ΤΗΣ AMANDA DARRACH* | ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΘΑΛΕΙΑ ΠΑΥΛΟΥ
Από τις 2 Οκτωβρίου, τότε που ο Τζαμάλ Κασόγκι, Σαουδάραβας δημοσιογράφος, εξαφανίστηκε μέσα στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη, φρικιαστικές – και ανεπαλήθευτες – λεπτομέρειες πέφτουν σαν χιονοστιβάδα από τον τουρκικό Τύπο στα γραφεία μας. Δεκαπέντε άνδρες περνούν τον έλεγχο των διαβατηρίων στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης μες στην άγρια νύχτα, μεταφέροντας ένα πριόνι διαμελισμού, ακούστηκε. Στο προξενείο βάφουν ξαφνικά τις αίθουσες τις επόμενες αμέσως ημέρες από την εξαφάνιση του Κασόγκι, έγραψε το Reuters. Ο Κασόγκι σκοτώθηκε τυχαία κατά τη διάρκεια ανάκρισης. Εκτός κι αν βασανίστηκε και δολοφονήθηκε σκοπίμως. Μόλις οι Τούρκοι αξιωματούχοι φάνηκε να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη ηχητικού ντοκουμέντου που καταγράφει τον βασανισμό και τη δολοφονία του δημοσιογράφου, το γραφείο της εφημερίδας των New York Times στην Κωνσταντινούπολη έσπευσε να επισημάνει πως οι διαρροές των τουρκικών Μέσων Ενημέρωσης, συχνές στην αρχή, έπαψαν μόλις ο Πρόεδρος Τραμπ φάνηκε να λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις κατηγορίες κατά της Σαουδικής Αραβίας, εν συνέχεια όμως άρχισαν ξανά, αφού ο Τραμπ υπερασπίστηκε τον πρίγκηπα-διάδοχο του θρόνου και υπαινίχθηκε πως ο Κασόγκι ενδέχεται να δολοφονήθηκε από «αδίστακτους δολοφόνους».
Η προσπάθεια εξακρίβωσης των στοιχείων τη στιγμή που οι μοναδικές πηγές πληροφόρησης – τουρκική κυβέρνηση και στενά διαπλεκόμενα τουρκικά Μέσα Ενημέρωσης – επηρεάζονται πολιτικά, αποτελεί πρόκληση για τους δημοσιογράφους που καλύπτουν την υπόθεση Κασόγκι. Ο Γιούνους Ερντουράν (Yunus Erduran), τοπικός δημοσιογράφος και δημιουργός δικτύου δημοσιογραφίας των πολιτών στην Κωνσταντινούπολη, εκτιμά πως το 90% των τουρκικών Μέσων Ενημέρωσης ανήκουν σε επιχειρηματίες που υποστηρίζουν τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Λεπτομέρειες των δημοσιευμάτων αποκαλύπτουν χαρακτηριστικά εσκεμμένων διαρροών από τις τουρκικές υπηρεσίες πληροφοριών, υποστηρίζει ο Ερντουράν. Πλάνα από κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης προβάλλουν αεροδρόμια, καθώς και τα γύρω σημεία από το εξωτερικό του προξενείου – περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχο των αστυνομικών αρχών. Η ταχύτητα με την οποία οι αξιωματούχοι έστειλαν αυτά τα πλάνα στην εφημερίδα Sabah, τη μεγαλύτερη ημερήσια εφημερίδα της Τουρκίας, ήταν ασυνήθιστη· οι γραφειοκρατικές διατυπώσεις επιβραδύνουν συνήθως την πρόσβαση σε τέτοιου είδους αποδεικτικά στοιχεία. «Χρειάστηκε περισσότερο από ένας χρόνος για να λάβουμε εικόνες από κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης σχετικά με τη δολοφονία του Τουρκοαρμένιου δημοσιογράφου Χραντ Ντινκ (Hrant Dink) το 2007», δηλώνει. «Στην προκειμένη περίπτωση όμως, τα πάντα βγήκαν στο φως μέσα σε λίγες ημέρες. Κατά την άποψή μας, είναι πασιφανές πως αυτό εξυπηρετούσε συγκεκριμένους σκοπούς».
