Της Αρχοντούλας Βαρβάκη*
Τι γίνονται τα βρεγμένα ρούχα των προσφύγων που φτάνουν από την Τουρκία στη Λέσβο; Τα μαζεύουν τα «Βρώμικα κορίτσια» ή Dirty girls δουλεύοντας εθελοντικά. Τα πλένουν σε ένα καθαριστήριο πληρώνοντάς το με χρήματα που μαζεύουν από δωρεές και τα μοιράζουν στους χώρους υποδοχής. Η Emma [1] εξηγεί πως αυτό που κάνουν είναι σημαντικό γιατί πρόκειται για «τα μεγέθη και τα είδη των ρούχων που οι πρόσφυγες θέλουν να φορέσουν».
Αυτό είναι ένα μόνο κομμάτι στο πολύπλοκο παζλ που συνθέτουν όσοι έδρασαν στη Λέσβο προσπαθώντας να καλύψουν τις ανάγκες των προσφύγων και των μεταναστών.
Μέχρι πρόσφατα, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες έφταναν καθημερινά κατά χιλιάδες με τις μικρές τους βάρκες στο νησί. Στη θάλασσα ή στην ακτή, όπου έβγαιναν βρεγμένοι, τους υποδέχονταν διάφορες ομάδες και δομές. Από το καλοκαίρι μέχρι το χειμώνα χιλιάδες άνθρωποι χρειάστηκαν τη βοήθεια διασωστικής ομάδας, στεγνά ρούχα και παπούτσια, ιατρική φροντίδα, τροφή και στέγη μέχρι να ολοκληρωθεί η καταγραφή τους και να μπορέσουν να ταξιδέψουν για τον Πειραιά.
Μετά τον Φεβρουάριο οι περιπτώσεις που πρόσφυγες και μετανάστες ολοκληρώνουν το ταξίδι ως τις ακτές του νησιού χωρίς την παρέμβαση των αρχών έχουν μειωθεί, καθώς τα σκάφη του Λιμενικού και της Φρόντεξ έχουν πιο έντονη δράση στη θάλασσα. [2]
Μετά τα μεσάνυχτα της 20ης Μαρτίου, όταν ξεκίνησε η εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, διαμορφώνεται μια νέα κατάσταση με διεθνείς οργανώσεις να διαχωρίζουν τη θέση τους.[3] Η έρευνα πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 2016 και δίνει την εικόνα του νησιού πριν τη συμφωνία, που σύμφωνα με εκτιμήσεις τοπικών συλλογικοτήτων μεταξύ άλλων έρχεται «να καταργήσει ένα αξιοθαύμαστο δίκτυο αλληλεγγύης».[4]
Με το κράτος να έχει την ευθύνη για το συντονισμό της λειτουργίας του hot spot στη Μόρια και του κέντρου φιλοξενίας στον Καρά Τεπέ, όλη την προηγούμενη περίοδο στη Λέσβο έδρασαν συμπληρωματικά, παρά τις μεταξύ τους διαφορές, ομάδες που οργανώνονται στη βάση της αλληλεγγύης, ΜΚΟ και άλλοι φορείς, καθώς και μεμονωμένοι εθελοντές που δρούσαν αυτόνομα.
Τα όρια ανάμεσα στις τρεις μορφές οργάνωσης της δραστηριότητας αυτής δεν είναι πάντα αυστηρά. Οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους ποικίλλουν. Πολλές φορές δρουν από κοινού κι άλλες φορές μία οργάνωση παραχωρεί πόρους σε άλλες. Επίσης, ανάμεσα στις ΜΚΟ εντοπίζονται διαφοροποιήσεις, καθώς δεν λειτουργούν όλες με τον ίδιο τρόπο. Διαφέρουν ως προς το μέγεθος, τις πηγές χρηματοδότησης, αλλά και ως προς τη σύνθεση του προσωπικού, που μπορεί να αποτελείται μόνο από εργαζόμενους ή μόνο από εθελοντές.
Προσπαθώντας να γνωρίσουμε καλύτερα τη δράση αυτών των οργανώσεων, τα κίνητρα των ανθρώπων, αλλά και την άποψή τους για τον τρόπο αντιμετώπισης των αναγκών των προσφύγων και μεταναστών που πέρασαν από τη Λέσβο, μιλήσαμε μαζί τους. Δεδομένου του πλήθους των οργανώσεων και συλλογικοτήτων, δύσκολα θα είχαμε μια εξαντλητική καταγραφή. Προσπαθήσαμε, όμως, να επικοινωνήσουμε με ανθρώπους, οι εμπειρίες των οποίων θα κάλυπταν τόσο το φάσμα των διαφορετικών δράσεων που αναπτύσσονται στο νησί όσο και το φάσμα των διαφορετικών μορφών οργάνωσης αυτής της δράσης.
Ενδιαφερόμαστε για τη δράση τους, αλλά και για τις προσωπικές τους εμπειρίες: Τι έκανε η κάθε δομή και τι διαφορετικό προσέφερε; Ποια ήταν η σχέση τους με τα μίντια. Μπορούσαν να συνεργαστούν οι ΜΚΟ με τις αυτοοργανωμένες ομάδες; Ποια τα προσωπικά κίνητρα των εθελοντών και πώς βίωσαν αυτή την εμπειρία; Μας ενδιαφέρει επίσης η σχέση των δομών αυτών με τις αρχές.
Ο Αμπντουλ Νταρουίς είναι ένας νέος Κούρδος από τη Συρία.
