Της Carole Cadwalladr
Μετάφραση Θάλεια Παύλου
Ιδού τι δεν πρέπει να κάνετε αργά το βράδυ της Κυριακής. Δεν πρέπει να πληκτρολογήσετε δώδεκα γράμματα στη μηχανή αναζήτησης της Google, όπως έκανα εγώ. Πληκτρολόγησα: «ε-ί-ν-α-ι». Και στη συνέχεια «ε-β-ρ-α-ί-ο-ι»[1]. Από το 2008, η Google επιχειρεί να προβλέπει πιθανές ερωτήσεις σου και να σου παρέχει εναλλακτικές επιλογές. Αυτό ακριβώς έκανα κι εγώ. Μου προσέφερε τη δυνατότητα επιλογής πιθανών ερωτήσεων που θεώρησε ότι ενδεχομένως ήθελα να ρωτήσω: «είναι οι Εβραίοι γένος;», «είναι οι Εβραίοι λευκοί;», «είναι οι Εβραίοι χριστιανοί;», και τέλος, «είναι οι Εβραίοι κακοί;».
Είναι οι Εβραίοι κακοί; Δεν θα σκεφτόμουν ποτέ να κάνω μια τέτοιου είδους ερώτηση. Δεν είχα κάνει παρόμοια αναζήτηση στο παρελθόν. Νά την όμως μπροστά μου. Πάτησα εμφάνιση. Εμφανίστηκε μία σελίδα με αποτελέσματα. Η ερώτηση τέθηκε από την Google. Και ιδού η απάντησή της: Οι Εβραίοι είναι κακοί. Γιατί εκεί, μπροστά στην οθόνη μου, βρισκόταν η απόδειξη: μία ολόκληρη σελίδα με αποτελέσματα, εκ των οποίων εννέα στα δέκα το «επιβεβαιώνουν».
Στην κορυφή των αποτελεσμάτων βρισκόταν η ιστοσελίδα Listovative με τίτλο: «Οι 10 πιο βασικοί λόγοι που ο κόσμος μισεί τους Εβραίους». Την επέλεξα κάνοντας κλικ: «Σήμερα οι Εβραίοι έχουν τον έλεγχο του μάρκετινγκ, παραστρατιωτικών οργανώσεων, θεραπευτικών, τεχνολογικών, μιντιακών, βιομηχανικών, κινηματογραφικών προκλήσεων, κ.λπ., και εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τον φθόνο του κόσμου μέσω ανεξήγητων success stories που δεδομένου του άδοξου παρελθόντος τους και της καταπίεσής τους σαν παράσιτα σε ολόκληρη την Ευρώπη».
Google σημαίνει ψάχνω. Ψάχνω σημαίνει «γκουγκλάρω». Είναι αυτό που όλοι μας κάνουμε, συνεχώς, όταν θέλουμε να μάθουμε κάτι. Το γκουγκλάρουμε. Ο ιστότοπος διαχειρίζεται 63.000 αναζητήσεις το δευτερόλεπτο ή 5,5 δις την ημέρα. Αποστολή της εταιρείας, η οποία συνοψίζεται σε μία γραμμή και την ακολουθεί από την ίδρυσή της, αλλά και εξακολουθεί να αποτελεί τον πηχυαίο τίτλο της εταιρικής της ιστοσελίδας σήμερα, είναι να «ταξινομεί τις πληροφορίες απ’ όλο τον κόσμο και να τις κάνει προσβάσιμες και χρήσιμες παγκοσμίως».
Πασχίζει να σας δίνει τα καλύτερα, πιο συναφή αποτελέσματα. Και τη δεδομένη στιγμή το τρίτο καλύτερο, πιο σχετικό αποτέλεσμα στο ερώτημα της αναζήτησης «είναι οι Εβραίοι …» συνδέεται με ένα δημοσίευμα του stormform.org, ιστοσελίδας νεοναζί. Το πέμπτο στη σειρά είναι ένα βίντεο στο YouTube με τίτλο: «Γιατί οι Εβραίοι είναι κακοί. Γιατί είμαστε εναντίον τους». Το έκτο προέρχεται από τις απαντήσεις του Yahoo: «Γιατί οι Εβραίοι είναι τόσο κακοί»; Το έβδομο αποτέλεσμα λέει: «Οι Εβραίοι είναι δαιμονικές ψυχές από άλλον πλανήτη». Και το δέκατο έρχεται από την ιστοσελίδα jesus-is-savior.com: με τίτλο: «Ο Ιουδαϊσμός είναι σατανικός!»
Μέσα στα δέκα αποτελέσματα υπάρχει και ένα, το οποίο δίνει μία διαφορετική άποψη. Αφορά μια μάλλον βαριά φιλολογική βιβλιοκριτική από το thetabletmag.com, εβραϊκό περιοδικό, με τον ατυχώς παραπλανητικό τίτλο: «Γιατί κυριολεκτικά οι πάντες στον πλανήτη μισούν τους Εβραίους».
Αισθάνομαι σαν να πέφτω σε μία σκουληκότρυπα, να μπαίνω σε κάποιο παράλληλο σύμπαν, όπου το μαύρο είναι άσπρο και το καλό είναι κακό. Μολονότι κάπως αργά, νομίζω ότι αυτό που πραγματικά έκανα ήταν να ξύσω το χώμα που καλύπτει την επιφάνεια του 2016 και να ανακαλύψω μία από τις υπόγειες πηγές που το θρέφουν αθόρυβα. Ασφαλώς, αυτή βρισκόταν πάντα εκεί. Μοναχά μερικά πλήκτρα απόσταση… στο πληκτρολόγιο του φορητού υπολογιστή, του τάμπλετ ή του κινητού μας. Δεν πρόκειται για κάποιον μυστικό πυρήνα ναζιστών κρυμμένων στις σκιές. Πρόκειται για κάτι που είναι κρυμμένο σε κοινή θέα.
Δημοσιεύματα για ψεύτικες ειδήσεις στο Facebook κυριαρχούν σε κάποιες μερίδες του Τύπου εβδομάδες μετά από τις προεδρικές εκλογές στην Αμερική, αλλά αναμφισβήτητα εδώ πρόκειται για κάτι πιο ισχυρό, πιο ύπουλο. Ο Frank Pasquale, καθηγητής δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Maryland, και ένας από τους κορυφαίους ακαδημαϊκούς που καλούν τις εταιρείες τεχνολογίας να είναι πιο διαφανείς και ανοικτές, θεωρεί τα αποτελέσματα «πολύ σημαντικά, πολύ ανησυχητικά».
Ο ίδιος είχε τύχει σε παρόμοια περίπτωση το 2006 όταν, «πληκτρολογώντας “Εβραίος” στην Google, το πρώτο αποτέλεσμα ήταν ο ιστότοπος jewwatch.org. Ο τίτλος ήταν “το νου σας στους βρωμερούς Εβραίους που καταστρέφουν τη ζωή σας”. Η αμερικανικοεβραϊκή οργάνωση για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού Anti-Defamation League τους κυνήγησε, με αποτέλεσμα να τοποθετήσουν αστερίσκο στον τίτλο που επεσήμανε: “Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα ενδεχομένως να σας θορυβούν, αλλά πρόκειται για αυτοματοποιημένη διαδικασία”. Αυτό όμως που παρουσιάζετε—και χαίρομαι ιδιαιτέρως που το καταγράφετε και κρατάτε το στιγμιότυπο οθόνης— είναι ότι παρά το γεγονός πως το πρόβλημα έχει ερευνηθεί σε τεράστιο βαθμό, έχει επιδεινωθεί και σε τεράστιο βαθμό».