Η Καρλότα Γκαλ (Carlotta Gall), επικεφαλής του γραφείου των Times στην Κωνσταντινούπολη, εκτιμά πως η προσεκτική αξιολόγηση των πηγών αποτελεί παράγοντα ύψιστης σημασίας όταν κάποιος χειρίζεται διαρροές προερχόμενες από αυταρχικές κυβερνήσεις. Ανταποκρίσεις που αφορούν τη διερεύνηση της υπόθεσης Κασόγκι είναι «εξαιρετικά δύσκολες», υποστηρίζει η Γκαλ, διότι καμία επίσημη ή άμεση πηγή δεν προτίθεται να δώσει ονομαστικές και έγγραφες μαρτυρίες. «Η τουρκική κυβέρνηση υπήρξε υπερβολικά προσεκτική, ώστε να μην προβεί σε καμία επίσημη δήλωση για μέρες ολόκληρες», συνεχίζει η Γκαλ. «Είχαμε αυτήν την τρομερή υπόθεση, για την οποία δεν μπορούσαμε να γράψουμε».
Οι πληροφορίες μέχρι στιγμής προέρχονται από έμμεσες πηγές ή ανώνυμους Τούρκους αξιωματούχους. Την επομένη της εξαφάνισης του Κασόγκι, η Γκαλ επισκέφθηκε το προξενείο στην Κωνσταντινούπολη και στάθηκε στο πεζοδρόμιο μαζί με τη Χατισέ Γκενγκίζλ(Hatice Cengizl), σύντροφο του Κασόγκι, περιμένοντάς τον να επιστρέψει. Δύο μέλη του τουρκοαραβικού ειδησεογραφικού πρακτορείου συνόδευαν, επίσης, την Γκενγκίζλ λίγο μετά την εξαφάνιση του Κασόγκι, αναφέρει η Γκαλ. Στα ερωτήματα της Γκαλ ανταποκρίθηκαν επιτυχώς, και αλληλογραφούσαν με στενές διασυνδέσεις στην τουρκική κυβέρνηση, αλλά και φίλους του Κασόγκι εξ ονόματος της Γκενγκίζλ. «Ορισμένες φορές, όταν δεν μπορούσαμε να βρούμε πηγές για διασταύρωση, ήταν αρκετά ενημερωμένοι ώστε να μπορούν να επέμβουν», εξηγεί η Γκαλ.
Η Γκαλ επισημαίνει επίσης ότι χρειάστηκε να μάθει ποιοι Τούρκοι αξιωματούχοι ήταν «υποστηρικτές της αλήθειας». Η ομάδα της γνωρίζει δύο δημοσιογράφους στη Sabah, οι οποίοι είναι διαβόητοι επειδή καλύπτουν θέματα ασφαλείας και μεταδίδουν πρώτοι τέτοιου είδους πληροφορίες, όμως οι Times αντιμετωπίζουν πάντοτε με επιφυλακτικότητα τέτοιου είδους ειδήσεις, που συχνά βρίθουν από ανώνυμες δηλώσεις. Όταν η εφημερίδα Sabah δημοσίευσε τις φωτογραφίες και τα ονόματα των 15 Σαουδαράβων ως φερόμενων μελών της ομάδας εκτέλεσης και του συνεργείου καθαρισμού, η Γκαλ συνεργάστηκε με τις ομάδες των Times στη Βυρηττό και τη Νέα Υόρκη προκειμένου να επιβεβαιώσει την είδηση. Εντέλει, οι Times δημοσίευσαν φωτογραφίες και των 15 ανδρών, διευκρινίζοντας ωστόσο ότι μπορούν να επιβεβαιώσουν τις ταυτότητες μόνο δύο εξ αυτών – μέσω των προσωπικών τους λογαριασμών στο Facebook. Έξι μέρες αργότερα, η Washington Post επαλήθευσε τις ταυτότητες έντεκα εκ των υπόπτων, χρησιμοποιώντας αναρτήσεις στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, ηλεκτρονική αλληλογραφία και αναφορές στα τοπικά μήντια. Η Post ανακάλυψε πως εννέα από τους άνδρες διατηρούν προφίλ στο MenoM3ay, εφαρμογή τηλεφωνικού καταλόγου διαδεδομένη στον αραβικό κόσμο, που τους συνέδεε με τις Σαουδαραβικές μυστικές υπηρεσίες και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τη Βασιλική Φρουρά.
