ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΜΑΥΡΟΥΛΗ*
Στις 9 Απριλίου, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη μέσα σε αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου της Ναντέρ συζήτηση με τη συμμετοχή περίπου 150—200 φοιτητών για τον νέο νόμο (Loi Orientation et reussite des etudiants) για την είσοδο στα Πανεπιστήμια που προωθεί η κυβέρνηση Μακράν, προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων, άνδρες των ειδικών δυνάμεων καταστολής της αστυνομίας — CRS αλλά και άνδρες της χωροφυλακής (που είναι σώμα του στρατού στη Γαλλία) εισβάλλουν στον πανεπιστημιακό χώρο.
Ακολουθούν εκτεταμένα επεισόδια. Στην ανακοίνωση της Προεδρίας του Πανεπιστημίου ότι «20 άτομα προκαλούσαν φθορές και απειλούσαν άλλους φοιτητές» οπότε κρίθηκε αναγκαία η εισβολή, απάντησαν αμέσως με επώνυμη ανακοίνωση δεκάδες διδάσκοντες του Πανεπιστημίου, οι οποίοι πραγματοποιούσαν παράλληλη συνεδρίαση για το ίδιο θέμα, την ίδια ώρα με τους φοιτητές, καταγγέλλοντας την άσκηση πρωτοφανούς βίας που έθεσε σε κίνδυνο τόσο τους φοιτητές όσο και τους διδάσκοντες χωρίς να υπάρχει κανένας λόγος, αφού δεν υπήρχε καμία ένταση μέσα στον πανεπιστημιακό χώρο πριν την εισβολή.
Οι άνδρες της χωροφυλακής (του στρατού δηλαδή) άλλωστε, με συνεχείς επιχειρήσεις, έχουν αναλάβει να εκκενώσουν τον κατειλημμένο, εδώ και περίπου 50 χρόνια, χώρο στην Notre Dame des Landes, στην Ανατολική Γαλλία, προκειμένου να προχωρήσει η κατασκευή διεθνούς αεροδρομίου, η οποία σχεδιάζεται από τη δεκαετία του ’70 αλλά «σκοντάφτει» διαρκώς στις αντιδράσεις κατοίκων, τοπικών συλλόγων, οικολογικών και αντικαπιταλιστικών οργανώσεων. Η επιχείρηση ξεκίνησε επίσης στις 9 Απριλίου και συνεχιζόταν επί εβδομάδες με τη συμμετοχή αποκλειστικά του στρατιωτικού σώματος των χωροφυλάκων και κορυφώθηκε με τις σφοδρές συγκρούσεις της 22ας Μαΐου, κατά τις οποίες ακρωτηριάστηκε νεαρός διαδηλωτής από κροτίδα της χωροφυλακής.
Στη Γαλλία είναι απολύτως σαφές ότι η χωροφυλακή είναι σώμα του στρατού που ασχολείται κατά σχεδόν αποκλειστική προτεραιότητα με την τήρηση «της τάξης». Γι’ αυτό και συχνά χαρακτηρίζεται «στρατός του νόμου», ενώ η άμεση εμπλοκή της με πολίτες κατά τη διάρκεια διαμαρτυριών και διαδηλώσεων είναι διαρκής. Συχνά χρησιμοποιεί ακόμη και ελαφρά άρματα μάχης (αύρες). Διαθέτει και κινητές μονάδες άμεσης επέμβασης και έχει μετατραπεί σε δυσάρεστη καθημερινότητα οποιουδήποτε αποφασίσει να διαμαρτυρηθεί στη χώρα (εργαζόμενοι, περιβαλλοντιστές, νεολαία κ.λπ.) με την επιβολή της κατάστασης έκτακτης ανάγκης μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 13ης Νοεμβρίου 2015, η οποία πα-ραμένει σε ισχύ μέχρι σήμερα.
Ίσως η χρήση ενός σώματος στρατού σε επιχειρήσεις καταστολής πλήθους να μοιάζει με «ιδιαιτερότητα». Ωστόσο, από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 και μετά, ακολούθως προς το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, τόσο τα βήματα που έγιναν ως προς τη διαμόρφωση του κοινού δόγματος άμυνας και ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και οι τροποποιήσεις του δόγματος του ΝΑΤΟ, καθώς — και κυρίως — ο συνδυασμός των δυο αυτών παραμέτρων προετοίμασαν ειδικές δυνάμεις του στρατού για να σταθούν απέναντι από διαδηλωτές, εφόσον κάτι τέτοιο κριθεί απαραίτητο.
Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας
Η ιδέα μιας κοινής «στρατηγικής άμυνας» ξεκινά από το 1948, όταν υπογράφηκε η Συνθήκη των Βρυξελλών που αποτέλεσε την απαρχή της δομής, η οποία μετεξελίχθηκε σταδιακά από Ένωση Χάλυβα και Άνθρακα σε ΕΟΚ και από το 2002 και μετά σε Ευρωπαϊκή Ένωση. Μέχρι και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η στρατηγική αυτή εκφραζόταν
διαμέσω της αμυντικής συμφωνίας ΕΟΚ και ΝΑΤΟ. Το 2000 άρχισε πλέον να παίρνει σταδιακά τη μορφή της Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας και, στη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στην Πορτογαλία, τέθηκε ο πρώτος Πολιτικός Πρωταρχικός Στόχος, ο οποίος είχε τέσσερα σκέλη: την αστυνόμευση, το κράτος δικαίου, την πολιτική διοίκηση και την πολιτική προστασία. Ως προς την αστυνόμευση, αναφέρονταν, μεταξύ άλλων, η παρακολούθηση και η γρήγορη αποκατάσταση της τάξης. Έκτοτε έγιναν αρκετές αναθεωρήσεις του Στόχου αυτού με την τελευταία, το 2010, να δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην «πολιτική και στρατιωτική συνεργασία» για την επίτευξή του.
Στα επίσημα κείμενα της ΕΕ αναφέρεται ρητώς ότι η Κοινή Στρατηγική Άμυνας και Ασφάλειας της Ένωσης σχεδιάζεται και υλοποιείται σε συνεργασία και συντονισμό πάντα με το ΝΑΤΟ. Τονίζεται επίσης ότι αποσκοπεί στην ενίσχυση του «εσωτερικού και εξωτερικού δεσμού» σε ζητήματα όπως «αντιτρομοκρατία, αντιμετώπιση βίαιου εξτρεμισμού, μετανάστευση και βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς και κυβερνο-ασφάλεια». Είναι προφανές ότι αρκετοί εκ των όρων αυτών, όπως π.χ. ο «βίαιος εξτρεμισμός», είναι έννοιες που μπορούν να οριστούν κατά το δοκούν από τους εκάστοτε κυβερνώντες.
Στο πλαίσιο όλων αυτών των στρατηγικών και των συνεργασιών, μια σειρά από ασκήσεις επιχείρησης του στρατού σε αστικό ιστό, όπως ονομάζονται επισήμως, έχουν πραγματοποιηθεί και στην Ελλάδα. Και αυτό γιατί η χώρα συμμετέχει με ηγετικό ρόλο στη δημιουργία και εκπαίδευση των Helbroke Battlegroups.
Στρατιωτικές επιχειρήσεις σε αστικό ιστό
Helbroke Battlegroups ονομάζονται οι ειδικές μονάδες ταχείας αντίδρασης της ΕΕ. Ως δομή αποτελούνται από τουλάχιστον 1.500 μάχιμους στρατιώτες. Έχουν δημιουργηθεί ήδη 15 και στις περισσότερες συμμετέχουν στρατιώτες από διάφορες χώρες της ΕΕ. Ανά πάσα στιγμή, δυο εξ αυτών βρίσκονται σε ετοιμότητα για επέμβαση εκτός ή εντός χωρών της ΕΕ.
Η δυνατότητα Άμεσης Αντίδρασης από πλευράς ΕΕ ήταν από τα βασικά θέματα που αναδείχθηκαν ως ανάγκη κατά τη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου το 1999 στο Ελσίνκι και η επίτευξή της τέθηκε ως Πρωταρχικός Στόχος. Στο πλαίσιο αυτό, στις 13 Νοεμβρίου 2006, οι υπουργοί Άμυνας από Βουλγαρία, Κύπρο, Ελλάδα και Ρουμανία υπέγραψαν στις Βρυξέλλες Τεχνική Συμφωνία για την έναρξη τακτικής σχετικής εκπαίδευσης και την ευθύνη της υλοποίησης της ανέλαβε η 71η Αερομεταφερόμενη Ταξιαρχία του ελληνικού στρατού.