Πράγματι η σειρά των αποτελεσμάτων αναζήτησης επηρεάζει τους ανθρώπους, επισημαίνει ο Martin Moore, διευθυντής του Κέντρου Μελέτης Μέσων Ενημέρωσης, Επικοινωνίας και Εξουσίας του King’s College του Λονδίνου, ο οποίος κατέγραψε αναλυτικά την επιρροή των κολοσσών της τεχνολογίας στη σφαίρα της κοινωνικής και πολιτικής μας ζωής.
Η έρευνα στην επιρροή των αποτελεσμάτων αναζήτησης πολιτικών απόψεων είναι εκτεταμένη και στατιστικά σημαντική. Και ο τρόπος με τον οποίο βλέπει κανείς τα αποτελέσματα, καθώς και το είδος των αποτελεσμάτων που βλέπει στη σελίδα, επηρεάζει αναγκαστικά την αντίληψή του. «Οι ψευδείς ειδήσεις» τονίζει «έχουν αποκαλύψει απλώς ένα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα. Οι εταιρείες αυτές είναι τόσο ισχυρές και υπηρετούν με απόλυτη αφοσίωση την υπονόμευση. Πίστευαν ότι μπορούν να υπονομεύσουν την πολιτική, αλλά με θετικό τρόπο. Δεν είχαν σκεφτεί την αρνητική πλευρά. Τα εργαλεία αυτά προσφέρουν απίστευτη δύναμη, υπάρχει όμως και η σκοτεινή πλευρά που δίνει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να κάνουν πολύ κυνικά και επιβλαβή πράγματα».
Google σημαίνει γνώση. Είναι ο τόπος που ανατρέχεις, όταν ψάχνεις κάτι. Και οι κακοί Εβραίοι είναι μόνο η αρχή. Υπάρχουν επίσης κακές γυναίκες. Ούτε γι’ αυτές έψαχνα. Το μόνο που πληκτρολόγησα ήταν η λέξη «ε-ί-ν-α-ι-ο-ι-γ-υ-ν-α-ί-κ-ε-ς»[2]. Και η Google μου έδωσε μόνο δύο επιλογές, η πρώτη εκ των οποίων ήταν η εξής: «Είναι οι γυναίκες κακές»; Απάντησα: Ναι, είναι κακές. Και τα 10 αποτελέσματα «επιβεβαίωσαν» την απάντηση, συμπεριλαμβανομένου και του αρχικού από την ιστοσελίδα με την ονομασία sheddingoftheego.com, στο οποίο εμφανίστηκε μέσα σε φωτεινό πλαίσιο: «Όλες οι γυναίκες κρύβουν μέσα τους μία πόρνη, έως έναν βαθμό. Όλες οι γυναίκες έχουν μέσα τους κάτι δαιμονικό… Οι γυναίκες δεν αγαπούν τους άνδρες, αγαπούν όσα αυτοί μπορούν να τους προσφέρουν. Η άποψη ότι οι γυναίκες αισθάνονται έλξη για τους άνδρες, αλλά δεν τους αγαπούν, βρίσκεται εντός λογικών ορίων».
Εν συνεχεία πληκτρολόγησα «ε-ί-ν-α-ι-ο-ι-μ-ο-υ-σ-ο-υ-λ-μ-ά-ν-ο-ι»[3]. Η Google υποδεικνύει ότι θα πρέπει να θέσω το ερώτημα: «Είναι οι μουσουλμάνοι κακοί;» Ιδού λοιπόν τα ευρήματά μου: ναι, είναι κακοί. Αυτό αναφέρουν τα πρώτα στη σειρά αποτελέσματα, καθώς και τα υπόλοιπα έξι που ακολουθούσαν. Χωρίς να πληκτρολογήσω τίποτε άλλο, παρά μονάχα τοποθετώντας τον κέρσορα στο κουτί της αναζήτησης, η Google μού προσέφερε δύο νέες αναζητήσεις και επιλέγω την πρώτη, «ο ισλαμισμός είναι επικίνδυνος για την κοινωνία». Στην επόμενη λίστα επιλογών που μου προτάθηκαν ήταν και: «το Ισλάμ πρέπει να εξοντωθεί».
Οι Εβραίοι είναι κακοί. Οι Μουσουλμάνοι πρέπει να εξοντωθούν. Και ο Χίτλερ; Θέλετε μήπως να μάθετε για τον Χίτλερ; Ας το γκουγκλάρουμε. «Ήταν ο Χίτλερ κακός;», πληκτρολόγησα. Και ιδού τα αποτελέσματα που επιστρέφουν στην κορυφή: «10 λόγοι για τους οποίους ο Χίτλερ συγκαταλέγεται στους “καλούς”», επιλέγω τον σύνδεσμο του ιστού: «Ουδέποτε ήθελε να σκοτώσει τους Εβραίους», «νοιαζόταν για τις συνθήκες των Εβραίων στα στρατόπεδα εργασίας», «εφάρμοσε κοινωνικές και πολιτιστικές μεταρρυθμίσεις». Οκτώ στα δέκα αποτελέσματα αναζήτησης συμφωνούν: Ο Χίτλερ, πράγματι, δεν ήταν κακός.[4]
Λίγες μέρες αργότερα, συνομίλησα με τον Danny Sullivan, τον ιδρυτικό συντάκτη του ηλεκτρονικού SearchEngineLand.com. Μου τον είχαν συστήσει αρκετοί ακαδημαϊκοί ως έναν από τους πιο καταρτισμένους στον τομέα της αναζήτησης. «Μήπως είμαι απλώς αδαής;», τον ρώτησα. Θα έπρεπε να γνωρίζω ότι αυτά κυκλοφορούν στο διαδίκτυο; «Όχι, δεν είστε αδαής», μου απάντησε. «Είναι φρικτό. Απαίσιο. Σαν να πας στη βιβλιοθήκη, να ζητήσεις από τον βιβλιοθηκονόμο βιβλία για τον Ιουδαϊσμό, κι εκείνος να σου δώσει δέκα βιβλία σχετικά με το μίσος. Η Google κάνει φρικτή, άθλια δουλειά όσον αφορά την παροχή απαντήσεων στην προκειμένη περίπτωση. Μπορεί και πρέπει να τα καταφέρει καλύτερα».
Εξεπλάγην κι εκείνος. «Νόμιζα ότι είχαν σταματήσει να δίνουν προτεινόμενες επιλογές μέσω της αυτόματης συμπλήρωσης αναφορικά με τις θρησκείες από το 2011». Έπειτα πληκτρολόγησε κι ο ίδιος «είναι οι γυναίκες» στον δικό του υπολογιστή. «Θεέ και Κύριε! Η απάντηση στην κορυφή… είναι προτεινόμενο αποτέλεσμα. Ονομάζεται “κατευθυνόμενη απάντηση”. Πρόκειται για κάτι αδιαμφισβήτητο. Και η Google το προσυπογράφει». Ότι όλες οι γυναίκες κρύβουν μέσα τους μία πόρνη, σε κάποιο βαθμό; «Μάλιστα. Αυτό σημαίνει ότι κάτι πάει πολύ στραβά με τον αλγόριθμο της Google».
