Όταν ο αγώνας ενός ανθρώπου στη Συρία γίνεται ρεπορτάζ, τέχνη και ιστορία
Της Edirin Oputu*
Μετάφραση: Ελένη Παύλου
Το Δεκέμβριο του 2012, η Φωτεινή Χριστιά, καθηγήτρια στο ΜΙΤ, βρισκόταν στην Αντιόχεια της Τουρκίας και έκανε έρευνα σχετικά με το ρόλο των γυναικών στη συριακή εξέγερση. Τότε ήταν που γνώρισε τον Mohammed, πολεμιστή του Ελεύθερου Συριακού Στρατού, ο οποίος επισκεπτόταν τακτικά τους συντρόφους του στο νοσοκομείο. (Είναι δύσκολη η περίθαλψη των λαβωμένων αγωνιστών στο πεδίο της μάχης και οι σοβαρά τραυματισμένοι συχνά μεταφέρονται εκτός συνόρων, στην Τουρκία.) Ο Mohammed καταγόταν από την πόλη Ιντλίμπ, της βορειοδυτικής Συρίας –στην ίδια επαρχία όπου είχε βρεθεί πρόσφατα και η Χριστιά για τις ανάγκες του ρεπορτάζ της– και της μίλησε ανοιχτά για τη ζωή και τις εμπειρίες του, αλλά και τις ελπίδες του για μια ελεύθερη Συρία.
Στο τέλος η Χριστιά κατέληξε με ένα υλικό τριών ωρών στα χέρια της, το οποίο δεν έμοιαζε να ταιριάζει στο ύφος του άρθρου που επρόκειτο να γράψει για λογαριασμό του περιοδικού ForeignAffairs. Ψάχνοντας πώς να παρουσιάσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ιστορία του Mohammed, η Χριστιά αποφάσισε να της δώσει μορφή κόμικ, με τη βοήθεια της καλλιτέχνιδας Θάλειας Χαντζιάρα. Το έργο δημοσιεύτηκε στην αμερικανική ιστοσελίδα του AlJazeera.
Φ.Χ.: Συναντιόμασταν λοιπόν σε ένα εστιατόριο στην Αντιόχεια και ο κόσμος μάς παρατηρούσε με μεγάλη περιέργεια, γιατί εγώ είχα καλυμμένο το κεφάλι μου με μια μαντίλα, ενώ εκείνος είχε μια μακριά γενειάδα που του έδινε όψη θρησκευόμενου ανθρώπου. Η Αντιόχεια είναι ένα σύγχρονο αστικό κέντρο. Ορισμένοι πελάτες παραπονέθηκαν στην διεύθυνση του εστιατορίου για την παρουσία μας, αρνούμενοι να καθίσουν στα διπλανά τραπέζια.
Μολονότι η έρευνα της Χριστιά αφορούσε κυρίως τις γυναίκες, η ίδια επιθυμούσε να συνομιλήσει και με άντρες πολέμαρχους.
Φ.Χ.: Αυτό σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει ότι όλοι οι Σύριοι μαχητές που βρίσκονταν στη Τουρκία ήταν απαραίτητα πρόθυμοι να μιλήσουν. Πολύς κόσμος διέσχιζε τα σύνορα από την ακριτική πόλη Reyhanli, αλλά αυτοί οι άντρες δεν ήταν Σύριοι· ήταν ξένοι μαχητές. Επομένως, δεν ήταν οι άνθρωποι που έψαχνα διακαώς να προσεγγίσω, αλλά ούτε εκείνοι είχαν τη διάθεση να μου μιλήσουν, για να είμαι ειλικρινής. Εγώ ήθελα να μιλήσω μόνο με Σύριους που είχαν λάβει μέρος στον πόλεμο.
Ακούγονταν τόσο πολλά για ομάδες τζιχαντιστών που βρίσκονταν κι αυτές στη Συρία, πράγμα που ήταν αλήθεια χωρίς αμφιβολία, έτσι ήθελα να σιγουρευτώ ότι δεν θα σκεπαστεί η ιστορία των πραγματικών Σύριων μαχητών και κυρίως ότι δεν θα σφετερίζονταν την εξέγερση οι εξτρεμιστές, αλλά ούτε και το καθεστώς θα την κρατούσε μυστική.
Η Χριστιά δίδασκε ένα μάθημα σχετικά με τις πολεμικές συρράξεις και τα μυθιστορήματα σε μορφή κόμικ (graphicnovel) στο MIT και αποφάσισε να μετατρέψει τη συνέντευξη σε κόμικ για τους φοιτητές της. Η ιδέα όμως να στριμώξεις την ιστορία του Mohammed σε μερικά κουτάκια με εικόνες ήταν πρόκληση.
Φ.Χ.: Ήταν δύσκολο το εγχείρημα, γιατί ο Mohammed με είχε πραγματικά εντυπωσιάσει. Έχω γράψει ένα βιβλίο σχετικά με τις συμμαχίες στους εμφυλίους πολέμους και είχε χρειαστεί να συνομιλήσω με πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους που είχαν λάβει μέρος σε αυτούς τους πολέμους – μερικοί ήταν άγριοι και είχαν βάψει τα χέρια τους με αίμα, άλλοι πάλι, δεν ήταν τόσο αποκρουστικοί. Αλλά ο Mohammed πραγματικά είχε κερδίσει μια ξεχωριστή θέση στο μυαλό μου. Ήταν πολύ συγκινητικός και ένα μέρος του εαυτού μου ήθελε να κάνει κάτι και για αυτόν, να μπορέσει να εκφραστεί, χωρίς όμως να αποκαλύψω την ταυτότητά του ή οτιδήποτε άλλο. Του έστειλα το link στο Skype, αλλά δεν είχα νέα του· ελπίζω λοιπόν να είναι ζωντανός, παρόλο που δεν μπορώ να είμαι σίγουρη. CJR