη λογοκρισία και στους μηχανισμούς της που ακουμπούν την καθημερινότητα, επιχειρεί να αποκαλύψει την επίδρασή της στην αισθητική, στην αλυσίδα επιλογής/απόρριψης θεμάτων, στην πρακτική της μετάδοσης των πληροφοριών, στην παραγωγή της τέχνης και της έκφρασης μέσα από την εγκαθίδρυσή της ως υπαρκτού, αισθητού ή λανθάνοντος, ζεύγματος «εύνοια-δυσμένεια». Συμφέροντα, συντεχνιασμοί, καριέρες, φόβοι, πιέσεις, αλλά και φιλίες, ημετερισμοί, συμπάθειες και αντιπάθειες συζητούνται στο πλαίσιο αναζήτησης μιας, οπωσδήποτε, άλλης ανοιχτής κοινωνικής ηθικής και άλλων αξιών.
Αν, όμως, η λογοκρισία έχει αποτελέσει και στο παρελθόν αντικείμενο μελέτης (πρόσφατα είχε κυκλοφορήσει το συλλογικό «Όψεις λογοκρισίας στην Ελλάδα» (Νεφέλη, 2008) σε επιμέλεια Γιάννη Ζιώγα, Λεωνίδα Καραμπίνη κ.ά.), η αιχμή της Ημερίδας ήταν το θέμα της λογοκλοπής.
Τι είναι η λογοκλοπή, πότε υπάρχει, πώς εμφανίζεται, γιατί εμφανίζεται, πώς αντιμετωπίζεται; Πότε είμαστε αυθεντικοί, πρωτότυποι και πότε δανειζόμαστε; Μπορούμε να «κλέβουμε» ό,τι μας αρέσει; Κατοχυρώνονται τα πνευματικά δικαιώματα; Προστατεύονται οι δημιουργοί; Ποιο είναι και ποιο θα έπρεπε να είναι το αναγκαίο θεσμικό και κοινωνικό ρυθμιστικό πλαίσιο κατά της λογοκλοπής;
Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που επιχειρούν να απαντήσουν οι εισηγητές –με γνώμονα την ευαισθητοποίηση, την αυτοκριτική σε ορισμένες περιπτώσεις και, κυρίως, την εγρήγορση κατά της λογοκλοπής που, σήμερα, ξεπερνά σε πλείστες περιπτώσεις, τα πλέον ελαστικά όρια ανοχής.
Ο τόμος της Ημερίδας, αφιερωμένος «στην ατέλειωτη σειρά των θυμάτων της λογοκρισίας και της λογοκλοπής», αποτελεί μια πρώτη νωπή καταγραφή του θέματος και μια συμβολή στον ευρύτερο, γόνιμο, ανοιχτό προβληματισμό για τις δύο παθολογίες της δημοσιογραφίας και της λογοτεχνίας.