Συνέντευξη στον Παναγιώτη Φραντζή*
«Το κοινό είναι γενναιόδωρο, αν αντιληφθεί πως δεν το κοροϊδεύεις»
«Αυτό που με φοβίζει στο διαδίκτυο είναι η ταχύτητα και η θνησιμότητα της κάθε ιδέας»
Πάνω από 600.000 εισιτήρια έκανε η ταινία «Ένας άλλος κόσμος». Είναι ρεκόρ για τους ελληνικούς κινηματογράφους την περίοδο της κρίσης. Και δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά στη δημοφιλία του Παπακαλιάτη ή στο πολύ καλό μάρκετινγκ. «Το κοινό με έναν τρόπο πάντα επιζητεί κάτι αληθινό» απαντά ο ίδιος στην ερώτηση τι είναι αυτό που βγάζει τον κόσμο από το σπίτι του μέσα σε έναν χειμώνα κατατονίας.
Δεν δέχεται ότι έχει κάνει κάποια στροφή στον τρόπο γραφής του παρότι το ακούει από πολλούς. Δεν ξεχωρίζει γεγονότα που τον επηρέασαν, εκφράζει όμως μια ανάγκη να μιλήσει μέσα από το γράψιμο, μέσα από τα σενάρια που ετοιμάζει, για αυτά που τον θυμώνουν. Ο θυμός που βγάζει στην ταινία είναι για την αποκτήνωση των ανθρώπων: στο χώρο εργασίας, στην οικογένεια, στην αντιμετώπιση των μεταναστών. Και φυσικά για την άνοδο του φασισμού.
«Ένα φαινόμενο είναι ο φασισμός, όμως ας μη στεκόμαστε στο φαινόμενο, ας δούμε τι το προκάλεσε» λέει και την απάντηση τη δίνει η ταινία και η αποδοχή της από τον κόσμο που απομόνωσε με τον καλύτερο τρόπο τον φασιστικό λόγο προσφέροντας βοήθεια στους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Ο Παπακαλιάτης πόσταρε κι αυτός στη σελίδα του στο facebook το κάλεσμα για τη συγκέντρωση ειδών πρώτης ανάγκης στο Σύνταγμα την Κυριακή 6 Μαρτίου. Ήταν μια δράση με εντυπωσιακή ανταπόκριση.
Πολύ συχνά οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες επηρεάζονται από ρεύματα που εμφανίζονται στην κοινωνία χωρίς καλά καλά να το συνειδητοποιούν. Σημειώστε την απάντησή του για τους ήρωες των ταινιών, ότι αυτοί αποφασίζουν τι δρόμο θα ακολουθήσουν: «Είναι φορές που, στην πορεία του γραψίματος, οι ήρωες σε πάνε από μόνοι τους εκεί που θέλουν αυτοί, χωρίς να υπολογίζουν ούτε το κοινό ούτε εσένα που γράφεις».
Μιλήσαμε στις αρχές Μαρτίου ενώ ετοιμαζόταν να ταξιδέψει στο εξωτερικό, προετοιμάζοντας το έδαφος της διανομής της ταινίας και ενδεχομένως αναζητώντας καινούργιες ιδέες.
Μετά την τεράστια επιτυχία που κατέγραψε η ταινία σας «Ένας άλλος κόσμος», ποια είναι τα επόμενα βήματα-στόχοι;
Υπάρχουν σκέψεις και ιδέες που έρχονται και φεύγουν, αλλά που ακόμα δεν έχουν βρει τον μόνιμο χώρο μέσα μου, ώστε να αρχίζω να τις υλοποιώ. Πιστεύω είναι θέμα χρόνου. Στο εξωτερικό τώρα, νομίζω θα έχω αρκετό χρόνο, ώστε να τα ξεκαθαρίσω όλα.
Ο Χριστόφορος Παπακαλιάτης είναι πια ένας άλλος; Τι σας έχει αλλάξει αυτά τα χρόνια;
Άλλος, όχι, δεν είμαι σίγουρα. Απλά μεγαλώνω και είμαι λίγο πιο σίγουρος, έχω περισσότερες οπτικές άρα και διαφορετικό τρόπο σκέψης σε κάποια ζητήματα. Επίσης, επιζητώ διαφορετικούς τρόπους να αφηγηθώ αυτά που κουβαλάω. Όμως, σαν άνθρωπος, είμαι ίδιος.
Τι κάνατε το καλοκαίρι που μας πέρασε; Πώς ζήσατε την ιστορία του δημοψηφίσματος;
Το καλοκαίρι που μας πέρασε το έζησα μέσα στην απόλυτη ανασφάλεια και μοντάροντας ξανά και ξανά την ταινία που δεν ήξερα πότε και αν θα βγει.
Τελικά όλα πήγαν καλά. Για την ταινία τουλάχιστον, γιατί για όλους εμάς που ζούμε σε αυτόν τον κόσμο, δεν βλέπω να πηγαίνει τίποτα καλά.
