Εικόνες κρατών:, ήπια ισχύς και μέσα ενημέρωσης
του Αθανάσιου Ν. Σαμαρά (Πρόλογος: Ρωμανός Γεροδήμος) από τις Εκδόσεις Καστανιώτη
Της Μυρσίνης ∆ογάνη*
Ο εν λόγω τόμος αποτελεί μια συλλογή κειμένων το περιεχόμενο της οποίας προσδιορίζεται άμεσα από τον τίτλο: εικόνες κρατών, στρατηγική επικοινωνία και ΜΜΕ. Αυτό σημαίνει πως ο υποψήφιος αναγνώστης από την πρώτη ματιά που θα ρίξει στο εξώφυλλο δεν παραπλανάται.
‘Εχουμε να κάνουμε με ένα ειλικρινές πόνημα το οποίο συστήνεται δίχως φιοριτούρες και αυτή είναι μια στάση την οποία, καταρχήν, το αναγνωστικό κοινό εκτιμά. Ο πιθανός προβληματισμός ανακύπτει στο δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, κατά το οποίο ο αναγνώστης ενδεχομένως αντιλαμβάνεται πως η γνώση του γύρω από τις έννοιες: «εικόνες κρατών, στρατηγική επικοινωνία και ΜΜΕ» είναι ίσως κάπως επιφανειακή ως προς την σημασία τους, και σίγουρα αρκετά συγκεχυμένη ως προς τον τρόπο διασύνδεσης τους.
Επίσης, ο αναγνώστης μπορεί να έρθει αντιμέτωπος με την –πάντα γόνιμη– αυτοκριτική σκέψη πως η γνώση του για τις έννοιες εικόνες κρατών, στρατηγική επικοινωνία και ΜΜΕ είναι σαφώς πιο περιορισμένη από την γνώμη του.
Το περιεχόμενο του βιβλίου έρχεται να καλύψει και τους τρείς παραπάνω προβληματισμούς.
Πρώτων, προσφέρει ένα ακαδημαϊκά στιβαρό αλλά και αναγνωστικά ενδιαφέρον θεωρητικό πλαίσιο γύρω από την έννοια της εικόνας ενός κράτους. Η εικόνα ενός κράτους αποτελεί μια πολυσχιδή έννοια η οποία ελάχιστα έχει προσεγγιστεί και αναλυθεί εντός της ελληνικής βιβλιογραφίας και κυρίως εντός της ελληνικής πραγματικότητας. Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια η κατά κόρων αναφορά της προέρχεται από στόματα μη ειδικών, στο συγκείμενο μιας ευτελούς δημοσιογραφίας (εγχώριας και διεθνούς), εξυπηρετώντας προπαγανδιστικές πρακτικές, μικροκομματικές στοχοθεσίες αλλά και διεθνιστικές τάσεις επιβολής.
Ο τόμος αυτός έρχεται να διασαφηνίσει τι σημαίνει και πώς δομείται η εικόνα ενός κράτους, προσφέροντας βιβλιογραφικά τόσο στην ορθή ακαδημαϊκή τοποθέτηση του όρου όσο και στην επιλογή της καθημερινής χρήσης του. Απαντώνται ερωτήματα όπως: τι σημαίνει εικόνα κράτους, μέσα από ποιες θεωρίες γεννιέται, πως νοηματοδοτείται εντός εσωτερικών ή/και διεθνών κρίσεων, εντός ποιων καταστάσεων προσδιορίζεται και αναπροσδιορίζεται, ποιες οι προεκτάσεις της και ποια η κριτική που της γίνεται;
Δεύτερον, μέσω μιας πολυσυλλεκτικής αλλά στοιχημένης επιλογής κειμένων, η οποία κυμαίνεται μεταξύ κριτικών γύρω από έννοιες όπως εκείνες του nation branding και της πολιτιστικής διπλωματίας και περιπτωσιολογικών ερευνών γύρω από την εικόνα της ελληνικής οικονομικής κρίσης, επιτυγχάνεται η αποσαφήνισης της πολύπλοκής και της κλιμακωτής διασύνδεσης της εικόνας ενός κράτους με τη στρατηγική επικοινωνία, την ήπια ισχύ και τα μέσα ενημέρωσης.
Περιλαμβάνονται ιδιαίτερα ενδιαφέροντα κείμενα γύρω από την έννοια της ήπιας ισχύος, τα οποία προσδιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο η ήπια ισχύς μετουσιώνεται σε πολιτιστική διπλωματία και συμβάλει στην μιντιακή στοιχειοθέτηση της εικόνας ενός κράτους, καθώς και κείμενα για τους τρόπους με τους οποίους η δημόσια διπλωματία μπορεί να γίνει επικοινωνιακή πολιτική και να εξυπηρετεί στρατηγικούς στόχους διεθνοπολιτικών δρώντων υποκειμένων.
