ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ*
Η στρατηγικού χαρακτήρα στροφή της Κυπριακής Δημοκρατίας προς το πεδίο των υδρογονανθράκων διαμόρφωσε εκ των πραγμάτων νέα δεδομένα για τη χώρα και την περιοχή. Η επιλογή αυτή καθόλου εύκολη δεν ήταν και δεν είναι, ιδιαίτερα όταν το κυπριακό κράτος δεν διαθέτει στρατιωτική ισχύ. Γι’ αυτό και ο σχεδιασμός των παράλληλων και αλληλοσυμπληρούμενων τριμερών συνεργασιών της Ελλάδας και της Κύπρου με χώρες της περιοχής κρίθηκε απαραίτητος και επιβεβλημένος για να καλύψει και το κενό αυτό.
Στη μεγάλη εικόνα των σχεδιασμών και των νέων δυνατοτήτων που διανοίγονται, για την περιοχή ευρύτερα και για κάθε χώρα χωριστά, επιχειρεί να εισβάλλει και η Τουρκία, η οποία θεωρεί τις εξελίξεις που διαμορφώνονται κομβικής σημασίας για τον δικό της ρόλο, όπως τον επιδιώκει και προσπαθεί εν πολλοίς να τον επιβάλλει.
Ο σχεδιασμός της Κυπριακής Δημοκρατίας ξεκινά από τη δεκαετία του ’90 και προχωρεί παρά τις δυσκολίες.
• Στις 17 Φεβρουάριου 2003 η Κυπριακή Δημοκρατία υπέγραψε συμφωνία για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Αίγυπτο, βασισμένη στην αρχή της μέσης γραμμής και σύμφωνα με τις διατάξεις της UNCLOS ’82. Οι δύο χώρες υπέγραψαν και συμφωνία-πλαίσιο για κοινή εκμετάλλευση κοιτασμάτων υδρογονανθράκων που εκτείνονται εκατέρωθεν της Μέσης Γραμμής το 2006. Επίσης, υπέγραψαν Συμφωνία Εμπιστευτικότητας το 2006 και εδάφους-υπεδάφους. Πρόσφατα υπογράφηκε και συμφωνία για πώληση φυσικού αερίου από την Κύπρο στην Αίγυπτο.
• Τον Ιανουάριο του 2007, η Κύπρος υπέγραψε συμφωνία για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με τον Λίβανο. Η συμφωνία βασίζεται στη διεθνώς αποδεκτή αρχή της μέσης γραμμής και τους όρους της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Τα μέρη της συμφωνίας, καθώς και οι τελικές συντεταγμένες, δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Σημειώνεται συναφώς πως, όταν ο Λίβανος υπέγραψε τη συμφωνία οριοθέτησης με την Κύπρο, δεν προβλήθηκε οποιαδήποτε ένσταση. Η συμφωνία δεν παραπέμφθηκε στο κοινοβούλιο της χώρας για επικύρωση λόγω και εσωτερικών πολιτικών διαφορών, ενώ το 2011, όταν η Κυπριακή Δημοκρατία και η κυβέρνηση του Ισραήλ συμφώνησαν και υπέγραψαν συμφωνία οριοθέτησης, ο Λίβανος αντέδρασε σε διπλωματικό επίπεδο. Απέστειλε έγγραφο στα Ηνωμένα Έθνη, σημειώνοντας πως αυτή η συμφωνία απειλή την ειρήνη και την ασφάλεια της χώρας. Ο Λίβανος υποστηρίζει πως, με τη γραμμή, το Ισραήλ εισήλθε στη θαλάσσια περιοχή του 860 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η διαφορά που υπάρχει δεν αφορά την Κύπρο· ωστόσο, αυτή η εξέλιξη οδήγησε τη Βηρυτό να μην επικυρώσει τη συμφωνία του 2007.
• Τον Δεκέμβριο του 2010 υπογράφηκε η συμφωνία μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Ισραήλ προς ενίσχυση των δεσμών καλής γειτονίας και συνεργασίας τους. Σύμφωνα με το υπουργείο Ενέργειας, οι συμφωνίες αυτές με Αίγυπτο, Λίβανο και Ισραήλ, έγιναν με βάση την αρχή της «Μέσης Γραμμής» και σύμφωνα με τις πρόνοιες της Διεθνούς Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS ’82).