Τώρα, όσον αφορά το δημοψήφισμα, το έζησα και εγώ όπως πολύς κόσμος. Με αγωνία, φόβο, απορία και με μεγάλη προσπάθεια να μην επηρεαστώ από ό,τι άκουγα κι έβλεπα γύρω μου. Νομίζω τα κατάφερα και κυριάρχησε μέσα μου η λογική κι όχι η πλύση εγκέφαλου που δεχόταν τόσος κόσμος και από τις δυο πλευρές.
Όμως, πρέπει να σου πω ότι μεγαλώνοντας πιστεύω πιο πολύ στην ατομική πράξη και λιγότερο στη συλλογική. Αν ο καθένας μας είχε επίγνωση και ευθύνη για τις πράξεις του, τότε δεν θα υποφέραμε ως σύνολο. Δεν είμαι υπέρ του «θεραπεύειν» αλλά είμαι υπέρ του «προλαμβάνειν». Όμως, παρατηρώ ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Πρώτα υποφέρουμε και μετά όλοι μαζί ψάχνουμε να βρούμε λύση. Αυτήν τη λειτουργία αργά ή γρήγορα κάποιος θα την εκμεταλλευτεί εις βάρος μας.
Έπειτα, είναι όλος αυτός ο κόσμος που βγήκε ξανά μαζικά από το σπίτι του για να δει την ταινία σας. Τι αναζητά αυτό το κοινό;
Το κοινό πιστεύω ότι με έναν τρόπο πάντα επιζητεί κάτι αληθινό. Πάντα ψάχνει κάτι που θα ταυτιστεί μαζί του και θα νιώσει σεβασμό. Άπαξ και αντιληφθεί πως δεν το κοροϊδεύεις τότε είναι εξαιρετικά γενναιόδωρο και θα κινητοποιηθεί. Στην περίπτωση αυτής της ταινίας (όσο μπορώ να το δω αποστασιοποιημένα) νομίζω αυτή η σχέση λειτούργησε αμφίδρομα.
Οι τρεις ιστορίες πέρα από τις τρεις γενιές μιλούν για τρία διαφορετικά στάδια-ποιότητες του έρωτα;
Ακριβώς. Ο αθάνατος έρωτας είναι αυτός των νέων, μετά είναι ο έρωτας της στιγμής, του πάθους και του φόβου των ώριμων, και μετά έρχεται η αγαλλίαση και η δεύτερη ευκαιρία στους μεγαλύτερους.
Θα ήθελα να μιλήσουμε για αυτή την αξιοσημείωτη μετατόπιση στο έργο σας, από ήρωες μεσοαστούς, μεσαία στελέχη επιχειρήσεων, στον λαϊκό κόσμο με τον οποίο επικοινωνεί θαυμάσια η τρίτη ιστορία της ταινίας.
Μα οι ήρωες αυτής της ταινίας είναι ουσιαστικά οι ίδιοι ήρωές μου των προηγούμενων χρόνων, απλά τσακισμένοι από την πραγματικότητα που τους έφτασε σε αυτό το σημείο. Τους ίδιους ήρωες αν τους βλέπαμε το 2000 θα ήταν πολύ πιο φρέσκοι, λαμπεροί και αισιόδοξοι, χωρίς αυτά τα αδιέξοδα, χωρίς το τέλμα, χωρίς τις σκέψεις. Τα σπίτια τους, οι χώροι τους, οι σχέσεις τους και τα προβλήματά τους θα ήταν ανάλογα αυτών που έγραφα την προηγούμενη δεκαετία. Οι καταστάσεις όμως τους καταρράκωσαν και τους απογύμνωσαν.
Η λαϊκή γυναίκα είναι αυτή που αντιστέκεται περισσότερο στον εκφασισμό;
Όχι, δεν νομίζω ότι κάτι τέτοιο έχει να κάνει με γυναίκα ή άνδρα, λαϊκό ή μη. Ο φασισμός είναι ένα χαρακτηριστικό που εμείς σαν Έλληνες και γενικότερα οι Μεσογειακοί δεν περιέχουμε τόσο όσο άλλοι πιο βόρειοι λαοί. Δεν είναι στα βασικά χαρακτηριστικά μας. Φυσικά, και αναλόγως την εποχή, φαινόμενα σαν τον φασισμό ξυπνάνε και μετά πάλι κοιμούνται, όμως, αυτό είναι απόρροια κακών πολιτικών διακυβερνήσεων και ατζέντας. Ένα φαινόμενο είναι ο φασισμός, όμως ας μη στεκόμαστε στο φαινόμενο, αλλά στο τι το προκάλεσε. Μόνο έτσι θα βρούμε την πραγματική αιτία και θα μπορέσουμε να το εξαλείψουμε. Αλλιώς, απλά θα βιώνουμε στην ιστορία ξανά και ξανά τα ίδια.