Ζει στην Ελλάδα 15 χρόνια και μιλάει αρκετά καλά ελληνικά. Τον συναντήσαμε στη Σκάλα Συκαμνιάς, μια παραλία στο βόρειο μέρος του νησιού, που τους προηγούμενους μήνες δεχόταν συνεχείς αφίξεις προσφύγων και μεταναστών αποτελώντας το πρώτο ευρωπαϊκό έδαφος που συναντούσαν. Βρίσκεται εκεί από τον Οκτώβριο. «Αν μπορούσα να πάω στη Συρία θα ήμουν εκεί τώρα, αλλά δεν μπορώ. Το λιγότερο που μπορώ να κάνω είναι να βοηθήσω να ζήσει ένας άνθρωπος παραπάνω», μας είπε. [5]
Συμμετέχει στη δράση της αυτοοργανωμένης δομής «Πλάτανος», η οποία προσφέρει βοήθεια τόσο στη θάλασσα με ένα διασωστικό σκάφος όσο και κατά την αποβίβαση από τις βάρκες, αλλά και στη στεριά παρέχοντας στεγνά ρούχα, παπούτσια, τροφή, ιατρική φροντίδα. Το τελευταίο διάστημα που οι αφίξεις στην παραλία της Σκάλας Συκαμιάς έχουν μειωθεί η δράση του Πλατάνου έχει επεκταθεί και σε άλλες περιοχές του νησιού. Στηρίζεται αποκλειστικά στη δράση ανθρώπων που εκφράζουν έμπρακτα την αλληλεγγύη τους στους πρόσφυγες και τους μετανάστες χωρίς ανταλλάγματα και τα έσοδά του προέρχονται από δωρεές. Μαζί με άλλες 16 δομές, αλλά και μεμονωμένους εθελοντές από το Αιγαίο, έχει προταθεί για το Νόμπελ Ειρήνης από 230 ακαδημαϊκούς. [6]
Ο Michelle Telaro, ο υπεύθυνος της αποστολής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (MSF) στη Λέσβο, είναι Ιταλός.
Προηγουμένως, ήταν τέσσερα χρόνια σε αποστολή των MSF στην Αφρική. Τον συναντήσαμε στο hot spot της Μόριας, όπου οι MSF παρέχουν ιατρική βοήθεια, έχουν αναλάβει την καθαριότητα του χώρου, εκτελούν έργα ύδρευσης και αποχέτευσης. Ήταν βιαστικός. Μας είπε πως μπορούσε να διαθέσει περίπου 20 λεπτά για αυτή τη συνέντευξη.
Οι MSF δρουν στη θάλασσα, φροντίζουν για τις μετακινήσεις από τις ακτές προς τα κέντρα φιλοξενίας, διαθέτουν δύο ασθενοφόρα και μία κινητή ιατρική μονάδα, ένα κέντρο φιλοξενίας με 600 κρεβάτια στον Μανταμάδο, παρέχουν ιατρική και ψυχιατρική φροντίδα και υπηρεσίες πληροφόρησης, καθαριότητας και υγιεινής. [7] Όλο το προσωπικό της αποστολής των MSF είναι εργαζόμενοι και αμείβονται για τις υπηρεσίες τους. Ο Telaro μας εξήγησε ότι δέχτηκε την πρόταση να έρθει στη Λέσβο γιατί: «Με ενδιέφερε πολύ όλο αυτό, υπάρχουν πολλές ανάγκες εδώ και κάπως είναι ντροπή αυτή η κατάσταση στην Ευρώπη. Πιστεύουμε, προφανώς, ότι οι αρχές στην Ελλάδα και την ΕΕ οφείλουν να αναλάβουν την ευθύνη να το αντιμετωπίσουν όλο αυτό». [8]
Η Έφη Λατσούδη είναι σεναριογράφος και κινηματογραφίστρια.
Δεν είναι από τη Μυτιλήνη, αλλά ζει χρόνια εκεί. Δραστηριοποιείται στο χώρο του ΠΙΚΠΑ, «έναν ανοιχτό χώρο φιλοξενίας», και δίνει μια διαφορετική διάσταση στο θέμα: «Το προσωπικό μου κίνητρο ήταν να μάθω τι γίνεται δίπλα μου και να συμμετέχω σ’ αυτό ώστε να το αλλάξω». [9] Ο χώρος του ΠΙΚΠΑ παραχωρήθηκε από τη δημοτική αρχή μετά από πρόταση του «Χωριού του Όλοι μαζί», ενός δικτύου συλλογικοτήτων, ανεξάρτητων εθελοντών, τοπικών ΜΚΟ και φορέων όπως η εκκλησία. Η Λατσούδη λέει για το προσφυγικό: «Είναι κάτι το οποίο δεν αφορά μόνο αυτούς τους ανθρώπους σίγουρα. Αφορά τις κοινωνίες μας, αφορά τον τρόπο που βλέπουμε τον διπλανό μας άνθρωπο, τον άνθρωπο που βρίσκεται σε ανάγκη. Είναι ένα βαθύ πολιτικό ζήτημα και νομίζω ότι με τη συμμετοχή μας μπορούμε όχι μόνο να το αλλάξουμε αλλά και να βελτιώσουμε και τις δικές μας κοινωνίες».[10]
Ο Θανάσης Μαρμαρινός είναι ψαράς.
Θα κοντεύει τα 60. Κατοικεί μόνιμα στη Σκάλα Συκαμνιάς κι εκεί, στο λιμανάκι, τον πρωτοσυναντήσαμε. Μας μίλησε στο σπίτι του μαζί με τη γυναίκα του Ελένη Μαρμαρινού, που την είχαμε γνωρίσει στο χώρο του Πλατάνου. Στην ερώτησή μας γιατί βοηθάει τους πρόσφυγες απάντησε με αφοπλιστική ειλικρίνεια: «Γιατί πρέπει να το κάνουμε». [11] Έχει βοηθήσει πολλές φορές πρόσφυγες και μετανάστες που κινδύνευαν στη θάλασσα είτε ρυμουλκώντας τη βάρκα τους είτε βοηθώντας τους να την εγκαταλείψουν όταν αυτή βούλιαζε, ειδικά πριν οργανωθεί η παρέμβαση δομών που διέθεταν διασωστικά σκάφη. Είναι ένας από τους νησιώτες που περιλαμβάνονται στην πρόταση για Νόμπελ που αναφέραμε παραπάνω.