Επικοινώνησα με την Google σχετικά με τις φαινομενικά κατασκευασμένες, κατευθυνόμενες υποδείξεις και έλαβα την εξής απάντηση: «τα δικά μας αποτελέσματα αναζήτησης αντικατοπτρίζουν το περιεχόμενο ολόκληρου του διαδικτύου. Αυτό σημαίνει ότι κάποιες φορές δυσάρεστες απεικονίσεις ευαίσθητων θεμάτων στο Ίντερνετ μπορεί να επηρεάσουν την εμφάνιση των αποτελεσμάτων αναζήτησης σε δεδομένο ερώτημα. Τα εν λόγω αποτελέσματα δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις και τα πεποιθήσεις της Google — ως εταιρεία, εκτιμούμε εμφατικά τη ποικιλομορφία των αντιλήψεων, των ιδεών και των πολιτισμών».
Η Google δεν είναι απλώς μία μηχανή αναζήτησης, φυσικά! Η αναζήτηση υπήρξε σαφώς το θεμέλιο της εταιρείας, αλλά αυτό ήταν μόνο η αρχή. Η Alphabet, μητρική εταιρεία της Google, διαθέτει σήμερα τη μεγαλύτερη συγκέντρωση ειδικών τεχνητής νοημοσύνης στον πλανήτη. Επεκτείνεται στους τομείς της υγείας, των μεταφορών, της ενέργειας. Έχει τη δυνατότητα να προσελκύει κορυφαίους επιστήμονες της πληροφορικής, φυσικούς και μηχανικούς απ’ όλο τον κόσμο. Έχει αγοράσει εκατοντάδες νέες επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένης της Calico, αποστολή της οποίας, όπως ισχυρίζεται, είναι να «θεραπεύσει τον θάνατο», καθώς και της DeepMind, στόχος της οποίας είναι η «επίλυση του ζητήματος της νοημοσύνης».
Πριν από είκοσι χρόνια δεν υπήρχε καν. Όταν ο Tony Blair εξελέγη πρωθυπουργός, ήταν αδύνατον να τον γκουγκλάρεις: η μηχανή αναζήτησης δεν είχε ακόμη ανακαλυφθεί. Η εταιρεία ιδρύθηκε μόλις το 1998 και το Facebook δεν είχε εμφανιστεί μέχρι το 2004. Οι ιδρυτές της Google, Sergey Brin και Larry Page είναι μόλις σαράντα τριών ετών σήμερα. Ο Mark Zuckerberg του Facebook είναι τριάντα δύο. Όλα όσα έχουν καταφέρει, ο κόσμος τον οποίο ανακατασκεύασαν, έγιναν εν ριπή οφθαλμού.
Φαίνεται όμως ότι οι συνέπειες όσον αφορά τη δύναμη και το εύρος αυτών των εταιρειών τώρα μόλις περιέρχονται στη δημόσια αντίληψη. Ρώτησα τη Rebecca MacKinnon, επικεφαλής του προγράμματος Ranking Digital Rights στο New America Foundation, εάν η πρόσφατη κατακραυγή περί των ψευδών ειδήσεων στάθηκε αφορμή να αφυπνιστεί το κοινό για τον κίνδυνο εκχώρησης των δικαιωμάτων μας ως πολίτες στις εταιρείες. «Είναι κάπως περίεργα τα πράγματα αυτή τη στιγμή», δήλωσε, «γιατί ο κόσμος επιτέλους λέει, “Πω πω, το Facebook και η Google έχουν πράγματι πολλή δύναμη”, λες και πρόκειται για καμιά μεγάλη αποκάλυψη. Σιγά το νέο!».
Η MacKinnon είναι ειδική στο πώς οι απολυταρχικές κυβερνήσεις προσαρμόζονται στο διαδίκτυο και το υποτάσσουν στους σκοπούς τους. «Η ιστορία της Κίνας και της Ρωσίας αποτελεί προειδοποίηση για εμάς. Κατά τη γνώμη μου, αυτό που συμβαίνει είναι ότι υπάρχει αμφιταλάντευση. Έτσι, κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, φαινόταν πως οι καλοί είχαν το πλεονέκτημα. Και τώρα φαίνεται πως προηγούνται οι κακοί. Οι ακτιβιστές υπέρ της δημοκρατίας χρησιμοποιούν το διαδίκτυο περισσότερο από ποτέ, αλλά την ίδια στιγμή οι αντίπαλοι έχουν γίνει πολύ πιο επιδέξιοι».
Την προηγούμενη εβδομάδα, ο Jonathan Albright, επίκουρος καθηγητής Επικοινωνίας στο Elon University της Βόρειας Καρολίνας, δημοσίευσε την πρώτη λεπτομερή έρευνα με θέμα πώς οι ιστοσελίδες που πρόσκεινται στη δεξιά είχαν διαδώσει τα μηνύματά τους. «Πήρα μία λίστα αυτών των σελίδων με τις ψευδείς ειδήσεις που κυκλοφορούσαν στο διαδίκτυο. Διέθετα μία αρχική λίστα 306 σελίδων και χρησιμοποίησα ένα εργαλείο —όπως αυτό που χρησιμοποιεί η Google— για να συγκεντρώσω συνδέσμους και εν συνεχεία τους αντιστοίχησα. Επομένως είδα πού οδηγούσαν οι σύνδεσμοι —από το YouTube στο Facebook και πάλι πίσω, εκατομμύρια από αυτούς… και δεν μπορούσα να πιστέψω στα μάτια μου».
Δημιούργησαν ένα δίκτυο που διαχέεται μέσα στο δικό μας. Δεν πρόκειται για συνωμοσία. Δεν πρόκειται για δημιούργημα ενός ατόμου. Αφορά ένα τεράστιο σύστημα εκατοντάδων διαφορετικών ιστοσελίδων, οι οποίες χρησιμοποιούν ακριβώς τα ίδια τεχνάσματα που χρησιμοποιούν όλοι οι ιστότοποι. Στέλνουν χιλιάδες συνδέσμους σε διαφορετικές ιστοσελίδες και όλο αυτό δημιούργησε ένα αχανές δορυφορικό σύστημα συντηρητικών ειδήσεων και προπαγάνδας, το οποίο περικύκλωσε πλήρως το βασικό σύστημα των μέσων ενημέρωσης».
Βρήκε 23.000 σελίδες και 1,3 εκ. υπερσυνδέσμους. «Και το Facebook είναι μόνο μία μέθοδος ενίσχυσης. Εάν το δεις τρισδιάστατα, μοιάζει πραγματικά με ιό. Το Facebook ήταν ένας μόνο από τους ξενιστές του ιού, που τον βοήθησε να εξαπλωθεί πιο γρήγορα. Εκεί μέσα μπορείς να βρεις τους New York Times, αλλά και την Washington Post και μετά να παρατηρήσεις ότι υπάρχει ένα τεράστιο, αχανές δίκτυο που τις περιβάλλει. Θα το περιγράφαμε καλύτερα ως ένα οικοσύστημα. Στην πραγματικότητα αυτό ξεπερνά οποιαδήποτε μεμονωμένη ιστοσελίδα ή μεμονωμένο δημοσίευμα. Ο εν λόγω χάρτης παρουσιάζει το δίκτυο διανομής, όπου παρατηρεί κανείς πώς περικυκλώνει και στην πραγματικότητα πνίγει το βασικό [οικο]σύστημα ειδήσεων».
