της Ελισάβετ Κιούρτη*
Η εμφάνιση και διασπορά του ιού COVID-19 οδήγησε τις κοινωνίες, τόσο σε τοπικό επίπεδο όσο και παγκοσμίως, σε διαφοροποιημένες πρακτικές σε σχέση με το παρελθόν, με βασική αλλαγή τη διατήρηση φυσικής – σωματικής απόστασης μεταξύ των ατόμων. Σε αυτό το πλαίσιο, οι εκπαιδευτικοί φορείς αποφάσισαν την εφαρμογή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης κυρίως στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να παρουσιάσει εν συντομία τα κυριότερα ζητήματα, προβλήματα και ανησυχίες που προέκυψαν κατά την εφαρμογή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης σε Κύπρο και Ελλάδα, καθώς και τις προοπτικές για το μέλλον.
Εισαγωγή
Η εξάπλωση της πανδημίας του ιού Covid-19 οδήγησε παγκοσμιό-τοπικά τις κοινωνίες στον επαναπροσδιορισμό των αναγκών, καθώς και στην αναδιαμόρφωση του τρόπου καθημερινών συναναστροφών σε όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένης και της εκπαίδευσης. Από τον Φεβρουάριο 2020 μέχρι και σήμερα, λόγω των νέων συνθηκών, έχει επηρεαστεί η εκπαίδευση 1,6 δισεκατομμυρίου μαθητριών και μαθητών, φοιτητριών και φοιτητών σε όλο τον κόσμο (Unesco, 2020). Η πανδημία έφερε περισσότερο στο φως τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα στην εκπαίδευση, όπως, για παράδειγμα, τη διεύρυνση του κοινωνικού και ψηφιακού χάσματος, το οποίο έχει επιπτώσεις στα χαμηλότερα κοινωνικό-οικονομικά στρώματα ατόμων, με κίνδυνο να χάσουν κεκτημένες γνώσεις και να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους.
Η πανδημία σε αυτό το πλαίσιο, αποτέλεσε και αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τις κοινωνίες, τις κυβερνήσεις και τους εκπαιδευτικούς φορείς σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και σε τοπικό, όπως στην Κύπρο και, αντίστοιχα, στην Ελλάδα. Ένα χρόνο μετά την πρώτη πιλοτική προσπάθεια των εκπαιδευτικών φορέων για άμεση εφαρμογής της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, με σκοπό να διατηρηθεί η εκπαιδευτική συνεκτικότητα, εντοπίζονται ακόμη σοβαρά προβλήματα σε τεχνολογικό, εργαλειακό, παιδαγωγικό, μεθοδολογικό και επίπεδο εφαρμογής (Κιούρτη υπό έκδοση· Κουτσογιάννης, 2020· Βρασίδας, Κοσμάς & Νησιφόρου, 2020).
Εφαρμογή αποστάσεως εκπαίδευσης: Προβλήματα και ανησυχίες
Η έρευνα των Βρασίδα, Κοσμά και Νισηφόρου (2020) ανέδειξε ότι η εφαρμογή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στην Κύπρο παρουσίασε και παρουσιάζει προβλήματα σε πολλαπλά επίπεδα. Αρχικά, οι εκπαιδευτικοί αντιμετώπισαν προβλήματα σε θέματα υλικοτεχνικής υποδομής και προσβασιμότητας στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Το 2020, ένας στους τρεις εκπαιδευτικούς δαπάνησε αρκετό χρόνο κυρίως για την επίλυση τεχνικών προβλημάτων που προέκυψαν, ενώ, παράλληλα, εκατοντάδες μαθητές δεν είχαν πρόσβαση στο διαδίκτυο ή|και σε τεχνολογικές συσκευές. Επιπλέον, από τις σημαντικότερες δυσκολίες ήταν η αποστολή αλληλοσυγκρουόμενων οδηγιών, η καθυστέρηση στην οργάνωση και η έλλειψη συντονισμού στην εφαρμογή της εξ αποστάσεως. Δεν δόθηκαν σαφείς οδηγίες προς τους|τις εκπαιδευτικούς για τις παιδαγωγικές προσεγγίσεις και μεθοδολογίες που χρειαζόταν να ακολουθηθούν σε ό,τι αφορά τη διδακτική ύλη. Επίσης, δεν διασαφηνίστηκε ο ρόλος των εκπαιδευτικών κατά την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Εκτός αυτών, ο χρόνος που απαιτείτο για την προετοιμασία και διδασκαλία του μαθήματος ήταν αρκετά μεγάλος, γεγονός που επηρέαζε σημαντικά την όλη διαδικασία. Όλα τα παραπάνω συνέτειναν στην ψυχική και σωματική εξάντληση τόσο των εκπαιδευτικών, όσο και των μαθητών και γονέων τους, κατά τη διάρκεια της εφαρμογής της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (Βρασίδας κ.α., 2020).