Δουλεύει στη θάλασσα κι αυτό τον έχει φέρει πολύ κοντά στις βάρκες των προσφύγων και των μεταναστών, σε καταστάσεις που δεν του άφησαν περιθώρια δισταγμών. «Μερικοί λένε βοηθάτε και περνάνε τζιχαντιστές. Τη στιγμή που μες στη βάρκα είναι 30 και 50 άτομα και όλοι κινδυνεύουνε, δεν έχεις περιθώρια να δεις ποιος είναι τζιχαντιστής και ποιος δεν είναι. Η δουλειά μου εμένα είναι να σώσω τους ανθρώπους». Ακόμα κι όταν αυτό είναι ενάντια στα δικά του συμφέροντα: «Δεν μπορούσα να κάνω διαφορετικά. Να πάω να πάρω το μεροκάματο για να τον αφήσω να πνιγεί;» [12]
Η ίδια αίσθηση ανάγκης προκύπτει και από την ανακοίνωση της ένωσης Ιατρών Λέσβου, που αναφέρεται στη δημιουργία της Ελληνικής Μονάδας Επείγουσας Ιατρικής Συκαμνιάς: «Αν υπήρχε ένα οργανωμένο σχέδιο διάσωσης, αντιμετώπισης και περίθαλψης των ναυαγών (…) περισσότερες ζωές θα είχαν σωθεί.» Η ΕΜΕΙΣ συγκροτήθηκε με την πρωτοβουλία του παιδιάτρου, διευθυντή της ΜΕΘ στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Ρίου, Ανδρέα Ηλιάδη, με υλικά που παραχωρήθηκαν από τους εθελοντές ιατρούς και τα νοσοκομεία Μυτιλήνης και Πατρών.[13]
Οι δυσκολίες των ανθρώπων που αναπτύσσουν ανάλογη δράση είναι και υλικές αλλά και ψυχολογικές. Όποια κι αν είναι η δυσκολία, μόνοι τους πρέπει να βρουν τον τρόπο να την αντιμετωπίσουν: «Στην αρχή ήταν λίγο (αγχωτικό)», εξηγεί ένας εθελοντής [14], που βοηθάει στην αποβίβαση από τις βάρκες και δεν θέλει να αναφέρουμε το όνομά του, «αλλά πρέπει να το ξεπεράσεις γιατί δεν γίνεται να βλέπουν εσένα με μικρή ψυχή. Εμείς είμαστε αυτοί που θα τους υποδεχτούνε και θα τους δώσουνε κουράγιο για να συνεχίσουνε». Τώρα, είναι «περιπέτεια».
Ο Ισπανός Joaquin Acedo είναι μέλος της ΜΚΟ Proactiva Open Arms (POA), που επιχειρεί στη θάλασσα στο βόρειο μέρος του νησιού.
Εμείς συναντήσαμε την ομάδα τους λίγο πιο έξω από τη Σκάλα Συκαμνιάς. Τα μέλη της POA, που δεν είναι μόνο άντρες, βγάζουν τις βάρκες στην ακτή και φροντίζουν την ασφαλή αποβίβαση. Η δράση αυτή ξεκίνησε από την εταιρεία Proactiva, αλλά από τον Οκτώβριο η POA λειτουργεί ως ξεχωριστή ΜΚΟ. Ο Joaquin έχει δουλέψει ως ναυαγοσώστης και πυροσβέστης και αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που αντιμετωπίζει μια δύσκολη κατάσταση. Δυσκολίες όμως υπάρχουν και για τους εκπαιδευμένους εθελοντές. «Το χειρότερο εδώ είναι ότι έχεις να βοηθήσεις πολλούς ανθρώπους. Νομίζω ότι είναι μια πραγματική καταστροφή», μας λέει. [15]
Η ομάδα του ΠΙΚΠΑ βοηθάει στην υποδοχή στις ακτές, ενώ ως χώρος φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών προσφέρει τροφή (εντός και εκτός του χώρου του), ρουχισμό, είδη υγιεινής, ιατρική στήριξη στους πιο ευάλωτους. Αυτό μπορεί να σημαίνει μεγάλες δυσκολίες: «Φιλοξενούμε πάρα πολλά θύματα ναυαγίων, τις οικογένειες δηλαδή που έχουν χάσει δικούς τους ανθρώπους, κι αυτό ήτανε το πιο τραγικό κομμάτι που ζήσαμε φέτος. Πάρα πολύ μεγάλα νούμερα. Δεν τα ‘χαμε ξαναδεί ποτέ και (είναι) πολύς πόνος συγκεντρωμένος και συνεχόμενος αυτή τη χρονιά», λέει η Έφη Λατσούδη. [16]
Η σχέση των εθελοντών με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες. Αρχικά πρέπει να τους εξηγήσουν ποιοι είναι. «Αυτοί οι άνθρωποι έχουνε μάθει από το ίντερνετ ότι όταν φτάσουν στην Ελλάδα αλλάζουν ρούχα και φτάνουν εκεί που πρέπει με αξιοπρέπεια. Αλλά δεν έχουν σωστή εικόνα της πραγματικότητας», μας εξηγεί ο Αμπντουλ Νταρουίς. [17] «Οι περισσότεροι νομίζουν ότι το ελληνικό κράτος τους βοηθάει κι εμείς τους εξηγούμε ότι οι άνθρωποι που τους βοηθάνε δεν είναι το ελληνικό κράτος».