Όπως ο καρκίνος; «Όπως ένας οργανισμός που πολλαπλασιάζεται και γίνεται ολοένα πιο δυνατός».
Ο Charlie Beckett, καθηγητής στο τμήμα ΜΜΕ και Επικοινωνίας του LSE, αναφέρει: «Εδώ και καιρό υποστηρίζουμε ότι ο πλουραλισμός των Μέσων επικοινωνίας είναι ωφέλιμος. Η πολυπολιτισμικότητα είναι ωφέλιμη. Η κριτική στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης είναι ωφέλιμη. Αλλά σήμερα…η κατάσταση έχει ξεφύγει τελείως. Τα ευρήματα της έρευνας του Jonathan Albright αποδεικνύουν ότι δεν πρόκειται για κάποιο υποπροϊόν του διαδικτύου. Και δεν γίνεται καν για διαφημιστικούς λόγους. Υποκινείται από ιδεολογία, από ανθρώπους οι οποίοι απολύτως σκόπιμα επιχειρούν να αποσταθεροποιήσουν το διαδίκτυο».
Ο χάρτης του Albright παρέχει επίσης στοιχεία προκειμένου να γίνουν κατανοητά τα αποτελέσματα που βρήκα από την αναζήτησή μου στην Google. Αυτό που έκαναν οι ενημερωτικές σελίδες που πρόσκεινται στη συντηρητική δεξιά, εξηγεί ο Albright, είναι αυτό ακριβώς που επιχειρούν να κάνουν και οι περισσότεροι διαφημιστικοί ιστότοποι. Προσπαθούν να ανακαλύψουν κόλπα που θα τις ανεβάσουν ψηλά στο Σύστημα Κατάταξης Ιστοσελίδας της Google (PageRank). Προσπαθούν να «κλέψουν» τον αλγόριθμο. Και ο χάρτης του Albright δείχνει πόσο καλά τα καταφέρνουν.
Το ίδιο αποδεικνύουν και οι αναζητήσεις μου. Η δεξιά έχει εποικίσει τον ψηφιακό χώρο γύρω από τα συγκεκριμένα θέματα — Μουσουλμάνοι, γυναίκες, Εβραίοι, το Ολοκαύτωμα, μαύροι— πολύ πιο αποτελεσματικά απ’ ό, τι η προοδευτική Αριστερά.
«Πρόκειται για πόλεμο πληροφορίας», επισημαίνει ο Albright. «Επανέρχομαι συνέχεια σε αυτό».
Αυτό όμως που τρομάζει πραγματικά είναι τι μέλλει γενέσθαι στο εξής. Τον ρωτώ πώς μπορεί να σταματήσει. «Δεν ξέρω. Δεν νομίζω ότι είναι εφικτό. Πρόκειται για δίκτυο. Ξεπερνά σε ισχύ οποιοδήποτε μεμονωμένο υποκείμενο».
Συνεπώς, έχει σχεδόν αποκτήσει δική του υπόσταση; «Ναι, και μαθαίνει. Κάθε μέρα γίνεται και πιο ισχυρό».
Όσο περισσότεροι [γίνονται εκείνοι που] αναζητούν πληροφορίες σχετικά με τους Εβραίους, τόσο περισσότεροι θα δουν τους συνδέσμους σε ιστοσελίδες μίσους και όσο περισσότεροι κάνουν κλικ σε αυτές (ελάχιστοι βέβαια κάνουν κλικ στη δεύτερη σελίδα των αποτελεσμάτων), τόσο μεγαλύτερη κυκλοφορία θα αποκτούν, τόσο περισσότερους συνδέσμους θα συσσωρεύουν, και τόσο περισσότερο επίσημοι θα μοιάζουν. Πρόκειται για μία πλήρως ανακυκλούμενη οικονομία της γνώσης, που έχει ένα και μόνο αποτέλεσμα: την ενίσχυση του μηνύματος. Οι Εβραίοι είναι κακοί. Οι γυναίκες είναι κακές. Το Ισλάμ πρέπει να εξοντωθεί. Ο Χίτλερ ήταν καλός.
Η πλειάδα των ιστοσελίδων που ανακάλυψε ο Albright —ένα είδος σκοτεινού διαδικτύου—έχει και μία δεύτερη λειτουργία. Όχι μόνο διαδίδουν τη συντηρητική ιδεολογία, αλλά χρησιμοποιούνται επιπλέον για να ανιχνεύουν, να παρακολουθούν και να επηρεάζουν όσους πέφτουν πάνω στο περιεχόμενο τους. «Προσπάθησα να συγκεντρώσω τους trackers[5] αυτών των ιστοσελίδων και αποσβολώθηκα.
Κάθε φορά που κάποιος δηλώσει την προτίμησή του σε τέτοιου είδους αναρτήσεις στο Facebook ή επισκεφθεί κάποια από τις συγκεκριμένες ιστοσελίδες, τα μικροπρογράμματα παρακολούθησης θα τον ακολουθούν έπειτα παντού στο διαδίκτυο. Αυτό επιτρέπει σε εταιρείες άντλησης πληροφοριών και επηρεασμού όπως η Cambridge Analytica να στοχεύουν άτομα με ακρίβεια, να τα ακολουθούν έπειτα παντού στο διαδίκτυο και να τους αποστέλλουν άκρως προσωποποιημένα πολιτικά μηνύματα. Πρόκειται για προπαγανδιστική μηχανή. Απευθύνεται στον καθένα εξατομικευμένα, με σκοπό τη στρατολόγηση σε μια ιδέα. Δεν έχω ξαναδεί τέτοιο επίπεδο κοινωνικής μηχανικής στο παρελθόν. Αιχμαλωτίζουν τους ανθρώπους και στη συνέχεια τους κρατούν δεμένους με συναισθηματικά λουριά και δεν τους αφήνουν ποτέ».
Η Cambridge Analytica, μια αμερικανική εταιρεία που εδρεύει στο Λονδίνο, είχε αναλάβει τόσο την εκστρατεία του Vote Leave («Ψηφίστε έξοδο», υπέρ του BRexit στην Βρετανία) όσο και την εκστρατεία του Τραμπ. Ο Dominic Cummings, διευθυντής του Vote Leave, προέβη σε ελάχιστες δημόσιες δηλώσεις μετά το δημοψήφισμα του Brexit, είπε όμως το εξής: «εάν θέλετε να βελτιώσετε σημαντικά την επικοινωνία, η συμβουλή μου είναι —προσλάβετε Φυσικούς».
