Του Γιώργου Κέντα *
Η ανάλυση που ακολουθεί αναδεικνύει μια ερευνητική ατζέντα για τον ευρύτερο ρόλο της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου, στη βάση μιας υπόθεσης εργασίας η οποία πρέπει να εξεταστεί υπό το πρίσμα μιας ευρύτερης εμπειρικής έρευνας και ανάλυσης με θέμα: «Οι πολιτικές καταβολές και σχέσεις των διορισμένων μελών της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου, όπως και οι προσωπικές πολιτικές θέσεις, προτιμήσεις ή και εξαρτήσεις που έχουν τα μέλη αυτά δεν επιτρέπουν στην Αρχή να λειτουργήσει ανεξάρτητα, αλλά την καθιστούν ένα φορέα πολιτικής βίας».
Υποστηρίζεται δηλαδή ότι η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου χρησιμοποιεί μέσα και διαδικασίες που αποσκοπούν σε άμεσο ή/και έμμεσο πολιτικό αποτέλεσμα. Αυτό που πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω είναι κατά πόσο ο ρόλος της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου ως φορέα πολιτικής βίας ασκείται περιστασιακά ή με συστηματικό τρόπο.
Η «ανεξαρτησία» της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου
Ο σχετικός νόμος ορίζει την Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου ως μια ανεξάρτητη Αρχή τη Κυπριακής Δημοκρατίας. Σύμφωνα με τη σύνοψη που κάνει η ίδια η Αρχή στην ιστοσελίδα της (και η οποία συνάδει προς τον σχετικό νόμο), η ανεξαρτησία της Αρχής διασφαλίζεται ως ακολούθως:
«[α] Οι αποφάσεις της είναι άμεσα εκτελεστέες και η εφαρμογή τους δεν απαιτεί την έγκριση οποιουδήποτε κρατικού ή άλλου φορέα. Υπόκεινται μόνο σε δικαστικό έλεγχο,
[β] Διαθέτει δικούς της πόρους, προϋπολογισμό και υπηρεσίες για τη διεξαγωγή του έργου της και την εκπλήρωση της αποστολής της,
[γ] Η θητεία του Εκτελεστικού Προέδρου, του Αντιπροέδρου και των Μελών της είναι για έξι χρόνια, δηλαδή για ένα χρόνο περισσότερο από τη θητεία του Προέδρου της Δημοκρατίας και της Βουλής των Αντιπροσώπων,
[δ] Τα κριτήρια επιλογής και διορισμού του Εκτελεστικού Προέδρου, του Αντιπροέδρου και των Μελών της εγγυώνται την ανεξαρτησία τους από πολιτικές ή οικονομικές επιρροές και παρεμβάσεις,
[ε] Οι θέσεις του Εκτελεστικού Προέδρου, του Αντιπροέδρου και των Μελών της κενούνται μόνο κάτω από προϋποθέσεις που προβλέπονται ρητά από το Νόμο.»
Σε τυπικό επίπεδο, οι αρχές από τις οποίες διέπεται η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου επιτρέπουν τη λειτουργία της ως μιας ανεξάρτητης Αρχής. Στην πράξη, όμως, δύο πρόσφατες υποθέσεις αναδεικνύουν κάποια προβλήματα στη λειτουργία της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου και θέτουν σε αμφιβολία την προοπτική λειτουργίας της Αρχής αυτή ως ανεξάρτητης. Εξίσου τίθεται εν αμφιβόλω το ερώτημα δε και ο ευρύτερος προβληματισμός κατά πόσο η Αρχή λειτουργεί σε ένα πολιτικό πλαίσιο το οποίο επηρεάζει την πολιτική διεργασία στην Κύπρο.