Και βέβαια, πρέπει να αντιμετωπίσουν τον πόνο και το φόβο τους. «Είμαστε δίπλα από το αεροδρόμιο. Ένα κοριτσάκι με το που άκουσε το αεροπλάνο να πάει να προσγειωθεί σηκώθηκε κι έφυγε. Βρήκα έναν διερμηνέα να με βοηθήσει και μου είπε ότι φοβήθηκε τι θα μας πετάξουνε. Κατάλαβες, πόσο τρομαγμένοι είναι», μας λέει ο εθελοντής που διατηρεί την ανωνυμία του.[18] «Βέβαια, οι μεγαλύτεροι μας ευχαριστούν, λένε πως παίρνουν δύναμη για τη συνέχεια» προσθέτει.
Στο χώρο του Πλατάνου υπάρχει παιδότοπος και η Ελένη Μπαρμπατιώτη έχει συγκεντρώσει περισσότερες από 700 κούτες με παιχνίδια. «Στην αρχή υπήρχαν πολλοί που το θεώρησαν χαζό… «μέσα στον καημό τους οι άνθρωποι αυτοί τα παιχνίδια σου έχουν ανάγκη»; (…)Είναι τα πάντα θέμα προτεραιοτήτων. Όταν είσαι στις ομάδες που βοηθάνε τις βάρκες να βγουν στη στεριά και είσαι εκεί σε τόσο δύσκολη στιγμή δεν θα σκεφτείς να δώσεις παιχνίδι». Αλλά τελικά τα κατάφερε: «Το πέτυχα με το παραπάνω. Υπάρχουν παιδιά που φτάνουν στα σύνορα και τα αναγνώρισα στα ρεπορτάζ γιατί κρατούσαν παιχνίδι που τους έδωσα εγώ, η Ρένα, η Όλγα, η Ραφαέλα, η Δέσποινα. Ένα παιχνίδι κρατάει συντροφιά, ένα παιχνίδι ζεσταίνει την καρδιά ενός παιδιού όσο τίποτα».[19]
Συνεργασίες και αντιθέσεις
Ο κοινός σκοπός οδηγεί σε ευρύτερες συνεργασίες ανάμεσα στις ΜΚΟ, τις αυτοοργανωμένες δομές και όσους δρουν αυτόνομα. Ο Γιάννης Παυλής, μόνιμος κάτοικος της Μυτιλήνης και φαρμακοποιός, μας μιλάει για τη «Συνύπαρξη και Επικοινωνία στο Αιγαίο», που από το 1998 ασχολείται με ζητήματα εθνικισμού, ρατσισμού και ξενοφοβίας στο νησί και το τελευταίο διάστημα επικεντρώνονται στην παροχή ειδών πρώτης ανάγκης στους πρόσφυγες και μετανάστες που φτάνουν στις ακτές κοντά στην πόλη, στη συγκρότηση προτάσεων προς την πολιτεία για τη λύση του προβλήματος και στον συντονισμό της δράσης τους με αντίστοιχες κινήσεις της Τουρκίας στηριζόμενη πάντα στη εθελοντική δράση των μελών της και τις δωρεές. Η «Συνύπαρξη και επικοινωνία στο Αιγαίο» συνεργάζεται με ΜΚΟ και άλλες οργανώσεις και παίρνει μέρος «στην εβδομαδιαία συνάντηση που κάνει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, η οποία είναι σε πάρα πολύ θετική κατεύθυνση, γιατί βοηθάει στο να συντονίσει τις οργανώσεις» μας λέει ο Γιάννης Παυλής.[20]
Κάποιοι όμως δίνουν ιδιαίτερο βάρος στον τρόπο οργάνωσης της δουλειάς κάθε ομάδας και στις διαφοροποιήσεις που προκύπτουν βάσει αυτής. Η Έφη Λατσούδη μας εξηγεί πως το ΠΙΚΠΑ συνεργάζεται με όλους. «Από κει και πέρα αντιλαμβανόμαστε ότι οι ΜΚΟ έχουν έναν τελείως διαφορετικό ρόλο από τις αυτοοργανωμένες ομάδες ή τις εθελοντικές ομάδες. Έχουν συγκεκριμένη ατζέντα, πολύ συχνά έχουν ένα οικονομικό υπόβαθρο που δεν είναι διαφανές κι επίσης έχουν μεγαλύτερη δυσκολία να μιλήσουν ανοιχτά πολιτικά γι’ αυτά που συμβαίνουν. Πολλές φορές υπάρχει μια συγκάλυψη πολιτικών».[21]
Ο Αμπντουλ Νταρουίς πιστεύει πως η διαφοροποίηση του Πλατάνου από τις άλλες δομές (τις μη εθελοντικές) είναι ότι «οι άνθρωποι που συμμετέχουνε στον Πλάτανο είναι άνθρωποι αλληλέγγυοι στους πρόσφυγες και τους μετανάστες που έχουν έρθει εδώ για να βοηθήσουν με την καρδιά τους και δεν μετράνε τις ώρες δουλειάς. Μπορεί να μείνει κάποιος μία εβδομάδα στον Πλάτανο και αυτή τη μία εβδομάδα να μη σταματάει να κάνει τη δουλειά του».[22]
Μερικές φορές προέκυπταν προβλήματα και από την ίδια τη διεθνή σύνθεση της ομάδας των εθελοντών. Η Deena Stevens είναι Σινοαμερικανή Μαλαισιανή, μεγάλωσε στο Ντουμπάι, έφτασε στη Λέσβο ως ανεξάρτητη εθελόντρια και δούλεψε ως διερμηνέας, αλλά και σε κουζίνες. Είδε τη συνεργασία της με τους άλλους εθελοντές να συναντά δυσκολίες μερικές φορές και λόγω των πολιτισμικών διαφορών. Για παράδειγμα, μας εξηγεί, δεν ήταν πάντα εύκολο για τους μη Μουσουλμάνους αλληλέγγυους να καταλάβουν πόσο σημαντικό ήταν για τις γυναίκες που έβγαιναν από τις βάρκες να βρούνε μακριά ρούχα που να καλύπτουν το σώμα τους. [23]
