Της Σοφίας Ιορδανίδου*
Η εισβολή της πανδημίας ανέτρεψε προσωρινά κάθε δημοκρατικό κανόνα όπως τον ξέραμε, έπληξε τις πολιτικές ελευθερίες και κλόνισε τα πολιτικά ειωθότα σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα έκτακτα και κατά γενική παραδοχή αναγκαία μέτρα για τον περιορισμό της διάδοσης του SARS-CoV2 στους πληθυσμούς των χωρών του πλανήτη μας όμως, θέτουν ήδη σε πολλαπλούς κινδύνους τα απομεινάρια κοινωνικών και πολιτικών κεκτημένων. Στον πυρήνα της διακινδύνευσης αυτής υπάρχουν τέσσερα Δ: η Δημοκρατία, η Διαφάνεια, η Διαφθορά και τέλος η Δημοσιογραφία.
Η Δημοκρατία – ήδη σε κρίση παγκόσμια και πριν από την πανδημία – πλήττεται γιατί μέσα απ’ αυτήν παραβιάστηκαν εσπευσμένα και πρόχειρα συνταγματικές ελευθερίες και δημιουργήθηκαν τετελεσμένα και προηγούμενα. Η Ουγγαρία, κάθε άλλο παρά πρότυπο δημοκρατίας ούτως ή άλλως, έδωσε απεριόριστες εξουσίες στην κυβέρνηση Όρμπαν, καταργώντας προσωρινά – αλλά επ’αόριστον – ακόμα και το κοινοβούλιο. Η κυκλοφορία περιορίστηκε και η αστυνομία απέκτησε υπερεξουσίες. Τα μέσα παρακολούθησης της διάδοσης του ιού υπερέβησαν τη χρηστικότητά τους και ήδη χρησιμοποιούνται πέραν των αναγκών της κοινωνικής απο- στασιοποίησης (π.χ. στις ΗΠΑ ήδη τα ψηφιακά εργαλεία, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για την παρακολούθηση των κινήσεων των πολιτών στην καραντίνα, χρησιμοποιήθηκαν έναν-δυο μήνες μετά για να παρακολουθούνται οι κινήσεις όσων συμμετείχαν στην πολιτεία της Μινεσότα στις διαμαρτυρίες για τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ). Κοινωνικά περιθωριοποιημένες ομάδες και εθνότητες έγιναν αποδιοπομπαίοι τράγοι και εγκαταλείφθηκαν στην τύχη τους μέσα στην πανδημία. Παράλληλα, η κληρονομιά της «κυβέρνησης ειδικών» που παρέκκλινε συχνά από το στενά υγειονομικό της μέρος και απαίτησε τη συμμόρφωση εκτός δημοκρατικού διαλόγου και διαβούλευσης, έξω ακόμα και από τα κοινοβούλια, δημιουργεί βαρύ προηγούμενο. Και όλα αυτά υπό τον φόβο μιας ανά πάσα στιγμή νέας απαγόρευσης κυκλοφορίας ή άλλων περιοριστικών μέτρων.
Η καραντίνα έπληξε τη Διαφάνεια, καθώς λήφθηκαν αποφάσεις και μοιράστηκαν χρήματα υπό το καθεστώς της έκτακτης ανάγκης εν κρυπτώ, έξω από την εποπτεία θεσμών ελέγχου. Στην Ελλάδα με τις ΠΝΠ πέρασαν άσχετες με τον ιό απευθείας αναθέσεις. αλλά και κρίσιμα νομοθετήματα (όπως εκείνο για το περιβάλλον, με όλες τις περιβαλλοντικές οργανώσεις της Ελλάδας εναντίον του) χωρίς κανέναν πολιτικό έλεγχο και εποπτεία, χωρίς καμία διαβούλευση και συζήτηση.
Η καραντίνα ευνόησε τη Διαφθορά: από τη μεταμόρφωση της Μαφίας σε προνομιακό θεσμό και μηχανισμό ασφαλείας στην Ιταλία, και τις συμμορίες της Βραζιλίας και του Σαλβαδόρ, έως τις αμφίβολες εμπορικές πρακτικές με το υγειονομικό υλικό σε ολόκληρο τον κόσμο.
Αλλά η Δημοσιογραφία, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει κομβικό μηχανισμό ελέγχου των τριών άλλων δέλτα, φάνηκε αδύναμη – στις περισσότερες περιπτώσεις – να παρακολουθήσει τις εξελίξεις, να τις αξιολογήσει και να αρθρώσει κριτικό λόγο για τις κρατικές πρακτικές. Στη Βρετανία – και αλλού – σύσσωμος ο τύπος, με ελάχιστες εξαιρέσεις, στήριξε τον καταστροφικό δρόμο της ανοσίας της αγέλης, όταν τον υποστήριξε η κυβέρνηση και ανέκρουσε πρύμναν μαζί με την κυβέρνηση καταδικάζοντας την ιδέα της ανοσίας της αγέλης, χωρίς να ζητήσει ή να κάνει ο ίδιος την παραμικρή αυτοκριτική. Στη χώρα μας πάλι, σχεδόν σύσσωμος ο Τύπος, παρακολουθούσε και εκθείαζε την κυβερνητική πρακτική και τις αποφάσεις στο σύνολό τους χωρίς καμία παρουσίαση άλλης άποψης. Στην πανδημία, η πάγια αδυναμία κάλυψης των επιστημονικών εξελίξεων στα ΜΜΕ (ένα πραγματικό δημοσιογραφικό ζητούμενο σε κανονικές εποχές) ήρθε και συνάντησε την πρόσφατη αδυναμία των εταιρικών ΜΜΕ – όχι μόνο σε αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά και στη Δύση – να μην διαταράξουν τη σχέση τους με τις πάσης φύσεως εξουσίες.
*Αναπληρώτρια καθηγήτρια Δημοσιογραφίας και Επικοινωνίας στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου και πρόεδρος του Advanced Media Institute. Από το 2011, υπό την ευθύνη της οργανώθηκε και λειτουργεί στο ΑΠΚΥ το ΜεταπτυχιακόΠρόγραμμα Σπουδών «Επικοινωνία και Νέα Δημοσιογραφία».