Ο Steve Bannon, ιδρυτής του ιστότοπου Breitbart News και πρόσφατα διορισμένος επικεφαλής στρατηγικής του Τραμπ, μετέχει στο διοικητικό συμβούλιο της Cambridge Analytica και, όπως προκύπτει, η εταιρεία βρίσκεται σε συνεννοήσεις για να αναλάβει τον χειρισμό των πολιτικών μηνυμάτων (της παραπληροφόρησης δηλαδή) για την κυβέρνηση του Τραμπ. Η ίδια ισχυρίζεται ότι έχει συνθέσει ψυχολογικά προφίλ, χρησιμοποιώντας 5.000 διαφορετικές αλυσίδες δεδομένων από 220 εκ. Αμερικανούς ψηφοφόρους. Γνωρίζει τις ιδιομορφίες, τις μικροδιαφορές και τις καθημερινές τους συνήθειες και έχει την ικανότητα να απευθύνεται στον καθέναν προσωπικά.
«Χρησιμοποιούσαν 40-50.000 διαφορετικές παραλλαγές διαφήμισης κάθε μέρα, οι οποίες μετρούσαν διαρκώς τις αντιδράσεις και εν συνεχεία προσαρμόζονταν και εξελίσσονταν σύμφωνα με την απήχηση», σημειώνει ο Martin Moore του Kings College. Επειδή διαθέτουν τόσο μεγάλο όγκο ατομικών δεδομένων και χρησιμοποιούν εξαιρετικά ισχυρά δίκτυα διανομής, επιτρέπουν στις προεκλογικές εκστρατείες να παρακάμπτουν πολλούς από τους ισχύοντες νόμους.
«Όλα γίνονται με πλήρη αδιαφάνεια και μπορούν να ξοδέψουν όσα χρήματα επιθυμούν σε συγκεκριμένες τοποθεσίες, γιατί έχουν τη δυνατότητα να εστιάσουν σε ακτίνα πέντε μιλίων ή ακόμη και σε μία μόνο δημογραφική ομάδα. Το κομμάτι των ψευδών ειδήσεων είναι βαρύνουσας σημασίας, αλλά δεν περιορίζεται μόνον εκεί. Οι εν λόγω εταιρείες έχουν βρει τον τρόπο να παραβιάζουν 150 χρόνια θεσμοθετημένης νομοθεσίας που έχουμε εξελίξει για να διασφαλίσουμε δίκαιες και διαφανείς εκλογές».
Μήπως αυτή η μικρο-στοχευμένη προπαγάνδα —επί του παρόντος νόμιμη— ήταν εκείνη που μετέστρεψε την ψήφο υπέρ του Brexit; Δεν υπάρχει τρόπος να το μάθουμε. Μήπως οι ίδιες μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν από την Cambridge Analytica βοήθησαν στη νίκη του Τραμπ; Και πάλι, δεν υπάρχει τρόπος να το μάθουμε. Όλα γίνονται στο απόλυτο σκοτάδι. Δεν υπάρχει τρόπος να μάθουμε πώς εξάγουν τα προσωπικά μας δεδομένα και τα χρησιμοποιούν για να μας επηρεάσουν.
Δεν έχουμε αντιληφθεί ότι η σελίδα που χαζεύουμε στο Facebook, η σελίδα στην Google, οι διαφημίσεις που κοιτάζουμε, τα αποτελέσματα που χρησιμοποιούμε στις μηχανές αναζήτησης, όλα προσωποποιούνται. Δεν το βλέπουμε γιατί δεν έχουμε να το συγκρίνουμε με τίποτα. Κανείς δεν το παρακολουθεί ούτε το καταγράφει. Κανείς δεν το ελέγχει. Βρισκόμαστε μέσα σε μία μηχανή και απλώς δεν μπορούμε να δούμε το σύστημα ελέγχου. Τις περισσότερες φορές δεν συνειδητοποιούμε καν ότι υπάρχει σύστημα ελέγχου.
Όπως ισχυρίζεται η Rebecca MacKinnon, οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε το διαδίκτυο σαν «τον αέρα που αναπνέουμε ή το νερό που πίνουμε». Μας περιβάλλει. Το χρησιμοποιούμε. Και σε καμία περίπτωση δεν το αμφισβητούμε. «Δεν πρόκειται όμως για κάποιο φυσικό τοπίο. Προγραμματιστές και στελέχη εταιρειών, συντάκτες και σχεδιαστές απαρτίζουν τους δημιουργούς αυτού του τοπίου. Πρόκειται για ανθρώπινα όντα και όλοι κάνουν τις επιλογές τους».
Κανείς όμως δεν γνωρίζει ποιες είναι αυτές οι επιλογές. Ούτε η Google ούτε το Facebook δημοσιοποιούν τους αλγόριθμούς τους. Γιατί η αναζήτησή μου στην Google επέστρεψε εννέα στα 10 αποτελέσματα που διατείνονται ότι οι Εβραίοι είναι κακοί; Δεν γνωρίζουμε και δεν υπάρχει κανένας τρόπος να το μάθουμε. Τα συστήματά τους είναι, όπως περιγράφει ο Frank Pasquale, «μαύρα κουτιά». Ο ίδιος αποκαλεί τις Google και Facebook «ένα τρομακτικό δυοπώλιο ισχύος» και ηγείται ενός διευρυνόμενου κινήματος ακαδημαϊκών που ζητούν «αλγοριθμική λογοδοσία». «Απαιτείται τακτικός έλεγχος των συστημάτων», υποστηρίζει. «Χρειαζόμαστε άτομα σε αυτές τις εταιρείες, τα οποία να είναι υπεύθυνα. Στο πλαίσιο του νόμου (DMCA) περί ψηφιακής πνευματικής ιδιοκτησίας στις ΗΠΑ, κάθε εταιρεία οφείλει να διαθέτει έναν εκπρόσωπο επικοινωνίας. Αυτό ακριβώς επιβάλλεται να γίνει. Είναι υποχρεωμένοι να απαντούν σε τυχόν καταγγελίες περί ρητορικής μίσους ή προκατάληψης».
Είναι κτισμένες οι μεροληψίες μέσα στο σύστημα; Μήπως επηρεάζουν το είδος των αποτελεσμάτων που βλέπω; «Υπάρχουν ένα σωρό μεροληψίες ως προς τι θεωρείται θεμιτή πηγή πληροφοριών και πώς αυτή σταθμίζεται. Υπάρχει τεράστια εμπορική μεροληψία. Ρίχνοντας μια ματιά στο ανθρώπινο δυναμικό, βλέπουμε ότι απαρτίζεται από νέους, λευκούς και ίσως Ασιάτες, αλλά καθόλου μαύρους ή Ισπανόφωνους, και στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι άνδρες. Η κοσμοθεωρία των νέων εύπορων λευκών ανδρών διαποτίζει όλες αυτές τις απόψεις».
Αργότερα, μίλησα και με τον Robert Epstein, ερευνητή ψυχολόγο στο Αμερικανικό Ινστιτούτο Έρευνας Συμπεριφοράς και Τεχνολογίας, και συγγραφέα της μελέτης που προανέφερε ο Martin Moore (και την οποία η Google έχει δημοσίως επικρίνει), η οποία παρουσιάζει πώς η κατάταξη των αποτελεσμάτων αναζήτησης επηρεάζει την εκλογική συμπεριφορά. Από την άλλη άκρη της γραμμής, επαναλαμβάνει κι εκείνος μία από τις αναζητήσεις που έκανα. Πληκτρολογεί «οι μαύροι…» στην Google.