Η αλληλεγγύη και ο τουρισμός
Σημαντικός παράγοντας για τη δράση των δομών αυτών είναι και η σχέση τους με την τοπική κοινωνία, η οποία δημιουργεί το περιβάλλον μέσα στο οποίο δρουν. Οι αφίξεις των προσφύγων και των μεταναστών στα νησιά του Αιγαίου έχουν αυξηθεί σημαντικά τον τελευταίο χρόνο αλλά ξεκίνησαν πριν χρόνια. Η σχέση των κατοίκων με το φαινόμενο αυτό δεν είναι νέα. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως από το 2012 δραστηριοποιείται στην περιοχή το Αντιρατσιτικό Παρατηρητήριο του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Ένας τρόπος οργάνωσης της υποστηρικτικής δράσης των κατοίκων της Λέσβου είναι μέσω πολιτικών οργανώσεων, σωματείων, και άλλων συλλογικοτήτων, όπως η Κατάληψη στο Μπίνειο. Ο Αντρέας Μπάλλας, μέλος του ΔΣ της ΕΛΜΕ Λέσβου και περιφερειακός σύμβουλος στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, παρατηρεί την ανάπτυξή της δράσης αυτής σε τρία επίπεδα: ως «έμπρακτη αλληλεγγύη, ως πολιτική διαμαρτυρία και ως μια προσπάθεια κοινωνικής αντιρατσιστικής ευαισθητοποίησης». [24] Στις κινητοποιήσεις των κατοίκων του νησιού είναι δύσκολο να ενταχθούν οι ίδιοι οι πρόσφυγες που τις αντιμετωπίζουν ακόμα και με φόβο μέχρι να καταλάβουν ακριβώς τι συμβαίνει. [25] Έχουν όμως πραγματοποιήσει δικές τους αυτόνομες κινήσεις σε περιόδους που η μετακίνησή τους προς το λιμάνι της Λέσβου ή την υπόλοιπη Ελλάδα έμοιαζε αδύνατη.
Ο Boris Cheshirkov [26] από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, η οποία βοηθά στην ενίσχυση των υποδομών και στην παροχή ειδών πρώτης ανάγκης, υπηρεσιών υγείας και μετακίνησης, αλλά και στον συντονισμό της δράσης οργανώσεων που δρουν στο νησί, μιλάει με χαρά για τη γενναιοδωρία των Λέσβιων.
Ο Γιάννης Παυλής μάς δίνει ένα συγκεκριμένο παράδειγμα: «Στην περιοχή του αεροδρομίου είναι πολύ θετικό ότι εμφανίστηκαν περίπου δέκα γυναίκες από την περιοχή, που χωρίς καμιά διασύνδεση με κάποια οργάνωση, άρχισαν να κατεβαίνουνε τα πρωινά, να μαζεύουν τα βρεγμένα ρούχα, να τα πλένουν και να τα ξαναφέρνουν, να προσφέρουν φαγητό, να βοηθάνε πάρα πολύ».[27]
Η Deena Stevens και η Kety Shapazian, επίσης ανεξάρτητη εθελόντρια από τη Βραζιλία, που έμεινε στη Σκάλα Συκαμνιάς με την κόρη της και συμμετείχε στην κουζίνα Volunteer Cook σε συνεργασία με τον Πλάτανο, αλλά και σε άλλες δράσεις στο νησί, θυμούνται τη φιλοξενία των κατοίκων του νησιού και πόσο βοηθήθηκαν από αυτή.[28]
Ο Αμπντούλ Νταρουίς δίνει μια πιο σύνθετη εικόνα: «Υπάρχουν κάποιοι κάτοικοι του χωριού (της Σκάλας Συκαμνιάς) που δεν ενδιαφέρονται καθόλου, υπάρχουνε κάποιοι άνθρωποι που βοηθάνε πραγματικά με την καρδιά τους, υπάρχουνε κάποιοι άνθρωποι που θέλουν να κερδίσουν περισσότερα λεφτά», λέει.[29]
Για το συγκεκριμένο θέμα μας μίλησε και η Κατερίνα Σελάχα, πρόεδρος της ΜΚΟ Αγκαλιά, αφού πρώτα μας εξήγησε ότι ο τίτλος της προέδρου είναι τυπικός γιατί όλα τα μέλη της Αγκαλιάς είναι ίσα. Η Σελάχα είναι μια νέα γυναίκα που γνωρίζει πολύ καλά τους ανθρώπους του νησιού. Πιστεύει πως όσοι τηρούν μια αρνητική στάση απέναντι στην παροχή βοήθειας στους πρόσφυγες «φρενάρονται από τους άλλους, που είναι πολύ περισσότεροι, και μένουν στο παρασκήνιο».[30]
Η Αγκαλιά ξεκίνησε από τη δράση του θρυλικού παπα-Στρατή [31] και της έχει απονεμηθεί το Raoul Wallenberg Prize του Συμβουλίου της Ευρώπης. Στηρίζει πρόσφυγες και μετανάστες, αλλά και ντόπιους που βρίσκονται σε ανάγκη. Βασίζεται αποκλειστικά σε δωρεές και τα μέλη της δεν αμείβονται για το έργο τους. Πριν την οργάνωση της μετακίνησης όσων έφταναν στο νησί με λεωφορεία, ο χώρος της Αγκαλιάς, στην Καλλονή, αποτελούσε σταθμό στη διαδρομή από τις βόρειες ακτές ως το χώρο καταγραφής. Σήμερα ετοιμάζει ένα πρόγραμμα παροχής βοήθειας σε 200 οικογένειες προσφύγων και σε 200 οικογένειες του νησιού.