Παρομοίως, η Ελλάδα διαφάνηκε ότι στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση βρίσκεται στην τελευταία ζώνη των χωρών διεθνώς με βάση τη διαθεσιμότητα και προσβασιμότητα σε περιβάλλοντα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (Moreno & Gortazar, 2020), στην τρίτη ζώνη (από τις πέντε) σε σχέση με τις αναγκαίες παιδαγωγικές γνώσεις και τεχνολογικές δεξιότητες των εκπαιδευτικών και στην τέταρτη ζώνη (από τις πέντε) σε σχέση με τους διαθέσιμους επαγγελματικούς πόρους (επιμόρφωση κλπ.), προκειμένου οι εκπαιδευτικοί να μάθουν πως να χειρίζονται αποτελεσματικά τις ψηφιακές τεχνολογίες.
Ένα άλλο ζήτημα που προέκυψε κατά τη διάρκεια της πρώτης και δεύτερης φάσης της πανδημίας ήταν η παράλληλη χρήση διαφορετικών όρων για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, τόσο από τους επίσημους εκπαιδευτικούς φορείς, όσο και από τα Μέσα Ενημέρωσης. Συγκεκριμένα, ο όρος «εξ αποστάσεως εκπαίδευση» χρησιμοποιήθηκε και στην Κύπρο και στην Ελλάδα, κυρίως από τον Φεβρουάριο μέχρι το καλοκαίρι του 2020, ενώ, από την έναρξη της σχολικής χρονιάς 2020-21 υπήρξε μετατόπιση του όρου σε «τηλεκπαίδευση» με παράλληλη χρήση όρων όπως: εκπαίδευση από απόσταση, εξ αποστάσεως διδασκαλία, ηλεκτρονική μάθηση, διαδικτυακή μάθηση. Η παράλληλη χρήση διαφορετικών όρων είχε ως αποτέλεσμα να προκληθεί περαιτέρω σύγχυση στους|στις εκπαιδευτικούς σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο του κάθε όρου και τις μεταξύ τους ομοιότητες και διαφορές (Κιούρτη, υπό έκδοση), κάτι το οποίο έχει προεκτάσεις στην εφαρμογή των όρων στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Αναφορικά με τις διδακτικές μεθόδους που ακολουθήθηκαν στην εφαρμογή της εξ αποστάσεως εκπαίδευση διαφάνηκε ότι κυρίαρχη ήταν η δασκαλοκεντρική (Βρασίδας κ.α., 2020), αντίστοιχη δηλαδή με την κυρίαρχη μέθοδο στις συμβατικές τάξεις (Κιούρτη, 2018). Από τη μία μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι ορθά συνεχίστηκε το εκπαιδευτικό μοντέλο της συμβατικής δημόσιας εκπαίδευσης, από την άλλη, όμως, υπάρχουν βασικά μεθοδολογικά ζητήματα που καθιστούν την δασκαλοκεντρική διδασκαλία μη επαρκή στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Υπάρχουν θεμελειώδεις μεταβλητές, όπως η χωρική και φυσική απόσταση μεταξύ εκπαιδευτικών και εκπαιδευομένων, η διαμεσολαβημένη επικοινωνία μέσω ψηφιακών τεχνολογικών περιβαλλόντων και εργαλείων, οι διαφορετικές αρχές που διέπουν τα ψηφιακά περιβάλλοντα για λειτουργική εκπαιδευτική χρήση κ.α., οι οποίες καθιστούν την παραδοσιακή διδασκαλία μη λειτουργική στα διαδικτυακά ψηφιακά περιβάλλοντα.