Προσεγγίζονται ζητήματα όπως: ποια η μορφή της σύγχρονης διπλωματίας, πώς το διεθνές συνδιαλέγεται με το εγχώριο μέσω μέσων μαζικής ενημέρωσης, τι μορφές έχει η δημόσια διπλωματία και τι σημαίνει πολιτιστική διπλωματία εντός του σύγχρονου διεθνούς περιβάλλοντος, ποιες οι πρακτικές που ακολουθούν ηγεμονικά κράτη και τι μας λένε αυτές για την επικοινωνιακή στρατηγική και την ήπια ισχύ τους, ποιος ο ρόλος και οι προβολές τις ελληνικής πραγματικότητας σήμερα;
Τρίτον, κάποιες από τις περιπτωσιολογικές μελέτες και τις αναλύσεις του τόμου προχωρούν στην ποσοτική μέτρηση και τεκμηρίωση των ισχυρισμών τους, προσφέροντας μια σφαιρική και εμπεριστατωμένη εικόνα του διακυβεύματος, συμβάλλοντας ώστε η γνώση που έχουμε για τις έννοιες των κρατικών εικόνων, της στρατηγικής επικοινωνίας και των μέσων ενημέρωσης να γίνει ποσοτικά μετρήσιμη και ποιοτικά αναλύσιμη, τοποθετώντας την γνώση πριν από την γνώμη.
Συχνά οι συλλογικοί τόμοι, και ιδιαίτερα εκείνοι που κινούνται σε χώρους προβληματισμού και σύνδεσης καινοτόμων μεταβλητών του διεθνούς περιβάλλοντος (nation branding, νέα Mέσα, δημόσια διπλωματία) με εμπεδωμένες επιστημονικά και κοινωνικά έννοιες (εθνικές εικόνες και ταυτότητες, κλασική διπλωματία, διεθνές σύστημα) μπορεί να εμφανίσουν στοιχεία κοινοτoπίας ή προβλεψιμότητας όσον αφορά το περιεχόμενο.
Δηλαδή, λόγω της περιπλοκότητας και της καινοτομίας της θεωρίας, επιλέγεται ένα γνωστό και κοινωνικά αναμενόμενο πλαίσιο περιπτωσιολογικής μελέτης, έτσι ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να συνδεθεί άμεσα και να προχωρήσει στους απαιτούμενους θεωρητικούς συσχετισμούς λόγω της βοήθειας που του προσφέρει η γνώση της περίπτωσης.
Πράγματι, και η εν λόγω έκδοση δεν διαφεύγει απολύτως του ολισθήματος, μιας και ορισμένες περιπτωσιολογικές αναφορές περιορίζονται σε γνωστά και κατοχυρωμένα στο συλλογικό ασυνείδητο συγκρουσιακά ζητήματα (Κυπριακό ζήτημα, Τουρκική πολιτική, Μακεδονία, Γερμανία) κυρίως διεθνούς πολιτικής. Η σύγκρουση ως αφήγημα δημιουργεί εμφανή δίπολα και βοηθά στην εμπέδωση της περίπτωσης αλλά και της θεωρίας πίσω από την περίπτωση, σκοπό που επιδιώκει ο παρόν τόμος. Όμως, η αναφορά στην σύγκρουση παραμένει και δυστυχώς κάποιοι μπορεί να επιμείνουν περισσότερο σε αυτό.
Το βιβλίο προτείνεται σε όσους έχουν ένα γενικό ενδιαφέρον για την νέα διεθνή πολιτική αρένα αλλά και σε όσους θα ήθελαν να αποκτήσουν αναφορές και να καλλιεργήσουν απόψεις γύρω από ζητήματα επικοινωνιακής πολιτικής. Αν υπάρχει και ακαδημαϊκό ενδιαφέρον από πλευράς ΜΜΕ, διεθνών σχέσεων και επικοινωνίας, το βιβλίο συστήνεται ανεπιφύλακτα κυρίως για λόγους καινοτομίας και πολυφωνίας.
Σε κάθε περίπτωση, το εν λόγω πόνημα προσφέρεται για κάθε είδους ανάγνωση και κριτική. Άλλωστε μια ανάγνωση δίχως την κριτική θα ήταν μια αποτυχημένη ανάγνωση.