Η Συντονιστική Επιτροπή Επαγγελματιών Δημοτών Μολύβου -Πέτρας και ο Φορέας Τουρισμού Μολύβου διαμαρτύρονταν τον Ιανουάριο για τις επιπτώσεις στον τουρισμό. «Ό,τι καταγράφεται με μαύρο χρώμα και θάνατο στον τουριστικό χάρτη πολύ δύσκολα ξαναποκτά ζωντανά χρώματα στο μέλλον» έγραφαν σε ανακοίνωσή τους εγκαλώντας το Δήμαρχο και τις τοπικές αρχές. [32] Μεταξύ άλλων ζητούσαν την απαγόρευση εγκατάστασης οποιασδήποτε δομής εντός των οικιστικών ιστών του νησιού και ιδιαίτερα των τουριστικών. Την ίδια στιγμή, ενώ έβαλλαν γενικώς κατά των ΜΚΟ, αναγνώριζαν ως σημαντικό το έργο της αμερικανικής οργάνωσης IRC η οποία με δικούς της πόρους δημιούργησε ένα μεγάλο κέντρο υποδοχής προσφύγων κοντά στην Εφταλού. [33]
Ο δήμαρχος απάντησε με ανακοίνωση στην οποία παρουσίαζε την προσπάθεια του Δήμου να αναδείξει τη Λέσβο ως τουριστικό προορισμό και εναντιωνόταν αυστηρά στην προβολή του «μαύρου χρώματος και του θανάτου» αντί της «ανθρωπιάς» και της «αλληλεγγύης». [34] Η Σελάχα, που συνδέεται επαγγελματικά με το χώρο του τουρισμού, απαντάει σε δική μας ερώτηση για την πορεία του κλάδου: «Λυπόμαστε που θα πάει πίσω ο τουρισμός, αλλά πρέπει να βρούμε εναλλακτικές». [35]
Η σχέση με τις Αρχές
Η σχέση των δομών και των ανεξάρτητων εθελοντών με τις αρχές κυμαίνεται σε διάφορα επίπεδα. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες δρα σε συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση.[36] Ο Joaquin Acedo από την POA ξεκαθαρίζει ότι επιχειρώντας σε μια ξένη χώρα, η οργάνωσή του θέλει να έχει νόμιμη δράση και πάντα είναι σε επαφή με τις αρχές.[37] Η Κατερίνα Σελάχα από την Αγκαλιά μιλάει για ουδέτερη σχέση.[38]
Ο Πλάτανος στην προσπάθειά του να φτιάξει μια ξύλινη κατασκευή που θα φιλοξενούσε την ιατρική του μονάδα συνάντησε την απαγόρευση της αστυνομίας και της δημοτικής αρχής που δεν επέτρεπαν τέτοια παρέμβαση στο δημόσιο χώρο.[39]
Η Έφη Λατσούδη εξηγεί πως το ΠΙΚΠΑ είναι «αναγκαστικά σε μια επαφή με τις αρχές συνέχεια. Αυτό δε σημαίνει ότι υποστηρίζουμε το έργο τους όταν αυτό που κάνουν πάει αντίθετα με τα δικαιώματα των προσφύγων ή την αξιοπρέπεια του πρόσφυγα, όπως τη βλέπουμε εμείς. (…) Αυτό δε σημαίνει όμως ότι δεν ερχόμαστε σε επαφή με τις αρχές. Νομίζω ότι όταν μιλάμε για πρόσφυγες οι οποίοι είναι στα χέρια των αρχών 100% δεν μπορείς να το αποφύγεις. Είσαι συνέχεια σε μια συνδιαπραγμάτευση και συνδιαλλαγή».[40]
Υπάρχει όμως και η πολύ αρνητική εμπειρία του Salam Aldeen, του Δανού εθελοντή που συνελήφθη στις 11 Ιανουαρίου μαζί με άλλους τέσσερις εθελοντές για απόπειρα διευκόλυνσης παράνομης εισόδου αλλοδαπών στην Ελλάδα. [41] Ο τριαντατριάχρονος Aldeen είδε στην τηλεόραση την εικόνα ενός νεκρού παιδιού στις τουρκικές ακτές και αποφάσισε να έρθει για μια εβδομάδα για να δει τι συμβαίνει. Τελικά βρίσκεται ακόμα στη Λέσβο από τις 5 Σεπτεμβρίου. Ίδρυσε την ομάδα διάσωσης Team Humanity και έδρασε στη Λέσβο βοηθώντας τους πρόσφυγες να αποβιβαστούν από τις βάρκες. «Νιώθω άσχημα για την πολιτική της κυβέρνησης της χώρας μου. Δεν είναι όλοι οι Δανοί σύμφωνοι με αυτή τη στάση, αυτό ήθελα να το δείξω έμπρακτα» δηλώνει.[42]
Δεν βρήκε όμως το κατάλληλο περιβάλλον για τη δράση του. «Πώς γίνεται να με κατηγορούν για διακίνηση;» απορεί δεδομένου ότι η δράση του ήταν γνωστή στο νησί. «Οι αρχές εμποδίζουν το έργο των εθελοντών» ισχυρίζεται, και ο ίδιος «δε θέλει να βρίσκεται σε μια χώρα που φέρεται έτσι στους εθελοντές».[43] Δεν μπορεί να φύγει από την Ελλάδα. Εκτός από την καταβολή εγγύησης 10.000 ευρώ του έχει επιβληθεί και απαγόρευση εξόδου από τη χώρα.