Ο «Εφιάλτης»
Τον Φεβρουάριο του 2013 πραγματοποιήθηκαν στην Κύπρο Προεδρικές Εκλογές. Κατά την προεκλογική περίοδο, οι τρεις βασικοί υποψήφιοι, Νίκος Αναστασιάδης, Σταύρος Μαλάς και Γιώργος Λιλλήκας, είχαν επιδοθεί σε μια έντονη πολιτική εκστρατεία. Ανάμεσα στα επικοινωνιακά εργαλεία που είχαν χρησιμοποιήσει τα επιτελεία των υποψηφίων αυτών ήταν και η πολιτική διαφήμιση. Στον τηλεοπτικό και ραδιοφωνικό χρόνο που τους αναλογούσε, οι τρεις υποψήφιοι προσπάθησαν να στείλουν μηνύματα στους ψηφοφόρους και να κερδίσουν όσο το δυνατόν περισσότερες ψήφους.
Ανάμεσα στα τηλεοπτικά μηνύματα που προώθησε το επιτελείο του Γ. Λιλλήκα ήταν και ένα βίντεο με τίτλο «Εφιάλτης», το οποίο ήταν παραγωγή μιας ομάδας πολιτών που υποστήριζε την υποψηφιότητα αυτή, της Παγκύπριας Κίνησης Πολιτών. Το βίντεο αυτό παρουσίαζε ένα τηλεφώνημα στον Πρόεδρο που θα εκλεγόταν τον Μάρτιο του 2013 ένα μήνα μετά τις εκλογές. Το όλο συμβάν διαδραματίζεται στο Προεδρικό Μέγαρο.
Στο τηλεφώνημα αυτό, ο συνομιλητής του νέου Προέδρου τού πρότεινε μια συμφωνία πακέτο για το Κυπριακό, το μνημόνιο και το φυσικό αέριο. Με το τέλος της πρότασης του συνομιλητή του Προέδρου, το σκηνικό μεταφέρεται σε ένα σπίτι, όπου βλέπουμε να πετάγεται από το κρεβάτι του ένας νεαρός άνδρας, ο οποίος συνειδητοποιεί ότι η συνομιλία αυτή ήταν ένα κακό όνειρο και ότι οι εκλογές θα ήταν την ερχόμενη Κυριακή. Ταυτόχρονα, ακούγεται μια ανδρική φωνή να λέει: «Για να μη σε ξυπνήσει ο εφιάλτης, θυμήσου, σκέψου, αποφάσισε: Ποιον εμπιστεύεσαι να απαντήσει αυτό το τηλεφώνημα;». Στο τέλος του βίντεο, αναγράφεται η εξής φράση: «Εμπιστευόμαστε τον Γιώργο Λιλλήκα, Παγκύπρια Κίνηση Πολιτών».
Στις 12 Φεβρουαρίου, την τελευταία εβδομάδα πριν από τις εκλογές, το βίντεο αυτό στάλθηκε σε όλους τους τηλεοπτικούς σταθμούς παγκύπριας εμβέλειας και, αφού πέρασε από τον συνήθη έλεγχο των υπευθύνων των σταθμών αυτών και της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου και το περιεχόμενο του κρίθηκε κατάλληλο, άρχισε να προβάλλεται κατά τις απογευματινές ώρες.
Αφού το συγκεκριμένο βίντεο προβλήθηκε μερικές φορές, οι υπεύθυνοι των σταθμών δέχθηκαν τηλεφώνημα από τον Πρόεδρο της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου, ο οποίος τους κάλεσε να τερματίσουν την προβολή του, στη βάση αναφοράς στον σχετικό νόμο. Πράγμα που έγινε. Την επομένη, ο Πρόεδρος της Αρχής θεώρησε σκόπιμο να στείλει και προσωπική εγκύκλιο σε όλους τους Ραδιοφωνικούς και Τηλεοπτικούς Οργανισμούς.