Οι «Σχηματισμοί Μάχης» – Battlegroups αξιοποιούνται σε όλο το εύρος καθηκόντων που ορίζονται από το άρθρο 43(1) της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Συνθήκη της Λισαβόνας), στα οποία περιλαμβάνονται, εκτός των άλλων, η αποτροπή συγκρούσεων, η σταθεροποίηση, οι ανθρωπιστικές επεμβάσεις και οι επεμβάσεις διάσωσης, η διαχείριση κρίσεων και η διατήρηση της ειρήνης. Στη διαχείριση κρίσεων εμπίπτουν καταστάσεις και «εσωτερικού ενδιαφέροντος» των χωρών-μελών της ΕΕ, χωρίς να γίνεται απολύτως σαφές ποια είναι τα όρια (αν υπάρχουν) στην παρέμβαση των «Σχηματισμών Μάχης».
Θεωρητικώς, για να αναπτυχθούν είναι αναγκαία η ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου της Ευρώπης και έχει τεθεί ως προϋπόθεση και η άδεια από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Μία από τις πρώτες ασκήσεις τέτοιου περιεχομένου που έγιναν κάπως γνωστές στο ελληνικό κοινό πραγματοποιήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2010, με τη συμμετοχή Μονάδων της 71ης Αερομεταφερόμενης Ταξιαρχίας και αφορούσε την εκτέλεση επιχειρήσεων σε κατοικημένες περιοχές. Την άσκηση παρακολούθησε ο τότε Α/ΓΕΣ Αντιστράτηγος Φραγκούλης Φράγκος, στο πλαίσιο της επίσκεψης του σε Σχηματισμούς και Μονάδες του Β’ Σώματος Στρατού.
Λίγους μήνες μετά, στις 3 και 4 Φεβρουάριου 2011, στην Αργυρούπολη του Κιλκίς έγιναν νέες ασκήσεις με τη συμμετοχή των «Σχηματισμών Μάχης Helbroke», οι οποίες είχαν ακριβώς ως αντικείμενο την αντιμετώπιση διαδηλώσεων. Αυτήν τη φορά πήραν λίγο μεγαλύτερη δημοσιότητα και προκλήθηκαν σοβαρές αντιδράσεις, ενώ ξεκίνησε μεγάλη δημόσια συζήτηση ως προς τον στόχο των ασκήσεων αυτών.
Ακολούθησαν παρόμοιες ασκήσεις τον Φεβρουάριο ου 2011, που πήραν δημοσιότητα και προκάλεσαν αντιδράσεις. Ο τότε αναπληρωτής Υπουργός Εθνικής Άμυνας Πάνος Μπεγλίτης είχε επιβεβαιώσει την πραγματοποίηση άσκησης του σχηματισμού Helbroke, σημειώνοντας μάλιστα ότι έχουν πραγματοποιηθεί ανάλογες ασκήσεις και το 2004 (πριν καν την επίσημη δημιουργία τους δηλαδή), το 2007 και το 2008.
Είχε χαρακτηρίσει «ανυπόστατες και ατυχείς» τις δημοσιογραφικές αναφορές περί ασκήσεων καταστολής πλήθους, συμπληρώνοντας όμως ότι και το ΥΠΕΘΑ ζήτησε να ενημερωθεί από την ηγεσία του ελληνικού στρατού για το ακριβές περιεχόμενο των γυμνασίων.
Τέσσερις μήνες μετά, τον Ιούνιο του 2011, πραγματοποιήθηκε νέα άσκηση παρόμοιου τύπου από τους ίδιους στρατιωτικούς σχηματισμούς στο Δροσάτο Κιλκίς. Αυτήν τη φορά, στην ανακοίνωση του Γενικού Επιτελείου Στρατού αναφερόταν ξεκάθαρα ότι επρόκειτο για «διεξαγωγή επιχειρήσεων σε κατοικημένες περιοχές» με τη διευκρίνιση ότι
αναφερόταν σε ενδεχόμενη ανάγκη ανάπτυξης δυνάμεων σε τρίτες χώρες και συμμετοχή ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων σε αποστολές, όπως αυτή του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν κ.λπ.
Συνήθως υπό την επωνυμία «Καλλίμαχος», οι ασκήσεις αυτές πραγματοποιούνται σε τακτική βάση, με την τελευταία να εκτελείται μόλις την άνοιξη του 2018 στην 113η Πτέρυγα Μάχης της Πολεμικής Αεροπορίας στη Μίκρα της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με πληροφορίες, δυνάμεις της 113 ΠΜ ασκήθηκαν σε σενάριο, σύμφωνα με το οποίο τη βάση προσεγγίζει ειρηνική διαδήλωση που εξελίσσεται σταδιακά σε «βίαιη». Διαδηλωτές αφήνουν, δε, ένα «κουτί» στην είσοδο του στρατοπέδου. Σε αντίδραση, δυνάμεις της 113 συγκροτούνται σε ομάδες, προχωρούν σε προσαγωγές διαδηλωτών, ενώ ταυτόχρονα φροντίζουν για τον έλεγχο του «κουτιού» και την εξουδετέρωση του εκρηκτικού μηχανισμού που υποτίθεται ότι κρύβει.
