κριτική του βιβλίου “Φιλελεύθερος Σοσιαλισμός” του Κάρλο Ροσέλι
Μετάφραση: Αχιλλέας Καλαμάρας
Tου Βασίλη Μουρδουκούτα*
Είμαστε όλοι το ίδιο ελεύθεροι; Φτωχοί και πλούσιοι; Εργαζόμενοι και άνεργοι; «Δικτυωμένοι» και μη; Είναι κανείς ελεύθερος όταν αγωνίζεται για τα χρειώδη; Όταν δεν διαθέτει παρά το ελάχιστο της οικονομικής αυτονομίας; Αργά ή γρήγορα αυτά τα ερωτήματα, παραμελημένα για καιρό, θα επανέλθουν στην επικαιρότητα. Η απροσδόκητη φτώχεια και υπανάπτυξη, η εκτίναξη της ανεργίας, αλλά και η απουσία ενός οράματος για το μέλλον, μας υπενθυμίζουν καθημερινά, έμπρακτα, με πρωτόγνωρη ενίοτε βαναυσότητα, το ότι η ελευθερία στα λόγια δεν αρκεί.
- Ιούνιος. Bagnoles-de-l’Orne, Νορμανδία. Το αυτοκίνητο των αδερφών Rosselli διασχίζει τη λοφώδη πεδιάδα. Δυο μαύρα αμάξια τους προσπερνούν με ταχύτητα. Λίγα μέτρα πιο κάτω, τους κλείνουν το δρόμο. Αναγκάζονται να σταματήσουν. Μια ομάδα κουκουλοφόρων πετάγεται έξω. Πυροβολισμοί. Τα δυο αδέρφια πέφτουν νεκρά. Οι εκτελεστές, μέλη της τρομοκρατικής ακροδεξιάς ομάδας «LaCagoule», φεύγουν ανενόχλητοι. Πολλοί θα κάνουν λόγο για πολιτική δολοφονία που έγινε κατ’ εντόλη των μυστικών υπηρεσιών της φασιστικής Ιταλίας.
Ο CarloRosselli (Ρώμη 1899, Νορμανδία 1937) υπήρξε ένας θαρραλέος αναθεωρητής του σοσιαλισμού: παθιασμένος, ιδεαλιστής, κήρυκας της ελευθερίας και της ισότητας· ένας άνθρωπος της δράσης· ένας αγωνιστής των ιδεών. Από νωρίς στην παρανομία, λόγω της εναντίωσής του στο φασιστικό καθεστώς της Ιταλίας, ο Rosselli κυνηγήθηκε, φυλακίστηκε και εξορίστηκε, για να κατορθώσει έπειτα από δυο χρόνια να διαφύγει στο Παρίσι.
Το έργο του Φιλελεύθερος Σοσιαλισμός, το οποίο μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά, συνιστά αναμφίλεκτα ένα σημαντικό μέσο κατανόησης της σκέψης του Ιταλού σοσιαλιστή. Γραμμένο στα χρόνια της εξορίας στο Λίπαρι (1928-9), αποτελεί την επιτομή της ιδεολογικής και πολιτικής του ταυτότητας.
Σε αυτό ο αιρετικός στοχαστής στοχεύει σε μια θαρραλέα αναθεώρηση των ηθικών και πνευματικών βάσεων του σοσιαλισμού. Μια αναθεώρηση αναγκαία, όπως υποστηρίζει, για να ξαναποκτήσει ο σοσιαλισμός το σφρίγος και την επεκτατική του δύναμη.
Σε αντίθεση με τους συντηρητικούς μαρξιστές της εποχής του, ο Rosselli πιστεύει στη δύναμη της ανθρώπινης θέλησης. Πιστεύει, δηλαδή, στη δυνατότητα του ανθρώπου να υπερβαίνει τα κοινωνικά και ιστορικά δεδομένα. Γι’ αυτό και θεωρεί ότι ο σοσιαλισμός οφείλει να αναγνωρίσει την αξία της ελευθερίας και της δικαιοσύνης.
Σύμφωνα με τον Rosselli, κι αυτό είναι το ειδοποιό γνώρισμα της σκέψης του, η ισότητα και η ελευθερία δεν συνιστούν έννοιες ανταγωνιστικές μεταξύ τους. Τουναντίον, η ισότητα και η ελευθερία αποτελούν συμπληρωματικές όψεις του ίδιου συνολικού οράματος για μια πιο δίκαιη κοινωνία.
Επί αυτής της βάσης, ο σοσιαλισμός και ο φιλελευθερισμός συνδέονται με αδιάρρηκτους δεσμούς. Ο φιλελευθερισμός είναι η ιδεατή δύναμη που εμπνέει και ο σοσιαλισμός η πρακτική δύναμη που υλοποιεί. Με άλλα λόγια, ο σοσιαλισμός είναι η δύναμη που οφείλει να παραμερίσει τα εμπόδια στην ελευθερία που δεν κατόρθωσε να καταλύσει η αστική επανάσταση: τη φτώχεια, την οικονομική ετερονομία, την απουσία αξιοπρέπειας. Εν ολίγοις, ο σοσιαλισμός είναι ο φιλελευθερισμός του αδύναμου και του φτωχού.
Με το έργο του Φιλελεύθερος Σοσιαλισμός ο Rosselli επιδιώκει να υπενθυμίσει στους ιδεολογικούς του συνοδοιπόρους ότι στην αφετηρία του ο σοσιαλισμός διέθετε μια ισχυρή ηθική διάσταση. Γι’ αυτό και θεωρεί ότι είναι επιτακτική ανάγκη και ηθικό χρέος τους να επαναφέρουν στο κέντρο της ιδεολογίας την έννοια της δικαιοσύνης και της ελευθερίας. Μόνον υπό αυτούς τους όρους, ισχυρίζεται, θα βρει ξανά ο σοσιαλισμός τον τρόπο να ανακτήσει το ηθικό του σθένος και να μιλήσει απευθείας στις καρδιές των ανθρώπων.
Η ιδιόρρυθμη σύζευξη φιλελευθερισμού και σοσιαλισμού –παρ’ ότι ηχεί παράδοξα– θα βρει αρκετούς συνεχιστές στις δεκαετίες που θα ακολουθήσουν, αποδεικνύοντας ότι όσα διατείνεται και επιθυμεί να πετύχει ο Rosselli δεν συνιστούν ματαιοπονία ή παραλογισμό. Μερικοί από τους σημαντικότερους ανανεωτές του ηθικού φιλελευθερισμού, όπως οι JohnRawls, RonaldDworkin, MichaelWalzer και AmartyaSen θα κινηθούν στις ίδιες θεωρητικές γραμμές, επαναφέροντας με διαφορετικό τρόπο ο καθένας το πρόβλημα της σχέσης ισότητας και ελευθερίας στο επίκεντρο της πολιτικής φιλοσοφίας.
Συνοψίζοντας, σε μια εποχή πολυεπίπεδης κρίσης όπως η δική μας, η ρηξικέλευθη και ασυμβίβαστη σκέψη του Rosselli προσφέρει μια ζείδωρη πηγή αναστοχασμού. Ο ηθικός και ουμανιστικός σοσιαλισμός του σε συνδυασμό με την απαρασάλευτη πίστη του στην ελευθερία, μας βοηθούν να στοχαστούμε κριτικά και δίχως ιδεολογικές αγκυλώσεις τα ερωτήματα που εγείρουν οι παρούσες συνθήκες, αλλά και τους κινδύνους που σοβούν για την ισότητα, την αυτονομία και την ελευθερία.