Μετά την αποστολή της εγκυκλίου, την ίδια μέρα, η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου εξέδωσε ανακοίνωση, σύμφωνα με την οποία σε συνεδρία της ημερομηνίας 13.2.2013, «αφού παρακολούθησε την τηλεοπτική πολιτική διαφήμιση με τον τίτλο «Εφιάλτης» διάρκειας 32 δευτερολέπτων, και έχοντας υπόψη το άρθρο 34(Δ) του περί Ραδιοφωνικών και Τηλεοπτικών Σταθμών Νόμου 7(Ι)/98 (όπως τροποποιήθηκε μεταγενέστερα) σύμφωνα με το οποίο: «Ανεξάρτητα από τις διατάξεις του βασικού νόμου η οποιωνδήποτε δυνάμει αυτού εκδιδόμενων Κανονισμών, η μετάδοση πολιτικής διαφήμισης κατά την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου προεδρικών ή (…) επιτρέπεται από τους τηλεοπτικούς ή ραδιοφωνικούς οργανισμούς εφόσον πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις: (1)(δ) η πολιτική διαφήμιση δεν αποτελεί αρνητική διαφήμιση κατά την έννοια που αποδίδεται στον όρο αυτό από το άρθρο 2», αποφάσισε ότι αποτελεί αρνητική διαφήμιση κατά την έννοια του άρθρου 2 του πιο πάνω Νόμου το οποίο αναφέρει ότι «αρνητική διαφήμιση σημαίνει ανακοίνωση ή μήνυμα κάθε μορφής που μεταδίδεται έναντι πληρωμής ή αναλόγου ανταλλάγματος και που στοχεύει στην ατεκμηρίωτη δυσμενή προβολή αντιπάλου ή κόμματος».
Με αυτό το αιτιολογικό, αποφασίστηκε από τα μέλη του συμβουλίου, ότι η συγκεκριμένη διαφήμιση διαδραματίζεται στο μέλλον και παραθέτει εικοτολογίες και όχι τεκμηριωμένα γεγονότα καθώς παραπέμπει σε καταστάσεις που δεν έχουν ακόμα συμβεί, ενώ χρησιμοποιεί τη μέθοδο της σύγκρισης με σαφή στόχο τους πολιτικούς αντιπάλους του κ. Λιλλήκα. Η Αρχή κρίνει ότι η διαφήμιση στοχεύει στην ατεκμηρίωτη, δυσμενή προβολή αντιπάλου».
Παρόλο που ο Πρόεδρος της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου αποφάσισε να παρέμβει προσωπικά σε τηλεοπτικούς σταθμούς για να διακοπεί η προβολή του «Εφιάλτη», δεν έπραξε το ίδιο –ούτε και το Συμβούλιο της Αρχής θεώρησε σκόπιμο να εκδώσει οποιαδήποτε ανακοίνωση– στην περίπτωση προβολής ενός άλλου βίντεο από το επιτελείο του Νίκου Αναστασιάδη, το οποίο αναφερόταν αρνητικά στον απερχόμενο Πρόεδρο Δημήτρη Χριστόφια και στο ΑΚΕΛ.
Η διαφήμιση αυτή μεταδόθηκε μεταξύ του πρώτου και του δευτέρου γύρου των προεδρικών εκλογών, κατά τον οποίο αντιμέτωποι βρέθηκαν ο Ν. Αναστασιάδης και ο Σ. Μαλάς. Το βίντεο αναφέρει τα εξής: «Την Κυριακή το δίλημμα είναι: Μένουμε στην πολιτική Χριστόφια και της ηγεσίας του ΑΚΕΛ ή την αφήνουμε πίσω μας, αλλάζουμε σελίδα και σχεδιάζουμε την Κύπρο την ανάπτυξης, της δουλειάς και της αξιοπιστίας;». Στην τηλεοπτική προβολή του βίντεο αυτού, σε κάποια στιγμή εμφανιζόταν το σύμβολο του «Χ» με κόκκινο χρώμα το οποίο διέγραφε το όνομα του Χριστόφια και του ΑΚΕΛ.