Σμηνίτης που υπηρετεί στη συγκεκριμένη μονάδα, ο οποίος διαμαρτυρήθηκε έντονα για την άσκηση και το περιεχόμενό της, εξαιρέθηκε από αυτήν με απόφαση της διοίκησης, ενώ οι ίδιες πηγές υποστηρίζουν ότι τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο η συγκεκριμένη μονάδα πραγματοποιεί άσκηση με παρόμοιο σενάριο. Έχει τη σημασία του το γεγονός ότι οι καταγγελίες του σμηνίτη ως προς τα σενάρια της άσκησης δεν διαψεύστηκαν επισήμως.
Έχει επίσης ενδιαφέρον το ότι ασκήσεις με παρόμοιο περιεχόμενο – Στρατιωτικές Επιχειρήσεις Αστικού Εδάφους (ΣΕΑΕ) και μάχης εκ του σύνεγγυς (CQB) – πραγματοποιήθηκαν στις 17 Δεκεμβρίου 2017 και από Εθελοντές Εφέδρους (ΕΘΕΦ) των ΣΣΑΕ, ΣΕΕΔΑ, ΠΕΝΕΦΥΟ (Σύλλογος Στρατιωτικού Αθλητισμού Εφέδρων, Σύλλογος Εφέδρων Ενόπλων Δυνάμεων Αττικής, Πανελλήνια Ένωση Εφέδρων Υπαξιωματικών και Οπλιτών, αντιστοίχως). Μπορεί κάποιος να υποθέσει βάσιμα ότι αυτή η εκπαίδευση δεν προορίζεται για επιχειρήσεις εκτός ελληνικών συνόρων, αφού η ιδιότητα των συμμετεχόντων, ως τέτοια που αναφέρεται τουλάχιστον, δεν τους το επιτρέπει.
Το νέο δόγμα ίου ΝΑΤΟ σε απόλυτη σύνδεση με τους στόχους Ασφάλειας και Άμυνας της ΕΕ
Η ανάπτυξη όλων αυτών των μονάδων και η διεξαγωγή τέτοιου τύπου ασκήσεων εντάσσεται, όπως προαναφέρθηκε, στον στόχο της «διαχείρισης κρίσεων», ο οποίος εριλαμβάνεται τόσο στις βασικές αρχές της πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας της ΕΕ όσο και στο νέο Δόγμα του ΝΑΤΟ που επισημοποιήθηκε το 2010, αλλά είχε ήδη αρχίσει να αποτυπώνεται και στη «Συνεργασία για την Ειρήνη» — Partnership for Peace, η οποία δημιουργήθηκε ήδη από το 1994 και αποσκοπούσε «να ενισχύσει τη σταθερότητα, να μειώσει τις απειλές και να δημιουργήσει μια ενισχυμένη σχέση ασφαλείας ανάμεσα στο ΝΑΤΟ (και τα μέλη του) και σε χώρες που δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ, αλλά βρίσκονται στην ευ ρω-ατλαντική περιοχή». Στο πρόγραμμα συνεργασίας, όπως αναφέρεται στην ίδια την ιστοσελίδα της «Συνεργασίας για την Ειρήνη», ως πτυχές αναφέρονται, εκτός από τα συνήθη (εξωτερικές απειλές, αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, στρατιωτική συνεργασία), και η στρατιωτική-πολιτική συνεργασία.
Μια καλή εικόνα για το τι σημαίνει νέο δόγμα του ΝΑΤΟ, στο οποίο περιλαμβάνονται οι στρατιωτικές δομές τύπου Helbroke Battlegroups της ΕΕ, ασκήσεις τύπου «Καλλίμαχος» με συμμετοχή τόσο ευρωπαϊκών όσο και νατοϊκών μονάδων κ.λπ., είχε δώσει μετά το τέλος της Συνόδου Κορυφής της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, στις 19 Νοεμβρίου 2010, ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Γιώργος Παπανδρέου δηλώνοντας ότι «το νέο στρατηγικό δόγμα αξιολογεί τις πολύ διαφορετικές πια απειλές που έχει η ανθρωπότητα, που έχουν οι χώρες μας. Θέματα, όπως τι σημαίνει για την ασφάλειά μας η κλιματική αλλαγή; Τι σημαίνει για την ασφάλειά μας η μεγάλη ροή προσφυγών; Οι ανισότητες που υπάρχουν, κοινωνικές και οικονομικές; Η έξαρση του φονταμενταλισμου, οι ακραίες πολιτικές θέσεις- κινήματα ανά τον κόσμο;».