Οι συμφωνίες έγιναν, όπως αναφέρει το υπουργείο Ενέργειας, αναγνωρίζοντας τη σημασία της αξιοποίησης της θέσης της Κύπρου στο ζωτικό γεωστρατηγικό πεδίο της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και των πολλαπλασιαστικών οφελών που δημιουργεί η ανάπτυξη ισχυρών δεσμών με τις γείτονες χώρες.
Παράλληλα με τις συμφωνίες καθορισμού ΑΟΖ, κίνηση απαραίτητη στους ευρύτερους σχεδιασμούς, η Κυπριακή Δημοκρατία προχώρησε και σε Συμφωνίες Συνεκμετάλλευσης ενδεχόμενων κοιτασμάτων που εκτείνονται στην κοινή γραμμή των ΑΟΖ γειτονικών μας χωρών: Αίγυπτος (2013), υπό διαπραγμάτευση με Ισραήλ και Λίβανο. Παράλληλα προχώρησε σε τρεις γύρους αδειοδότησης τα έτη 2007, 2012 και 2016. Με βάση τους τρεις γύρους
αδειοδότησης, διαμορφώθηκε το πιο κάτω σκηνικό στην κυπριακή ΑΟΖ:
- ENI/Kogas σε τεμάχια 2, 3 και 9
- ENI/Total σε τεμάχιο 6
- ΕΝΙ σε τεμάχιο 8
- Total /ΕΝΙ σε τεμάχιο 11
- ExxonMobil/Qatar Petroleum σε τεμάχιο 10
- Noble/Shell/Delek Group σε κοίτασμα «Αφροδίτη» (ανακάλυψη το 2011, τον Οκτώβριο 2013, επιβεβαιωμένη
μέση ποσότητα 4,5 τρισεκ. κυβικά πόδια).
Η Κύπρος διαθέτει ζώνη χωρικών υδάτων πλάτους 12 ν.μ. από τις γραμμές βάσεώς της. Η ζώνη αυτή έχει έκταση περίπου 14.800 τετρ. χλμ. (προς τον σκοπό της σύγκρισης υπενθυμίζουμε ότι το χερσαίο έδαφος της Κύπρου καλύπτει έκταση 9.251 τετρ. χλμ.). Λαμβάνοντας υπόψη τα ήδη συμφωνηθέντα θαλάσσια σύνορα με τρεις γειτονικές της χώρες και θεωρώντας ότι τα θαλάσσια σύνορα της Κύπρου με τους υπόλοιπους γείτονες της είναι η
μεταξύ τους μέση γραμμή, υπολογίζεται ότι η Κύπρος έχει δικαίωμα σε ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα έκτασης 82.700 τετρ. χλμ. Αυτό σημαίνει ότι η Κυπριακή Δημοκρατία έχει κυριαρχία ή κυριαρχικά δικαιώματα και δικαιοδοσίες, σύμφωνα με το ισχύον διεθνές δίκαιο, σε μια θαλάσσια έκταση περίπου 97.500 τετρ. χλμ., δηλαδή περίπου 10,5 φορές το χερσαίο έδαφος της Κύπρου (Τάσος Τζιωνής, περιοδικό Τετράδια, τεύχος 71-72, Ιανουάριος 2018, Αθήνα).
Το εγχείρημα αυτό συνδυάζει πολλές, διαφορετικές και παράλληλες δράσεις. Σχεδιασμός για διασφάλιση της απρόσκοπτης συνέχισης του ερευνητικού προγράμματος, βιώσιμης εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων, προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας και των συνεργειών στις υποδομές. Το στοίχημα, σύμφωνα με το υπουργείο Ενέργειας της Κυπριακής Δημοκρατίας, είναι να καταστεί η Κύπρος παραγωγός και διαμετακομιστής φυσικού αερίου στην Αν. Μεσόγειο, εκπρόσωπος της ΕΕ στην περιοχή και της περιοχής στην ΕΕ. Με βάση τα στοιχεία, μέχρι σήμερα ανακαλύψεις στην Ανατολική Μεσόγειο υπολογίζονται στα 2.000 δισεκ. κυβικά μέτρα (846 Ζορ, 127 Αφροδίτη, 620 Λαβιάθαν, 310 Ταμάρ). Σημειώνεται συναφώς ότι οι ετήσιες ανάγκες Ευρώπης είναι περίπου 425 δισεκ. κυβικά μέτρα.