Μετά από μελέτη του σχετικού νόμου, ο οποίος διέπει τη λειτουργία της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου και των τηλεοπτικών σταθμών, όπως επίσης μετά και από προσεκτική παρακολούθηση όλων των βίντεο που έχουν προβληθεί κατά την προεκλογική περίοδο, καταλήγουμε στο εξής συμπέρασμα: στη βάση του σκεπτικού της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης, όλα τα βίντεο θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι «διαδραματίζονται στο μέλλον και παραθέτουν εικοτολογίες και όχι τεκμηριωμένα γεγονότα, καθώς παραπέμπουν σε καταστάσεις που δεν έχουν συμβεί, ενώ χρησιμοποιούν τη μέθοδο της σύγκρισης με σαφή στόχο τους πολιτικούς αντιπάλους, όπως επίσης στοχεύουν στην ατεκμηρίωτη, δυσμενή προβολή του αντιπάλου».
Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, όλα τα βίντεο παρουσίαζαν υποσχέσεις, στόχους και δεσμεύσεις για το μέλλον χωρίς τεκμηρίωση, που δεν έχουν υλοποιηθεί, καθώς επίσης πρόβαλλαν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που παρουσίαζαν κάποιοι υποψήφιοι έναντι των αντιπάλων τους. Στη βάση ποιων κριτηρίων κρίθηκε μόνο ο «Εφιάλτης» ως «αρνητική διαφήμιση» που παρουσιάζει όλα αυτά τα «προβλήματα»; Άποψή μας είναι ότι τα κριτήρια πάνω στα οποία βασίστηκε η απόφαση της Αρχής ήταν καθαρά πολιτικά.
Η υπόθεση Downer
Μια δεύτερη υπόθεση η οποία απασχόλησε έντονα την κοινή γνώμη της Κύπρου ήταν η υπόθεση Downer. Σύμφωνα με επιστολή που στάλθηκε στον Γενικό Διευθυντή του «Ράδιο Πρώτο» και την οποία υπογράφει ο Ν. Επαμεινώνδας (Διευθυντής), η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου αποφάσισε να εξετάσει «τις από μέρους του οργανισμού πιθανές παραβάσεις» σχετικών άρθρων των περί Ραδιοφωνικών και Τηλεοπτικών Σταθμών Κανονισμών του 2000».
Σύμφωνα με την επιστολή αυτή, στις 12 Μαρτίου 2013, η «Πρώτη Εκπομπή» ενδέχεται να έχει παραβιάσει «την αρχή του σεβασμού της προσωπικότητας, την υπόληψης και του ιδιωτικού βίου του κυρίου AlexanderDowner, στον οποίο έγιναν αναφορές, κατά παράβαση του άρθρου 21(1)(ε) του περί Ραδιοφωνικών και Τηλεοπτικών Σταθμών Νόμου 7(Ι) του 1988 (όπως αυτός τροποποιήθηκε μεταγενέστερα)». Οι συγκεκριμένες αναφορές για τις οποίες η Αρχή αποφάσισε να διεξαγάγει έρευνα, έγιναν στο πλαίσιο συνομιλίας ανάμεσα στον δημοσιογράφο κ. Λάζαρο Μαύρο και τον πανεπιστημιακό Γιώργο Κέντα (ο γράφων) με τον εξής τρόπο:
Λάζαρος Μαύρος: Πρώην Υπουργός Εξωτερικών ήταν της Αυστραλίας, αν δεν κάναμε λάθος προηγουμένως στο πώς τον χαρακτηρίσαμε.
Γιώργος Κέντας: Ναι, ένας άνθρωπος ο οποίος είχε εμπλοκή σε σειρά σκανδάλων κατά τη διάρκεια της θητείας του στο Υπουργείο Εξωτερικών της Αυστραλίας. Ένας σχεδόν αποτυχημένος πολιτικός στην Αυστραλία, ο οποίος κατάφερε να κερδίσει αυτό το συμβόλαιο με τα Ηνωμένα Έθνη και να εξυπηρετεί τις προσωπικές του φιλοδοξίες και το πάθος που έχει ο ίδιος ως πρόσωπο να προωθεί τις δικές του αντιλήψεις.