«Για δες! Δεν πρόλαβα να πατήσω το πλήκτρο και αυτομάτως η σελίδα γέμισε με απαντήσεις στο ερώτημα: “Οι μαύροι διαπράττουν περισσότερα εγκλήματα;”. Και φαντάσου, θα μπορούσα να είχα διατυπώσει κάθε είδους ερώτημα. “Οι μαύροι διακρίνονται στον αθλητισμό;” ή οτιδήποτε άλλο. Και μου δόθηκαν μόνο δύο επιλογές, οι οποίες μάλιστα δεν προέρχονται απλώς από τη βάση αναζήτησης ή τις πιο δημοφιλείς αναζητήσεις αυτή τη στιγμή. Επρόκειτο για συνήθη τακτική της Google, αλλά σήμερα χρησιμοποιούν έναν αλγόριθμο, ο οποίος αναζητά διαφορετικά πράγματα. Τώρα, ας ψάξω στο Bing και το Yahoo. Βρίσκομαι μέσα στο Yahoo και έχω μπροστά μου δέκα υποδείξεις εκ των οποίων καμία δεν περιλαμβάνει το ερώτημα: “Οι μαύροι διαπράττουν περισσότερα εγκλήματα;”.
«Και ο κόσμος δεν διαμαρτύρεται. Η Google δεν προσφέρει απλώς μία υπόδειξη. Προσφέρει αρνητική υπόδειξη και γνωρίζουμε ότι οι αρνητικές υποδείξεις, ανάλογα με αρκετούς παράγοντες, μπορούν να προκαλέσουν πέντε με δεκαπέντε περισσότερα κλικ. Όλα είναι προγραμματισμένα. Και θα μπορούσαν να προγραμματιστούν διαφορετικά».
Η εργασία του Epstein θέλει να δείξει ότι τα περιεχόμενα μιας σελίδας αποτελεσμάτων αναζήτησης μπορούν να επηρεάσουν τις απόψεις και τις αντιλήψεις των πολιτών. Ο τύπος και η σειρά κατάταξης στη μηχανή αναζήτησης έδειξε ότι επηρέασε τους ψηφοφόρους στην Ινδία σε διπλά τυφλές δοκιμές. Παρόμοια αποτελέσματα είχαμε και για τις υποδείξεις που προσφέρονται στις αναζητήσεις των χρηστών.
«Το ευρύ κοινό έχει πλήρη μεσάνυχτα για πολύ βασικά θέματα σχετικά με την ηλεκτρονική αναζήτηση και τον επηρεασμό. Μιλάμε για την πιο ισχυρή μηχανή ελέγχου του νου που ανακαλύφθηκε ποτέ στην ιστορία του ανθρώπινου γένους. Και ο κόσμος δεν το έχει αντιληφθεί καν».
Ο Damien Tambini, αναπληρωτής καθηγητής στο London School of Economics, ο οποίος επικεντρώνεται στην ρύθμιση των Μέσων επικοινωνίας, επισημαίνει ότι στερούμαστε κάθε είδους πλαισίου για να αντιμετωπίσουμε τον ενδεχόμενο αντίκτυπο των εταιρειών αυτών στη δημοκρατική διαδικασία. «Διαθέτουμε δομές που χειρίζονται τους ισχυρούς οργανισμούς των μέσων επικοινωνίας. Διαθέτουμε νομοθεσία περί ανταγωνισμού. Αλλά δεν ζητούνται ευθύνες από τις συγκεκριμένες εταιρείες. Δεν υπάρχουν Αρχές που θα αναγκάσουν την Google ή το Facebook να γνωστοποιήσουν οτιδήποτε. Υπάρχει μία λειτουργία αρχισυνταξίας στην Google και στο Facebook, αλλά έχει δημιουργηθεί από εξελιγμένους αλγόριθμους. Πρόκειται για μηχανές κι όχι για συντάκτες. Είναι απλώς μία αυτοματοποιημένη συντακτική λειτουργία».
Και οι εταιρείες, σύμφωνα με τα λεγόμενα του John Naughton, αρθρογράφου της Observer και ερευνητή στο πανεπιστήμιο του Cambridge, τρέμουν με το ενδεχόμενο να αποκτήσουν ευθύνες τις οποίες δεν επιθυμούν, «παρότι στην πραγματικότητα μπορούν και συχνά κάνουν μικροδιορθώσεις στα αποτελέσματα με ποικίλους τρόπους».
Ασφαλώς τα αποτελέσματα για την Google στην Google δεν φαίνονται απολύτως ουδέτερα. Εάν γκουγκλάρετε «Είναι η Google ρατσιστική;» το εμφανιζόμενο αποτέλεσμα —η απάντηση της Google στο κουτί έξω από τη σελίδα στην κορυφή— είναι αρκετά σαφής: όχι, δεν είναι ρατσιστική.
Όμως η κλίμακα και η πολυπλοκότητα της ύπαρξης δύο παγκόσμιων εταιρειών ενός είδους που δεν έχουμε ξαναδεί στο παρελθόν και που επηρεάζουν τόσους πολλούς τομείς της ζωής μας είναι τέτοια, δηλώνει ο Naughton, που «δεν έχουμε τον νοητικό μηχανισμό να γνωρίζουμε καλά-καλά ποιες είναι οι δυσλειτουργίες».
Κι αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το μέλλον. Google και Facebook είναι οι πρωτοπόροι της τεχνητής νοημοσύνης (AI). Θα κατακτήσουν το μέλλον. Εμείς οι υπόλοιποι μόλις και μετά βίας ξεκινάμε να διατυπώνουμε το είδος των ερωτημάτων που οφείλαμε να ρωτάμε. «Οι πολιτικοί δεν σκέφτονται μακροπρόθεσμα. Εξίσου και οι επιχειρήσεις δεν σκέφτονται μακροπρόθεσμα, γιατί επικεντρώνονται στα επόμενα αποτελέσματα τριμήνου και αυτό είναι που κάνει την Google και το Facebook σαν οργανισμούς ενδιαφέροντες και διαφορετικούς. Σκέφτονται πέρα για πέρα μακροπρόθεσμα. Διαθέτουν τις πηγές, το χρήμα και την άκρατη φιλοδοξία να κάνουν οτιδήποτε επιθυμούν.
»Επιθυμούν να ψηφιοποιήσουν όλα τα βιβλία του πλανήτη: το κάνουν. Επιθυμούν να κατασκευάσουν ένα αυτο-κινούμενο όχημα: το κάνουν. Το γεγονός ότι ο κόσμος διαβάζει για τα δημοσιεύματα περί ψευδών ειδήσεων και συνειδητοποιεί ότι ενδεχομένως να άσκησαν επιρροή στις πολιτικές πεποιθήσεις και στο εκλογικό αποτέλεσμα, είναι αντίστοιχο του να λέγαμε: “σε ποιον πλανήτη ζεις;” Για τ’ όνομα του Θεού, είναι ολοφάνερο».