Είναι προφανές πως η εμπλοκή των εταιρειών ExxonMobil/Qatar Petroleumκαι Total θα αποτελέσουν στη συνέχεια κρίσιμη, σημαντική επιλογή για την επιλογή για την αντιμετώπιση της τουρκικής επιθετικότητας, την οποία βιώσαμε πρόσφατα. Όπως είναι γνωστό, τον Ιανουάριο του 2018, το γεωτρύπανο της ΕΝΙ παρεμποδίστηκε από τουρκικές φρεγάτες να προχωρήσει προς τον στόχο «Σουπιά» του τεμαχίου 3 της κυπριακής ΑΟΖ. Αυτή η ενέργεια της Άγκυρας ενίσχυσε το κλίμα έντασης και προκάλεσε προβληματισμό στη Λευκωσία για τα επόμενα βήματα στο πεδίο των ερευνών. Το μεγάλο στοίχημα πλέον είναι πώς θα αντιδράσει η Τουρκία στις προγραμματισμένες – για το φθινόπωρο φέτος – γεωτρήσεις της ExxonMobil /Qatar Petroleum στο τεμάχιο 10. Εκτιμάται πως το καθεστώς Ερντογάν δεν θα συμπεριφερθεί όπως έπραξε με την ΕΝΙ στο τεμάχιο 3. Η ExxonMobil είναι αμερικανική εταιρεία και τα δεδομένα είναι πολύ διαφορετικά.
Μπορεί, όμως, η Τουρκία να επιχειρήσει παράλληλα με τις έρευνες των Αμερικανών να προχωρήσει και η ίδια σε δικές της, μεταφέροντας το γεωτρύπανο που απέκτησε στη νότια θαλάσσια περιοχή της Κύπρου. Αυτό θα συνιστά νέα κίνηση επιβολής τετελεσμένων. Πρέπει να θεωρείται δεδομένη, πάντως, η παρουσία του γεωτρύπανου DeepSea Metro 2, το οποίο αγοράστηκε έναντι 200 εκατ. δολαρίων από την τουρκική Ανώνυμη Εταιρεία Πετρελαίου (ΤΡΑΟ) για να διεξάγει έρευνες. Στην περιοχή της Καρπασίας παραμένει το τουρκικό ερευνητικό πλοίο «Μπαρμπαρός», το οποίο θα βρίσκεται εκεί μέχρι και το τέλος Ιουλίου. Υπενθυμίζεται συναφώς ότι οι έρευνες του «Μπαρμπαρός» θα διαρκέσουν μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου. Εκτιμάται πως η κάθοδος του «Μπαρμπαρός» αποτελεί προπομπό του γεωτρύπανού DeepSea Metro 2.
Η τουρκική συμπεριφορά δεν είναι καθόλου απρόβλεπτη. Το καθεστώς Ερντογάν στοχεύει στρατηγικά στη διαμόρφωση ενός δικού του άξονα ελέγχου, που ξεκινά από τη Θράκη, περνά από το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο (Κύπρος, κυπριακή ΑΟΖ) και φθάνει στη Συρία. Αυτό επιτυγχάνεται διά της ισχύος. Στην Αφρίν, τα τουρκικά στρατεύματα χωρίς καμία αντίδραση παραμένουν εκεί, ενώ συντηρείται ανενόχλητα κλίμα έντασης σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο. Στην περίπτωση της Ελλάδας και της Κύπρου, η Τουρκία προσπαθεί συστηματικά, μέσα από την τακτική του εκφοβισμού ή ενός ελεγχόμενου επεισοδίου, να επιβάλει αλλαγή του στάτους κβο σε ολόκληρο τον άξονα. Ενημερωμένες πηγές σημειώνουν πως όσοι παρακολουθούν τις κατά καιρούς δημόσιες τοποθετήσεις του Ερντογάν μπορούν να αντιληφθουν γιατί κάνει λόγο για αλλαγή της Συνθήκης της Λωζάνης και πώς θα προσπαθήσει να περιληφθεί τούτο στην ατζέντα μιας διαπραγμάτευσης. Καθίσταται σαφές πως η Τουρκία επιχειρεί να οδηγήσει Ελλάδα και Κύπρο στη «φιλανδοποίηση». Στην προσαρμογή/υποταγή τους, δηλαδή, στους τούρκικούς σχεδιασμους.