Επιπλέον, ένα σοβαρό ζήτημα το οποίο προκύπτει και επηρεάζει την όλη φιλοσοφία της εφαρμογής της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι ότι τα Υπουργεία Παιδείας και των δύο χωρών από τη μία αναφέρονται στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση ως εκσυγχρονιστική εκπαιδευτική προσέγγιση σε σχέση με τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής, ενώ, από την άλλη υποστηρίζουν ότι πρόκειται για ένα παροδικό εκπαιδευτικό μοντέλο που τίθεται αναγκαστικά σε εφαρμογή για τη λύση του προβλήματος τήρησης φυσικής απόστασης μεταξύ των ατόμων. Ένα παράδειγμα τέτοιο είναι οι επίσημες δηλώσεις του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων Ελλάδας: «Η εξ αποστάσεως διδασκαλία δεν υποκαθιστά τη δια ζώσης εκπαίδευση, αλλά διατηρεί στενή την επαφή των μαθητών με τους εκπαιδευτικούς και το σχολείο» (Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, 2020, σ.1).
Τεχνολογία και προοπτικές για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση
Η εξέλιξη, όμως, της τεχνολογίας, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της δικτύωσης και του δικτύου, και την αλληλεπίδραση διαφόρων συσκευών και συστημάτων αναδεικνύουν το χάσμα που υφίσταται μεταξύ των εκπαιδευτικών μοντέλων που ακολουθούνται σε Κύπρο και Ελλάδα σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες των εκσυγχρονισμένων κοινωνιών. Διανύουμε την εποχή του Διαδικτύου των πραγμάτων (Internet of Things – IoT), δηλαδή αυτών των φυσικών στοιχείων που περιλαμβάνουν τα προσωπικά αντικείμενα-εργαλεία που φέρει το κάθε άτομο στην καθημερινότητα του, όπως τα έξυπνα τηλέφωνα, τα τάμπλετ, τα έξυπνα ρολόγια ή ακόμη και στοιχεία του περιβάλλοντος του ατόμου (π.χ. σπίτι, όχημα), που συνδέονται μέσω συσκευής πύλης (π.χ. σε ένα έξυπνο τηλέφωνο). Παράλληλα, στο άμεσο μέλλον ένας τεράστιος αριθμός συσκευών θα συνδεθεί με το διαδίκτυο και το καθένα από αυτά θα παρέχει δεδομένα, πληροφορίες και υπηρεσίες (Ngu, Metsis, Nepal, & Sheng 2017) που θα επιτρέπουν να αναπτυχθούν σε πολλά περιβάλλοντα, όπως για παράδειγμα η τηλεχειρουγική (Shabana & Velmathi, 2018). Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, διαφαίνεται η ανάγκη για αλλαγή φιλοσοφίας στην εκπαίδευση σε ό,τι αφορά την αντίληψη της ανάγκης εγγραμματοσύνης των ατόμων, πέραν από τις δεξιότητες του αλφαβητισμού, δηλαδή το να ξέρει κάποιος να διαβάζει, να κάνει σκρολ ή να γράφει και να πληκτρολογεί.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, λοιπόν, να γίνει κατανοητό ότι η πανδημία του Covid-19 δεν αποτελεί μόνο πρόσκαιρη πρόκληση αντιμετώπισης προβλημάτων, αλλά και ευκαιρία για ποιοτική εξέλιξη της εκπαίδευσης και στις δύο χώρες. Για να μπορέσει να λειτουργήσει το σχολείο του σήμερα, και κατ’ επέκταση το σχολείο του αύριο, χρειάζεται σύγχρονος επιστημονικός σχεδιασμός, κριτική αναθεώρηση των παιδαγωγικών προσεγγίσεων και διδακτικών μεθόδων που ακολουθήθηκαν μέχρι σήμερα στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, αναβάθμιση της υλικοτεχνικής υποδομής και των τεχνολογικών εργαλείων, υποστήριξη και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε ζητήματα παιδαγωγικών προσεγγίσεων και ψηφιακών δεξιοτήτων, υλικοτεχνική υποστήριξη και δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο των εκπαιδευόμενων, καθώς και ενσωμάτωση των ψηφιακών γραμματισμών στην εκπαίδευση. Τέλος καθίσταται αναγκαία η ουσιώδης συνεισφορά της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στη διαμόρφωση δημοκρατικών κοινωνιών, χωρίς αποκλεισμούς, όπου μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα οι διαφορετικές απόψεις και να ακούγονται όλες οι φωνές, επιζητώντας την κοινωνική συνοχή και, ταυτόχρονα, την ποικιλομορφία ταυτοτήτων.