Και ένα εγχειρίδιο καταστολής εξεγέρσεων
Η λογική της χρήσης του στρατού σε «φίλιο» αστικό ιστό, ακόμη και της ίδιας της χώρας, απέναντι σε διαδηλώσεις πολιτών και όχι μόνο όλων όσων περιλαμβάνονται, χωρίς να ορίζονται σαφώς, στον εξαιρετικά χρήσιμο όρο των λεγάμενων «ασύμμετρών απειλών» (από περιβαλλοντολογικές και φυσικές καταστροφές μέχρι τρομοκρατικές επιθέσεις και λαϊκές εξεγέρσεις) που είναι το βασικό μότο του νέου δόγματος του ΝΑΤΟ, καταγράφεται ρητώς και χωρίς περιστροφές πλέον στο Γενικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης-Αναφοράς για την Καταστολή Εξεγέρσεων που εξέδωσε το ΝΑΤΟ τον Σεπτέμβριο του 2017.
Το εγχειρίδιο αυτό, όπως αναφέρεται εισαγωγικά, φιλοδοξεί να αποτελέσει το έναυσμα για την εντατικοποίηση της σχετικής, συντονισμένης εκπαίδευσης και για την έναρξη διαλόγου μεταξύ των μελών και των εταίρων του ΝΑΤΟ ως προς την ανάπτυξη κοινής μεθοδολογίας στην αντιμετώπιση εξεγέρσεων. Όπως τονίζεται, το νέο δόγμα του ΝΑΤΟ ορίζει την καταστολή εξεγέρσεων ως τις κοινές συνολικές πολιτικές και στρατιωτικές προσπάθειες να ηττηθεί μια εξέγερση και να υπάρξει «απάντηση» στα αίτια που βρίσκονται στον πυρήνα της. «Οι εξεγερμένοι επιδιώκουν να επιβάλουν αλλαγή πολιτικής σε εκείνους που βρίσκονται στην εξουσία, χρησιμοποιώντας συχνά ή απειλώντας με τη χρήση άτακτων δυνάμεων, ομάδων ή ατόμων. Όσοι συμμετέχουν στην καταστολή της εξέγερσης δεν πρέπει μόνο ν’ αναπτύξουν βραχυπρόθεσμες λύσεις για να παράσχουν ασφάλεια στον πληθυσμό-στόχο και για να του αλλάξουν καταστροφικές συμπεριφορές, αλλά πρέπει επίσης να προσδιορίσουν από πού ξεκινά η δυσφορία και η εξέγερση και διεξάγουν μακροπρόθεσμες επιχειρήσεις για να εξαλείψουν τις πηγές αυτές. Αυτό περιλαμβάνει τη βελτίωση της διακυβέρνησης, την ανάπτυξη της οικονομίας ή την αποκατάσταση βασικών υπηρεσιών…».
«Ανασφάλεια και αστάθεια μπορούν να προκληθούν εξαιτίας κυβερνητικής αδιαφορίας απέναντι σε συγκεκριμένα παράπονα ή από ανικανότητα ν’ αντιμετωπιστούν προβλήματα. Οι καιροσκόποι εκμεταλλεύονται κάθε κενό εξουσίας. Η κατάσταση αυτή δεν καταλήγει πάντα σε εξέγερση, αλλά μπορεί να οδηγήσει σε άλλες μορφές εσωτερικής σύγκρουσης, όπως είναι οι διαμαρτυρίες πολιτών. Αν η κυβέρνηση δεν είναι ικανή να διατηρήσει την εσωτερική ασφάλεια, οι ομάδες που αντιπαρατίθενται σε αυτήν τείνουν να χρησιμοποιούν βία και να κερδίζουν τη λαϊκή υποστήριξη ενώ μειώνουν την εξουσία και την νομιμότητα της κυβέρνησης. Αυτό υπονομεύει την ικανότητα της κυβέρνησης να αποτρέψει ή να επιλύσει κοινωνικές συγκρούσεις» την οποία, προφανώς, επιδιώκει να αποκαταστήσει μια παρέμβαση των ειδικά εκπαιδευμένων μονάδων της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.
*Διδάκτορας Γενικού Τμήματος Δικαίου, Πάντειο Πανεπιστήμιο, συντακτική ομάδα ToPeriodiko.GR