Σημείο συνάντησης με τις αρχές αποτελεί και η απόφαση για καταγραφή και αξιολόγηση των ΜΚΟ και των εθελοντών που δρουν στηρίζοντας τους πρόσφυγες. Η ρύθμιση αυτή δεν συμβαδίζει με τον τρόπο λειτουργίας κάποιων ομάδων. Ο Πλάτανος στις 20 Ιανουαρίου εξέδωσε σχετική ανακοίνωση [44] στην οποία εξηγεί ότι οι αρχές της αυτοοργάνωσης, της αλληλεγγύης και της αξιοπρέπειας, στις οποίες στηρίζεται, δεν του επιτρέπουν να ακολουθήσει αυτές τις υποδείξεις.
Όσο για το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, πολλές φορές οι ίδιοι οι άνθρωποι που μας μίλησαν φέρνουν τη δράση τους στη συζήτηση για να ταχθούν εναντίον της. Η Κατερίνα Σελάχα ήθελε να εκφράσει τη διαφωνία της με την άφιξη του ΝΑΤΟικού στόλου [45] και ο Θανάσης Μαρμαρινός με το κλείσιμο των συνόρων. [46]
Μέσα
Όλες οι δομές παρουσιάζουν τη δράση τους μέσω του Facebook και γενικώς του διαδικτύου. Ωστόσο, υπάρχει και το ενδιαφέρον των ΜΜΕ που βοηθά στη διάδοση της δράσης τους. Κάποιοι, όπως η Αγκαλιά, είναι ικανοποιημένοι από τον τρόπο με τον οποίο τα ΜΜΕ προβάλλουν τη δράση τους. [47] Ο Αντρέας Μπάλλας [48] επίσης κάνει λόγο για σωστή διαχείριση του ζητήματος από την ΕΡΑ Αιγαίου.
Άλλοι θεωρούν προβληματική την αντιμετώπισή τους από τα ΜΜΕ. Ο Θανάσης Μαρμαρινός μιλάει για αποσιωπήσεις σε αναφορές στις ευθύνες της ΕΕ [49]. Ο Αμπντουλ Νταρουίς για παραποίηση της πραγματικότητας [50] και ο Γιάννης Παυλής για διόγκωση αρνητικών καταστάσεων όπως ο κίνδυνος που υπάρχει λόγω του προσφυγικού για τον τουρισμό ή κάποια μεμονωμένα περιστατικά αρνητικών αντιδράσεων απέναντι στους πρόσφυγες.[51]
Η Έφη Λατσούδη εντοπίζει ένα διαφορετικό πρόβλημα: Είναι η φύση του δημοσιογραφικού λόγου αυτό που αποδυναμώνει την πληροφόρηση για κάτι τέτοιο. Πρόκειται για «ανθρώπινη έκφραση αλληλεγγύης τέτοιας ποιότητας που δεν μπορεί να φανεί, να αποτυπωθεί εύκολα. Νομίζω δεν είναι κάτι που μεταδίδεται στα μέσα αυτό».[52]
Νόμπελ
Όλη αυτή η προσπάθεια των εθελοντών οδήγησε στη διαδικτυακή συλλογή υπογραφών για την απονομή του Νόμπελ σε όσους βοηθούν τους πρόσφυγες στα ελληνικά νησιά. Διακόσιοι τριάντα ακαδημαϊκοί από 111 πανεπιστήμια συμφωνώντας με την κίνηση αυτή κατέθεσαν την πρόταση, που έχουμε ήδη αναφέρει, για απονομή του Νόμπελ Ειρήνης στο «Κίνημα Αλληλεγγύης Αιγαίου» που περιλαμβάνει 16 ομάδες αλληλεγγύης, μεταξύ των οποίων το Χωριό του Όλοι μαζί, ο Πλάτανος και η Αγκαλιά αλλά και μεμονωμένα πρόσωπα, μεταξύ των οποίων ο Θανάσης Μαρμαρινός και η Αιμιλία Καμβύση, επίσης από τη Σκάλα Συκαμνιάς Λέσβου. Παράλληλα υπάρχει και δεύτερη πρόταση από την Ακαδημία Αθηνών, το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, την Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή και τη Σύνοδο των Πρυτάνεων των Ελληνικών Πανεπιστημίων για απονομή του βραβείου στους Στρατή Βαλαμιό, ψαρά από τη Σκάλα Συκαμνιάς, την Αιμιλία Καμβύση και τη Σούζαν Σάραντον.
Οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές όσων συνέβησαν στα νησιά δεν έχουν πάντα θετική στάση απέναντι σ’ αυτή τη βράβευση. Θα λέγαμε πως οι αντιδράσεις όσων μας μίλησαν κυμαίνονται ανάμεσα στην ικανοποίηση γι’ αυτή την ευκαιρία προβολής του ζητήματος και του ίδιου του νησιού και την αδιαφορία ή και την άρνηση. «Το Νόμπελ καλώς είναι να έρθει στο χωριό μας. Είναι μία μεγάλη τιμή, όποιος και να το πάρει και θα βοηθήσει στην ανάδειξη του χωριού και του νησιού», λέει ο Θανάσης Μαρμαρινός. [53]
«Θέλω το Νόμπελ για όλο τον κόσμο», λέει ο Αμπντούλ Νταρουίς. «Δηλαδή θέλω να γίνει ειρήνη στη χώρα μου που έχει καταστραφεί εδώ και 5 χρόνια. Προτιμώ να πάει σε αυτούς που είναι κλεισμένοι στα σύνορα Συρίας – Τουρκίας για τους Σύριους που δεν μπορούν να περάσουν στην Τουρκία λόγω χρημάτων».[54]
«Δε θεωρώ ότι είναι για Νόμπελ τα αυτονόητα. Το να υποστηρίζουμε άλλους ανθρώπους που είναι σε ανάγκη είναι αυτονόητο», λέει η Έφη Λατσούδη. [55] «Είναι λάθος να μιλάμε για Νόμπελ. Ειδικά αυτή τη στιγμή, ειδικά με τόσους θανάτους, ειδικά μ’ αυτή τη συνθήκη που δημιουργεί η Ευρώπη ενάντια στους πρόσφυγες».