Το πρώτιστο ζήτημα το οποίο προκύπτει είναι οι λόγοι που οδήγησαν την Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου να προβεί σε αυτή την έρευνα. Σύμφωνα με τον κ. Επαμεινώνδα, ο οποίος υπογράφει τη σχετική επιστολή, η Αρχή αποφάσισε «αυτεπάγγελτα» να εξετάσει πιθανές παραβάσεις. Όταν κλήθηκε από τον τηλεοπτικό σταθμό «Σίγμα» να δώσει τη δική του ερμηνεία, όμως, ο κ. Επαμεινώνδας είπε ότι η έρευνα αυτή διεξάγεται μετά από καταγγελία.
Λίγες μέρες αργότερα, η εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος» αποκάλυψε ότι η καταγγελία έγινε εκ μέρους του ίδιου του κ. Downer στον Πρόεδρο της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης. Σύμφωνα με μαρτυρία, αντιπρόσωπος του κ. Downer επισκέφθηκε τον Πρόεδρο της Αρχής και είχε μακρά συνομιλία μαζί του για το ζήτημα αυτό. Ακολούθησε η αποστολή της επιστολής της Αρχής στο «Ράδιο Πρώτο», στην οποία ψευδώς, όπως διαφάνηκε στη συνέχεια, αναφέρθηκε ότι αποφασίστηκε η διεξαγωγή «αυτεπάγγελτης» έρευνας.
Βεβαίως η δράση του κ. Downer στο Κυπριακό είναι πολύ καλά γνωστή και δε χρειάζεται ιδιαίτερη συζήτηση. Η Βουλή των Αντιπροσώπων στην Κύπρο ασχολήθηκε με τη δράση του κ. Downer και η Επιτροπή Θεσμών έχει κάνει σειρά συνεδριάσεων για το ζήτημα αυτό και εξέδωσε ψήφισμα. Άπειρες φορές έγιναν δημόσιες δηλώσεις για το πρόσωπο και το ρόλο του κ. Downer.
Ταυτόχρονα, η πολιτική δράση του κ. Downer στην Αυστραλία, η προσωπικότητα του και τα σκάνδαλα στα οποία έχει εμπλακεί αποτέλεσαν ζητήματα που δημοσιεύθηκαν στον αυστραλιανό Τύπο κατά διαστήματα στο παρελθόν. Ο κ. Downer είναι ένα δημόσιο πρόσωπο και όλα όσα λέχθηκαν γι’ αυτόν στην «Πρώτη Εκπομπή» είναι αποτέλεσμα επιστημονικής έρευνας και σίγουρα δεν ακούστηκαν για πρώτη φορά.
Κατά την ολοκλήρωση του κειμένου αυτού, η υπόθεση Downerβρισκόταν σε εξέλιξη. Αναμένεται ότι η έρευνα θα αποκαλύψει πολλές ακόμα πτυχές της υπόθεσης αυτής.
Συμπέρασμα
Τα πιο πάνω γεγονότα αναδεικνύουν μια παράμετρο της λειτουργίας της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου, η οποία δεν έτυχε της απαραίτητης προσοχής στη βιβλιογραφία. Η παράμετρος αυτή αφορά τον τρόπο με τον οποίο η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου παρεμβαίνει στα πολιτικά δρώμενα της κυπριακής κοινωνίας και επιδιώκει άμεσο ή έμμεσο πολιτικό αποτέλεσμα. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η πρακτική αυτή ορίζεται στη βιβλιογραφία ως «πολιτική βία».
Κλείνοντας το κείμενο αυτό, επιθυμώ να επαναφέρω την υπόθεση εργασίας, η οποία θα πρέπει να διερευνηθεί, προς επιβεβαίωση ή διάψευση: «Οι πολιτικές καταβολές και σχέσεις των διορισμένων μελών της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου, όπως και οι προσωπικές πολιτικές θέσεις, προτιμήσεις ή και εξαρτήσεις που έχουν τα μέλη αυτά, δεν επιτρέπουν στην Αρχή να λειτουργήσει ανεξάρτητα, αλλά την καθιστούν φορέα πολιτικής βίας».