Έχετε στο μυαλό σας το κοινό στο οποίο μιλάτε όταν ετοιμάζετε μια ταινία ή αποκλειστικά την ιστορία της ταινίας;
Ξεκινάω πρώτα απ’ όλα με την ιστορία και αμέσως μετά το κοινό στο οποίο θα απευθυνθώ. Ωστόσο, υπάρχουν φορές που δεν μπορώ να ελέγξω ούτε το ένα ούτε το άλλο. Είναι φορές που στην πορεία του γραψίματος, οι ήρωες σε πάνε από μόνοι τους εκεί που θέλουν αυτοί, χωρίς να υπολογίζουν ούτε το κοινό ούτε εσένα που το γράφεις. Ακούγεται λίγο τρομακτικό αλλά ισχύει. Θέλεις, για παράδειγμα, να γράψεις σεναριακά μια κατάσταση που θα ευχαριστήσει τον θεατή ή εσένα, όμως ο ήρωας που τόσο καιρό έγραφες δεν ταιριάζει σε αυτήν και σε πάει αλλού. Έχει χαρακτήρα και δύναμη ένας ήρωας σε ένα σενάριο. Άρα, μοιραία, από ένα σημείο και μετά σε αναγκάζει να τον σεβαστείς και ας μην σε βολεύει αυτό.
Υπήρξε κάποιο γεγονός ανάμεσα σε όλα όσα ζήσαμε αυτά τα χρόνια, που να επηρέασε καθοριστικά τη γραφή σας;
Δεν νομίζω ότι υπήρξε ένα συγκεκριμένο γεγονός. Ζω σε ένα καζάνι που βράζει. Παρατηρώ τόσο τις αντιδράσεις και τις πράξεις των ανθρώπων γύρω μου, όσο και τις σκέψεις που μου δημιουργούνται. Τις απορίες ή τις αντιθέσεις που έχω αλλά δεν τολμάω να εκφράσω γιατί φοβάμαι ότι θα απογοητευτώ πάρα πολύ. Φοβάμαι ότι θα βρίσω και θα παρεξηγηθώ, ότι θα πω στα μούτρα πράγματα που θα πληγώσουν πολύ τους άλλους. Φοβάμαι ότι θα αρχίσω να πνίγομαι σε ένα αυτονόητο δίκιο που όμως δεν βολεύει κανέναν και στο τέλος απλά θα χάσω. Έτσι, προτιμώ να γυρνάω το βράδυ σπίτι και να τα γράφω όλα σε σενάριο. Εκεί τα εκτονώνω όλα, εκεί λέω την πραγματική μου άποψη και με αυτόν τον τρόπο την δέχεται και ο άλλος. Το γράψιμο είναι ένας τρόπος να βρίσκω το δίκιο μου.
Παλιά μέσα και νέα μέσα
Οι ήρωες της πρώτης και της δεύτερης ιστορίας χρησιμοποιούν κινητά και λάπτοπ για να διαβάσουν, να ενημερωθούν. Στην τρίτη ιστορία έχουμε τόμους της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Μεταξύ άλλων, μιλάτε για τη γνώση και την αργή απόλαυση που είναι η ανάγνωση;
Καταρχήν, η γνώση όταν είναι βαθιά φέρνει και την ευτυχία. Την ολοκλήρωση. Και δυστυχώς στις εποχές που ζούμε δεν υπάρχει γνώση. Εξ ου και δεν περισσεύει και τόση ευτυχία γύρω μας. Υπάρχουν ιδέες και ιδεολογίες γενικά και αόριστα, υπάρχει διάχυτη παραπληροφόρηση, υπάρχει άρνηση, ατελείωτη βλακεία, μπόλικο βόλεμα και πάρα πολύς φόβος. Και δεν βγάζω τον εαυτό μου από αυτήν την εποχή. Μέρος αυτής της κοινωνίας είμαι και εγώ. Όμως, προσπαθώ τουλάχιστον μέσα από την τέχνη μου να είμαι όσο πιο αποστασιοποιημένος, καθαρός και ελεύθερος μπορώ ώστε να μην βαλτώνω, αλλά να εξελίσσομαι. Κάποιες φορές τα καταφέρνω, κάποιες άλλες όχι τόσο. Γι’ αυτό ήθελα να υπάρχει τουλάχιστον ένας ήρωας στην ταινία που ο χώρος του να περιέχει αυτήν τη γνώση, την ιστορία, την αλήθεια. Ένας ήρωας που να μεταφέρει όλα τα παραπάνω και στους άλλους ήρωες και κατά προέκταση στον θεατή.
Είστε τυχερός με μια έννοια, γιατί η τηλεόραση βοήθησε στην πορεία σας. Μπήκατε από μικρή ηλικία στα σπίτια των ανθρώπων. Σήμερα μπορεί να γίνει κάτι αντίστοιχο, αλλά μέσα από το διαδίκτυο;
Δεν ξέρω. Ο χρόνος θα το δείξει. Το διαδίκτυο είναι ένας τεράστιος ωκεανός που έχει εξαιρετικές περιοχές αλλά και κάποιες πολύ μαύρες. Αυτό που με φοβίζει στο διαδίκτυο είναι η ταχύτητα και, την ίδια στιγμή, η θνησιμότητα της κάθε ιδέας. Όμως, φαντάζομαι ο άνθρωπος στην πορεία του έβρισκε πάντα τρόπους να γράφει τη δική του ιστορία.