Οι τουρκικές Αρχές δεν έχουν γνωστοποιήσει ακόμη το ηχητικό ντοκουμέντο που υποστηρίζουν ότι έχουν στην κατοχή τους με την καταγραφή του βασανισμού και της δολοφονίας του Κασόγκι. Μέχρι στιγμής, «το ηχητικό ντοκουμέντο αποτελεί απλώς φήμη», δηλώνει στο CJR η Μπελ Τριου (Bel Trew), ανταποκρίτρια για την εφημερίδα Independent στη Μέση Ανατολή. Εφόσον υπάρχει πράγματι και δοθεί στη δημοσιότητα, θα επιβεβαιώσει εάν ο Κασόγκι πέθανε επειδή κάτι πήγε στραβά στη διάρκεια ανάκρισης – πρακτική στην οποία οι Σαουδάραβες έχουν προηγούμενο, όπως στην περίπτωση της πολύκροτης υπόθεσης θανάτου του στρατηγού Αλή αλ Κατάνι. Δεν υπάρχει προηγούμενο για προμελετημένες δολοφονίες σε προξενεία της Σαουδικής Αραβίας, δηλώνει η Τριου.
Η Τριου έχει γράψει άρθρα για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους Σαουδάραβες προκειμένου να δώσει το πλαίσιο των διαρροών που διακινούνται από τον τουρκικό Τύπο. Άρθρο για την Independent της 12ης Οκτωβρίου περιγράφει πώς ο Σαουδάραβας Πρίγκηπας Χαλέντ μπιν Φαράν αλ Σαούντ, που ζει εξόριστος, κατάφερε να γλιτώσει την απαγωγή δέκα ημέρες πριν την εξαφάνιση του Κασόγκι. Ο Χαλέντ μπιν Φαράν δήλωσε στην Τριου πως οι Αρχές είχαν επιχειρήσει να τον παρασύρουν στην πρεσβεία τουλάχιστον 30 φορές, όπως ακριβώς τον Κασόγκι. Η στρατηγική αυτή αποτελεί μέρος «κλιμακούμενων δραστικών μέτρων από τον διάδοχο του θρόνου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάρ», εξηγεί. Η Τριου αποκαλύπτει στο CJR ότι στάθμισε τις παραμέτρους πολύ προσεκτικά προτού δημοσιεύσει το όνομα του Χαλέντ μπιν Φαράν. «Διακυβεύονται ανθρώπινες ζωές», όπως λέει.
Η Τριου μαζί με την ομάδα της αποφάσισαν, ήδη από τα πρώιμα στάδια της έρευνας, να μην συμβάλλουν στην «κακοφωνία δημοσιευμάτων και στον λαβύρινθο της παραπληροφόρησης». Πριν από μερικές ημέρες, είχε στη διάθεσή της δημοσίευμα, βασισμένο σε πληροφορίες πως ο Κασόγκι είχε δολοφονηθεί. Η πληροφορία δεν είχε επαληθευθεί, όπως έπρεπε, καθώς οι τουρκικές Αρχές παρείχαν αντικρουόμενες πληροφορίες. «Πρόκειται για ένα μακάβριο σόου», δηλώνει η Τριου. «Λάβετε υπόψη ότι υπάρχει και μια οικογένεια εκεί έξω».
Το έργο των δημοσιογράφων όπως η Τριου οικοδομεί μια πιο ισχυρή εικόνα για τη συμπεριφορά των Σαουδαράβων. «Ξαφνικά όλοι μιλούν γι’ αυτό, “Ναι, πράγματι, έκαναν το ίδιο και μ’ εμένα”», δηλώνει η Ντέμπορα Άμος, ανταποκρίτρια του NPR και παλιά φίλη του Κασόγκι. «Καλύπτω το θέμα αρκετά στενά και διαπιστώνω πως η δραστηριότητα των Σαουδαράβων υπήρξε έντονη, ενώ εμείς δεν είχαμε ιδέα».
*Συνεργάτιδα του CJR Delacorte Magazine