«Το διαδίκτυο περιλαμβάνεται στα ελάχιστα πράγματα που κατασκεύασε ο άνθρωπος και δεν κατανοεί τη λειτουργία τους». Πρόκειται για «το μεγαλύτερο πείραμα που εμπλέκει την αναρχία στην ιστορία. Εκατοντάδες εκατομμύρια άτομα δημιουργούν, κάθε λεπτό, και καταναλώνουν έναν ανείπωτο αριθμό ψηφιακού περιεχομένου σε έναν ηλεκτρονικό κόσμο, ο οποίος δεν δεσμεύεται από γήινους νόμους».
Το διαδίκτυο ως μία άνομη, αναρχική πολιτεία; Ποιος ψηφιακός καταστροφολόγος θα ξεστόμιζε τέτοια πρόβλεψη; Πρόκειται για τον Eric Schmidt —πρόεδρο της Google. Είναι οι πρώτες φράσεις από το εγχειρίδιο, Νέα Ψηφιακή Εποχή (The New Digital Age), το οποίο συνέγραψε [από κοινού] με τον Jared Cohen.
Δεν το κατανοούμε. Δεν δεσμεύεται από γήινους κανόνες. Και βρίσκεται στα χέρια δύο γιγάντιων, πανίσχυρων επιχειρήσεων. Πρόκειται για δικό τους πείραμα, όχι δικό μας. Η τεχνολογία που θα μας απελευθέρωνε, ενδέχεται να βοήθησε τον Τραμπ να ανέλθει στην εξουσία ή να βοήθησε κρυφά τη μεταστροφή της δυναμικής των ψήφων υπέρ του Brexit. Έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο δίκτυο προπαγάνδας, το οποίο καταπατά σαν καρκίνωμα ολόκληρο το διαδίκτυο. Η ίδια τεχνολογία επιτρέπει σε εταιρείες όπως η Cambridge Analytica να κατασκευάζουν πολιτικά μηνύματα προσαρμοσμένα αποκλειστικά στα μέτρα σου. Αντιλαμβάνονται τις συναισθηματικές αντιδράσεις σου και πώς να τις πυροδοτήσουν. Γνωρίζουν τα γούστα σου, τις αντιπάθειές σου, πού μένεις, τι τρως, τι σε κάνει να γελάς, τι σε κάνει να κλαις.
Τι έπεται στη συνέχεια; Η έρευνα της Rebecca MacKinnon αποδεικνύει πώς τα απολυταρχικά καθεστώτα αναδιαμορφώνουν το διαδίκτυο για να εξυπηρετήσουν τους δικούς τους σκοπούς. Πρόκειται να συμβεί το ίδιο με τη Silicon Valley και τον Τραμπ; Όπως επισημαίνει ο Martin Moore, ο εκλεγμένος πρόεδρος ισχυρίστηκε ότι ο διευθύνων σύμβουλος της Apple, Tim Cook, τον κάλεσε να του εκφράσει τα συγχαρητήριά του αμέσως μετά την εκλογική του νίκη. «Και αναμφίβολα θα υπάρξουν πιέσεις για συνεργασία», τόνισε o Moore.
Η δημοσιογραφία αποτυγχάνει μπροστά σε μια τέτοια αλλαγή και πρόκειται να αποτύχει σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό. Νέες πλατφόρμες βάζουν βόμβα στο οικονομικό μοντέλο —τη διαφήμιση—πηγές συρρικνώνονται, η κυκλοφορία εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από αυτές, και οι εκδότες δεν έχουν πρόσβαση, καμία απολύτως εικόνα— για το τι γίνεται στις πλατφόρμες αυτές στα επιτελεία τους ή στα εργαστήριά τους. Και τώρα μετακινούνται πέρα από τον ψηφιακό κόσμο στον φυσικό. Επόμενα σύνορα είναι η υγεία, η μετακίνηση, η ενέργεια. Όπως η Google αποτελεί σχεδόν μονοπώλιο στον τομέα της αναζήτησης, η φιλοδοξία της να έχει στην κατοχή και τον έλεγχό της τη φυσική υποδομή της ζωής μας, αποτελεί το επόμενο βήμα της. Κατέχει ήδη τα δεδομένα μας και μαζί μ’ αυτά την ταυτότητά μας. Τι θα συνεπάγεται αυτό όταν διαχυθεί σε όλους τους υπόλοιπους τομείς της ζωής μας;
«Προς το παρόν, υπάρχει μια απόσταση όταν πληκτρολογείς στην Google “οι Εβραίοι είναι” και λαμβάνεις “οι Εβραίοι είναι κακοί”», εξηγεί η Julia Powles, ερευνήτρια τεχνολογίας και δικαίου στο Cambridge. «Όταν όμως εισέρχεσαι στον φυσικό χώρο και οι συγκεκριμένες έννοιες γίνονται μέρος των εργαλείων που χρησιμοποιούνται, καθώς πλοηγείσαι στην πόλη, ή επηρεάζουν τον τομέα της απασχόλησης, θεωρώ πως έχει πραγματικά ολέθριες συνέπειες».
Η Powles πρόκειται σύντομα να δημοσιεύσει μία εργασία που διερευνεί τη σχέση της DeepMind, της εταιρείας τεχνητής νοημοσύνης, με το Εθνικό Σύστημα Υγείας (NHS). «Πριν έναν χρόνο, δόθηκαν στην DeepMind δύο εκατομμύρια μητρώα Λονδρέζων καταγεγραμμένα στο Εθνικό Σύστημα Υγείας. Και υπήρξε απόλυτη αποσιώπηση από την πλευρά των πολιτικών, των ρυθμιστικών αρχών και όλων όσοι κατέχουν θέση ισχύος. Πρόκειται για μία εταιρεία χωρίς καμία εμπειρία στον τομέα της υγείας, στην οποία παραχωρήθηκε πρωτοφανής πρόσβαση στο σύστημα υγείας, και πέρασαν επτά μήνες για να μάθουμε καν ότι είχαν στη διάθεσή τους τα δεδομένα. Και η αποκάλυψη έγινε χάρη στη συμβολή της ερευνητικής δημοσιογραφίας».
Το πρωτοσέλιδο έλεγε πως η DeepMind επρόκειτο να συνεργαστεί με το Εθνικό Σύστημα Υγείας για να αναπτύξουν μία εφαρμογή που θα παρείχε έγκαιρη προειδοποίηση σε νεφροπαθείς. Και αυτό ισχύει, αλλά οι φιλοδοξίες της DeepMind—«να επιλύσει το ζήτημα της νοημοσύνης»—υπερβαίνουν κατά πολύ το συγκεκριμένο σχέδιο. Το πλήρες ιστορικό δύο εκατομμυρίων ασθενών του Εθνικού Συστήματος Υγείας αποτελεί, για τους ερευνητές της τεχνητής νοημοσύνης, πραγματικό θησαυρό. Η δε είσοδός τους στο Σύστημα Υγείας —παρέχοντας χρήσιμες υπηρεσίες με αντάλλαγμα τα προσωπικά μας δεδομένα— αποτελεί άλλο ένα σημαντικό βήμα αύξησης της ισχύος και της επιρροής τους σε κάθε πτυχή της ζωής μας.