*Πανεπιστήμιο Λευκωσίας | Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Βιβλιογραφία
Βρασίδας, Χ., Κοσμάς Π., Νησιφόρου, Ε. & Μιχαήλ, Δ. (2020). Η εφαρμογή της εξ αποστάσεως
εκπαίδευσης στα κυπριακά σχολεία. Λευκωσία: CARDET Press.
UNESCO. (2020, December 18). From Covid-19 learning disruption to recovery: A snapshot
of UNESCO’s work in education in 2020. Retrieved February 26, 2021, from https://en.unesco.org/news/covid-19-learning-disruption-recovery-snapshot-unescos-work-education-2020.
Κιούρτη, Ε. (υπό έκδοση). Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση κατά τη διάρκεια του Covid-19 σε
Ελλάδα και Κύπρο: Από την πράξη στη θεωρία, Ανοιχτή Εκπαίδευση (18).
Kιούρτη, Ε. (2018, Νοέμβριος). (Απο)συνδέοντας γραμματισμούς: από το διαδικτυακό βιντεοπαιχνίδι
“Counter-Strike: Global Offensive” στη σχολική τάξη. Πανεπιστήμιο Κύπρου
Κουτσογιάννης, Δ. (2020, Απρίλιος 17). Ψηφιακή τεχνολογία, κοινωνική ανισότητα και σχολείο:
σκέψεις με αφετηρία τις συζητήσεις την περίοδο του κορονοϊού. Ανακτήθηκε από https://www.esos.gr/arthra/67137/psifiaki-tehnologia-koinoniki-anisotita-kai-sholeio-skepseis-me-afetiria-tis-syzitiseis.
Moreno, J, & Gortazar, L. (2020). Schools’ readiness for digital learning in the eyes of principals.
An analysis from PISA 2018 and its implications for the COVID19 (Coronavirus) crisis response. Ανακτήθηκε από www.researchgate.net/publication/340578824_Schools’_readiness_for_digital_learning_in_the_eyes_of_principals_An_analysis_from_PISA_2018_and_its_implications_on_the_COVID19_crisis_response
Ngu, A. H., Gutierrez, M., Metsis, V., Nepal, S., & Sheng, Q. Z. (2017). IoT middleware: a
survey on issues and enabling technologies. IEEE Internet of Things Journal, 4(1), 1-20. [7582463]. https://doi.org/10.1109/JIOT.2016.2615180
Shabana, N. & Guruviah, Velmathi. (2018). Advanced Tele-surgery with IoT Approach.
10.1007/978-981-10-8575-8_3.
Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. (2020). Εξ αποστάσεως εκπαίδευση: Οδηγίες και σχετική
ενημέρωση. Ανακτήθηκε από https://www.minedu.gov.gr/exetaseis-2/1650-covid19/44445-21-03-2020-odigies-gia-tin-eks-apostaseos-ekpaidefsi.
Αφού βρεθήκατε στη σελίδα μας, θα θέλαμε να σας ζητήσουμε μια χάρη. Κάθε μέρα, όλο και περισσότεροι άνθρωποι διαβάζουν και υποστηρίζουν το δημοσιογραφικό μας περιεχόμενο, το οποίο στόχος μας είναι να είναι πάντα προσβάσιμο σε όλους, ασχέτως οικονομικής ή κοινωνικής κατάστασης.
Το περιεχόμενο που παράγουμε βασίζεται μόνο στις δικές μας αποφάσεις, στη δική μας κρίση και δεν επηρεάζεται από διαφημίσεις ή από τις προτιμήσεις ιδιοκτητών, πολιτικών ή μετόχων. Η συντακτική μας ομάδα δρα ανεξάρτητα, έχοντας ως βασική αξία ότι πρέπει να δίνουμε φωνή σε όσους δεν ακούγονται αρκετά και να ασκούμε πιέσεις στους ισχυρούς. Και αυτό είναι το στοιχεία που μας διαφοροποιεί από άλλα Μέσα Ενημέρωσης, ειδικά σε μια εποχή όπου η ύπαρξη μιας διαφανούς και ανεξάρτητης δημοσιογραφίας είναι κρίσιμη. Η υποστήριξή σας μας δίνει δύναμη και μας επιτρέπει να δουλεύουμε με τον τρόπο που το κάνουμε μέχρι τώρα.
Στηρίξτε τη Δημοσιογραφία έστω και με €5 - θα σας πάρει μόνο ένα λεπτό. Ευχαριστούμε.