*Η Αρχοντούλα Βαρβάκη είναι δημοσιογράφος, απόφοιτος του τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συντάκτρια του Smassing Culture
Υποσημειώσεις – Παραπομπές
[1] Συνέντευξη στο inagreece.gr. 15 Ιανουαρίου 2016.
[2] Πλάτανος. Ανακοίνωση στη σελίδα στο facebook. 29 Φεβρουαρίου 2016.
[3] UNHCR. Επίσημη ανακοίνωση: “UNHCR redefines role in Greece as EU-Turkey deal comes into effect”. 22 Μαρτίου 2016. Επίσης: Γιατροί χωρίς Σύνορα. Ανακοίνωση στο Twitter: «Οι #MSF σταματάμε τη δράση μας στη #Moria στη Λέσβο γιατί με τη συμφωνία EE-Τουρκίας τα κέντρα υποδοχής μετατρέπονται σε κέντρα απέλασης». @MSFGreece 22 Μαρτίου 2016.
[4] ΠΙΚΠΑ. Συνέντευξη Τύπου και ανακοίνωση στη σελίδα στο facebook. 22 Μαρτίου 2016.
[5] Νταρουίς, Α. Συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 9 Φεβρουαρίου 2016, Σκάλα Συκαμνιάς.
[6] Διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί προτείνουν κι άλλες υποψηφιότητες για το Νόμπελ Ειρήνης από τη Λέσβο «Αγκαλιά», «Χωριό του Όλοι μαζί» και «Πλάτανος». emprosnet.gr 9 Φεβρουαρίου 2016
[7] Telaro, M. Συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 12 Φεβρουαρίου 2016, Μόρια.
[8] Ό.π.
[9] Λατσούδη, Ε. Συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 14 Φεβρουαρίου 2016, Αθήνα.
[10] Ό.π.
[11] Θανάσης Μαρμαρινός. Συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. Σκάλα Συκαμνιάς, 10 Φεβρουαρίου 2016.
[12] Ό.π.
[13] Ανακοίνωση Ιατρών ΕΣΥ Λέσβου: Η υγεία των προσφύγων στα χέρια ΜΚΟ! 14 Δεκεμβρίου 2015. www.lesvosnews.net
[14] Εθελοντής, αν. Συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 11 Φεβρουαρίου 2016, Μυτιλήνη.
[15] Acedo, J. Ηλεκτρονική συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 8 Μαρτίου 2016.
[16] Λατσούδη, ό.π.
[17] Νταρουίς, ό.π.
[18] Εθελοντής, ό.π.
[19] Μπαρμπατιώτη, Β. Ηλεκτρονική συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 20 Φεβρουαρίου 2016.
[20] Παυλής, Γ. Συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 11 Φεβρουαρίου 2016, Μυτιλήνη.
[21] Λατσούδη, ό.π.
[22] Νταρουίς, ό.π.
[23] Stevens, D. Ηλεκτρονική συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 29 Φεβρουαρίου 2016.
[24] Μπάλλας, Α. Συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 11 Φεβρουαρίου 2016, Μυτιλήνη.
[25] Ό.π.
[26] Cheshirkov, B. Τηλεφωνική συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 21 Φεβρουαρίου 2016.
[27] Παυλής, ό.π.
[28] Shapazian, K. Ηλεκτρονική συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 29 Φεβρουαρίου 2016. Επίσης: Stevens, ό.π.
[29] Νταρουίς, ό.π.
[30] Σελάχα, Κ. Τηλεφωνική συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 22 Φεβρουαρίου 2016.
[31] «Παπα-Στρατή, άλλη μια σπουδαία διάκριση για το έργο σου», emprosnet.gr, 22 Δεκεμβρίου 2015.
[32] «Μόλυβος κατά… ΜΚΟ και “SOS” για τον τουρισμό», emprosnet.gr, 13 Ιανουαρίου 2016.
[33] Ό.π.
[34] «Αποστομωτική απάντηση Δημάρχου Λέσβου στην ντροπιαστική ανακοίνωση του Μολύβου», lesvosnews.net, 13 Ιανουαρίου 2016.
[35] Σελάχα, ό.π.
[36] Cheshirkov, ό.π.
[37] Acedo, ό.π.
[38] Σελάχα, ό.π.
[39] Νταρουίς, Α. Συνέντευξη στην εφημερίδα «Πριν». 2 Ιανουαρίου 2016.
[40] Λατσούδη, ό.π.
[41] Βλ. ενδεικτικά: Leivada, D. 2016. “Volunteers Helping Refugees In Greece Fear Government Clampdown”. Huffington Post. 4 Φεβρουαρίου.
[42] Aldeen, S. Τηλεφωνική συνέντευξη στην Αρχοντούλα Βαρβάκη. 7 Μαρτίου 2016.
[43] Ό.π.
[44] «Σχετικά με το «κυνήγι διαπιστεύσεων» στη Λέσβο», Ανακοίνωση της Αυτοοργανωμένης Δομής Αλληλεγγύης στους Πρόσφυγες «Πλάτανος». solidarityteamplatanosblog.wordpress.com/ 21 Ιανουαρίου 2016.
[45] Σελάχα, ό.π.
[46] Μαρμαρινός, ό.π.
[47] Σελάχα, ό.π.
[48] Μπάλλας, ό.π.
[49] Μαρμαρινός, ό.π.
[50] Νταρουίς, ό.π.
[51] Παυλής, ό.π.
[52] Λατσούδη, ό.π.
[53] Μαρμαρινός, ό.π.
[54] Νταρουίς, ό.π.
[55] Λατσούδη, ό.π.