Γιατί το στάδιο μετά από την αναζήτηση είναι η πρόβλεψη. Η Google θέλει να γνωρίζει ποια είναι η επιθυμία σου προτού τη γνωρίζεις ο ίδιος. «Αυτό είναι το επόμενο βήμα», επισημαίνει ο Martin Moore. «Μιλάμε για την παντογνωσία αυτών των τεχνολογικών κολοσσών, ωστόσο αυτή η παντογνωσία μπορεί να κάνει αλματώδη βήματα και πάλι, αν αποκτήσουν την ικανότητα να προβλέπουν. Εκεί θέλουν να φτάσουν. Να προβλέπουν αρρώστιες. Είναι πάρα πολύ προβληματικό».
Στα σχεδόν 20 χρόνια ύπαρξης της Google, η άποψή μας για την εταιρεία έχει διαμορφωθεί από τη νεότητα και τις φιλελεύθερες θέσεις των ιδρυτών της. Παρομοίως και για το Facebook, σκοπός του οποίου σύμφωνα με τον Zuckberg, δεν ήταν να γίνει «μία εταιρεία. Δημιουργήθηκε για να φέρει εις πέρας ένα κοινωνικό έργο, να κάνει τον κόσμο πιο ανοικτό και συνδεδεμένο».
Θα είχε ενδιαφέρον να μάθουμε πώς το βλέπει να εξελίσσεται. Ο Ντόναλντ Τραμπ διασυνδέεται μέσα από τις ίδιες ακριβώς πλατφόρμες, οι οποίες θεωρητικά πυροδότησαν την Αραβική άνοιξη· και διασυνδέεται με ρατσιστές και ξενοφοβικούς. Το Facebook όπως και η Google ενισχύουν και διαδίδουν αυτό το μήνυμα. Όπως και εμείς—τα παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας. Η οργή μας είναι άλλος ένας κόμβος στον χάρτη δεδομένων του Jonathan Albright.
«Όσο περισσότερο συζητάμε μαζί τους, τόσα περισσότερα ξέρουν για μας», ισχυρίζεται. «Όλα τροφοδοτούν ένα κυκλικό σύστημα. Αυτό που ζούμε σήμερα είναι μια νέα εποχή μηχανισμού προπαγάνδας».
Είμαστε όλοι τελείες αυτού του χάρτη. Η συνενοχή μας, η ευπιστία μας, το να είμαστε καταναλωτές και όχι προβληματισμένοι πολίτες, αποτελεί συστατικό στοιχείο της όλης διαδικασίας. Εναπόκειται σ’ εμάς να αποφασίσουμε τι θα συμβεί στη συνέχεια. «Θα έλεγα πως υπήρξαμε άπαντες πραγματικά αφελείς και επιβάλλεται να επανατοποθετήσουμε τους εαυτούς μας σε μια πιο κυνική θέση και να προχωρήσουμε από αυτή τη βάση», συνιστά η Rebecca MacKinnon.
«Αναμφισβήτητα, αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε πολύ άσχημη θέση. Εμείς όμως ως κοινωνία δημιουργήσαμε από κοινού το πρόβλημα. Και, αν θέλουμε να βελτιώσουμε τη θέση μας, ώστε να έχουμε ένα οικοσύστημα ενημέρωσης που υπηρετεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, αντί να τα καταστρέφει, θα πρέπει να μοιραστούμε την ευθύνη γι’ αυτό».
Είναι οι Εβραίοι κακοί; Τι είδους απάντηση επιθυμούμε; Το διαδίκτυο ανήκει σ’ εμάς. Όχι στην Google. Όχι στο Facebook. Όχι στους δεξιούς προπαγανδιστές. Και είμαστε οι μόνοι που μπορούμε να το διεκδικήσουμε εκ νέου.
*Της Carole Cadwalladr, CJR
Σημειώσεις Δημοσιογραφίας:
[1] “Are jews…” στο πρωτότυπο αγγλικό. Στα ελληνικά, ανάλογα αποτελέσματα βγαίνουν αν πληκτρολογήσει κανείς στο google τη φράση “οι εβραίοι…”. Μέσα στις πέντε προτεινόμενες αναζητήσεις περιλαμβάνονται: “Οι Eβραίοι όλη η αλήθεια”, ο τίτλος δηλαδή του ακραίου αντισημιτικού βιβλίου του ναζιστή Κωνσταντίνου Πλεύρη, και το “οι Εβραίοι δεν πληρώνουν φόρους” που είναι ένας αστικός μύθος, ο οποίος κυκλοφορεί από ακροδεξιά, αντισημιτικά και ρατσιστικά site στο ελληνικό διαδίκτυο. Αν κάποιος επιλέξει αυτήν την τελευταία αναζήτηση, το πρώτο αποτέλεσμα θα προέλθει από το γνωστό ακροδεξιό «Μακελειό» και θα έχει τον τίτλο “ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ ΟΤΙ: Οι ΕΒΡΑΙΟΙ το θρήσκευμα Έλληνες πολίτες ΔΕΝ φορολογούνται;;” και θα πρόκειται για αναπαραγωγή επιστολής προς τον τότε πρωθυπουργό Γ.Α. Παπανδρέου, την οποία αλίευσαν οι συντάκτες του ιστοτόπου από διάφορους «ενημερωτικούς ιστοχώρους» παραπλάνησης, που φιλοξενούνται στο ελληνικό διαδίκτυο. Η επιστολή, στην οποία καταγγέλλεται η δήθεν εξαίρεση των Ελλήνων Εβραίων από κάθε φορολογία, καταλήγει στο ότι αν πλήρωναν οι Έλληνες Εβραίοι φόρο δεν θα είχε η Ελλάδα… πρόβλημα χρέους! Από τα 10 συνολικά αποτελέσματα, τέσσερα αναπαράγουν την εν λόγω ψευδολογία και τα άλλα έξι την ξεσκεπάζουν ή διευκρινίζουν την αλήθεια.
[2] Στα αγγλικά “a-r-e w-o-m-e-n”. Στην ελληνική της εκδοχή η αναζήτηση αυτή δεν εμφανίζει παρόμοια προβλήματα απ όσο μπορέσαμε να διαπιστώσουμε. Υπάρχει βέβαια η εμφάνιση της αναζήτησης «οι γυναίκες θέλουν ξύλο» (συμπληρώνοντας την αρχική καταχώριση «οι γυναίκες»… Αλλά αυτή παραπέμπει κυρίως σε μια ομώνυμη ελληνική ταινία της δεκαετίας του 1960.
[3] “Are muslims”.
[4] Ας σημειωθεί πως, λίγες μέρες μετά τη δημοσίευση αυτού του άρθρου στον Guardian, η Google αντέδρασε και αφαίρεσε από τη μηχανή αναζήτησής της σχεδόν όλες τις προτεινόμενες αναζητήσεις που αναφέρονται εδώ.
[5] «Ανιχνευτές»: Οι μέθοδοι, συνήθως αόρατες στον χρήστη, διά των οποίων μπορεί ο διαχειριστής ενός ιστοχώρου, μια εταιρεία διαφήμισης, η Google φυσικά, το Facebook κ.ά. να παρακολουθήσουν και να καταγράψουν τη συμπεριφορά ενός χρήστη κατά την περιήγησή του στο διαδίκτυο. Η μέθοδοι με τις οποίες παρακολουθείται η χρήση του διαδικτύου είναι συχνότατα αδιαφανείς και δύσκολα επιδέχονται αποτελεσματική ρύθμιση.