Ο σχεδιασμός της Αγκυρας δεν είναι τωρινός, αλλά διαχρονικός και υλοποιείται βαθμηδόν. Σύμφωνα με τον πρέσβη Τάσο Τζιωνή (βλ. περιοδικό Τετράδια, τεύχος 71 -72, Ιανουάριος 2018, Αθήνα), η τουρκική θέση ότι η Κύπρος δεν διαθέτει ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα στα δυτικά της και ότι η Τουρκία έχει θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο στη βάση της μέσης γραμμής, θα κόστιζε στην Κύπρο, προς όφελος της Τουρκίας, μια θαλάσσια έκταση ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα πάνω από περίπου 33.700 τετρ. χλμ., δηλαδή περίπου το 41% της ΑΟΖ της ή 3,6 φορές το χερσαίο έδαφος της Κύπρου. Αν επιπλέον, νομιμοποιείτο (πχ. μέσω του καταλόγου διεθνών συμφωνιών που θα δέσμευαν την Κύπρο μετά τη συνολική διευθέτηση του Κυπριακού) η «συμφωνία» Τουρκίας-ψευδοκράτους του Σεπτεμβρίου 2011 για μεταξύ τους «οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας», η Κύπρος θα έχανε μια πρόσθετη έκταση πάνω από 2.100 τετρ. χλμ (περίπου 3% της Κυπριακής ΑΟΖ). Εάν υιοθετείτο δε η Τουρκική αντίληψη ως προς την ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα, την οποία θα δικαιούτο η Κύπρος, με βάση Τουρκικό χάρτη ο οποίος κατ’ επανάληψη έχει δημοσιευθεί, η Κύπρος θα παρέμενε με μια ΑΟΖ περίπου 25.500 τετρ. χλμ., δηλαδή θα διατηρούσε μόνο το περίπου 31% της ΑΟΖ που δικαιούται και που έχει κερδίσει με συμφωνίες με τους γείτονές της.
Είναι προφανές πως, εάν η Τουρκία δεν περιληφθεί στη μεγάλη εικόνα των ενεργειακών σχεδιασμών στην Ανατολική Μεσόγειο, τότε θα χάσει το τρένο της αναβάθμισής της σε περιφερειακή δύναμη. Το πρόβλημα είναι πως η Άγκυρα θέλει να καταστεί μέρος της εικόνας διά της επιβολής και πετυχαίνοντας πλήρη έλεγχο, τουλάχιστον στο κομμάτι που αφορά την Κυπριακή Δημοκρατία.
Η Κύπρος είναι μια μικρή χώρα με πολλά στρατηγικά πλεονεκτήματα. Το μέγεθος της, το γεγονός ότι άμφισβητείται η κυριαρχία και οι σχεδιασμοί της από την Τουρκία, καθιστά το εγχείρημα να καταστεί ενεργειακή δύναμη δύσκολο, όχι όμως ανέφικτο. Οι ανακαλύψεις κοιτασμάτων έδωσαν άλλη διάσταση στη γεωστρατηγική και γεωοικονομική σημασία της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτή νέα διάσταση μπορεί να κεφαλαιοποιηθεί και για τα επιμέρους κράτη, αλλά και την Ευρώπη ως σύνολο. Είναι σαφές πως η στρατηγική και γεωπολιτική σημασία της Κύπρου δημιουργεί δυνατότητες και για συμμαχίες. Αυτές είναι και το όχημά της για να επιτευχθούν οι στόχοι. Την ίδια ώρα, θα πρέπει τα στρατηγικά πλεονεκτήματα της Κύπρου να έχουν επίδραση στο Κυπριακό. Δεν μπορεί να προωθείται ένας γεωστρατηγικός σχεδιασμός και την ίδια ώρα στο Κυπριακό να συζητείται λύση με όρους του 1974.
* Δημοσιογράφος, Δρ. Επικοινωνίας, συγγραφέας βιβλίων ιστορικής και πολιτικής έρευνας.
