Του Κώστα Βενιζέλου*
Κινήσεις στην ενεργειακή σκακιέρα, που αναμένονται εντός του 2020, θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό το πεδίο μέσα στο οποίο θα διαδραματιστούν οι εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή. Είναι προφανές πως οι εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο είναι ραγδαίες, κάποτε απρόβλεπτες και άλλοτε προ- βλέψιμες, δεδομένο όμως θεωρείται πως το 2020 θα είναι δύσκολο:
- Με κινδύνους αλλά και προκλήσεις.
- Με συνεργασίες κρατών ή εταιριών, αλλά και εντάσεις. Ποια θα είναι η κατεύθυνση που θα πάρουν οι εξελίξεις αυτές δεν μπορεί να προδιαγραφεί. Κι αυτό γιατί υπάρχουν πολλοί παράγοντες, οι οποίοι θα καθορίσουν τα επόμενα βήματα και την κατάληξη, εάν και εφόσον υπάρξει. Τα πολλά και διαφορετικά συμφέροντα, μικρά ή μεγάλα, προμηνύουν μια χρονιά, η οποία θα βαδίζει σε τεντωμένο σκοινί.
Είναι σαφές πως οι εξελίξεις αυτές δεν καθορίζονται μόνο από κυβερνήσεις, αλλά και από τις εταιρίες που προ- ωθούν και εφαρμόζουν το ενεργειακό τους πρόγραμμα, εξυπηρετώντας τα συμφέροντά τους.
Χωρίς καμία αμφιβολία, καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν και οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην περιοχή μας. Άλλωστε, το ενεργειακό δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη στενή έννοια των οικονομικών συμφερόντων. Συνδέεται με τις πολιτικές και γεωστρατηγικές εξελίξεις, καθώς και με την ανατακατανομή ισχύος, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
Είναι προφανές πως από τον βαθμό εφαρμογής των σχεδιασμών, τα αποτελέσματα και τις όποιες αντιδράσεις θα υπάρξουν, θα διαμορφωθούν δεδομένα την επόμενη περίοδο, σε μια δύσκολη όπως προβλέπεται χρονιά.
Πώς διαμορφώνεται, λοιπόν, το σκηνικό;
Εντός του 2020 αναμένονται να διενεργηθούν μέχρι και οκτώ γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ (η NOBLE αναμένεται να προχωρήσει κατά πάσα πιθανότητα το 2021). Πρώτη γεώτρηση θα γίνει από TOTAL-ENI, αλλά όπως προκύπτει από τα όσα έχουν μεταδοθεί, θα υπάρξει καθυ- στέρηση, καθώς το γεωτρύπανο βρίσκεται ακόμη στη θαλάσσια περιοχή της Αιγύπτου, ενώ προτού φθάσει στην κυπριακή ΑΟΖ θα περάσει από τον Λίβανο. Αυτό δεν ανατρέπει τον ενεργειακό σχεδιασμό των δυο εταιριών, απλά εκ των πραγμάτων σημειώνεται χρονική καθυστέρηση. Περαιτέρω, δύο επιβεβαιωτικές γεωτρήσεις θα κάνει η EXXON MOBIL στο θαλασσοτεμάχιο 10 τον Ιούνιο.
Όσον αφορά τους σχεδιασμούς αυτούς, πολλά θα εξαρτηθούν από τα αποτελέσματα των γεωτρήσεων. Εάν βρεθούν σημαντικά αποθέματα φυσικού αερίου, σαφώς και θα διαφοροποιηθούν τα δεδομένα. Δημιουργούνται πλέον τετελεσμένα στο ενεργειακό πεδίο, που επηρεάζουν και την πολιτική διαχείριση. Εντοπισμός κοιτασμάτων και προοπτική αξιοποίησής τους είναι το μεγάλο ζητούμενο για τις εταιρίες, αλλά και για τις χώρες της περιοχής.
Την ίδια ώρα, ένα ζήτημα που απασχολεί είναι η αντίδραση της Τουρκίας στις εξελίξεις αυτές. Σε σχέση με αυτό υπάρχουν δύο ενδεχόμενα:
- Είτε η Τουρκία να σταματήσει στρατιωτικά την εξόρυξη του φυσικού αερίου και με αυτό να βρεθεί απέναντι στις εταιρίες και τις χώρες από τις οποίες προέρχονται.
- Είτε να επιλέξει να μην εμποδίσει τις γεωτρήσεις και να προχωρήσει η ίδια στη συνέχιση των δικών της παράνομων γεωτρήσεων δίπλα από εκείνες που διενεργούν νομίμως οι εταιρίες σε αδειοδοτημένα από την Κυπριακή Δημοκρατία θαλασσοτεμάχια.
Στο δεύτερο ενδεχόμενο, ένα σημαντικό ερώτημα που τίθεται είναι τι θα γίνει στην περίπτωση κατά την οποία οι παράνομες γεωτρήσεις της Τουρκίας αποδώσουν. Θα δεχθούν οι εταιρίες, για παράδειγμα, η Τουρκία να αντλεί φυσικό αέριο από γεώτρηση που έχει κάνει;
Και στα δύο σενάρια, η προσπάθεια της Τουρκίας συνοψίζεται στο να αμφισβητήσει την κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Ένα άλλο θέμα που ενδεχομένως να ξεκαθαρίσει εντός του 2020 είναι εκείνο για τη συνεκμετάλλευση του «Αφροδίτη» με το Ισραήλ. Ένα ζήτημα, το οποίο έπρεπε να είχε κλείσει προ πολλού, όμως αντιμετωπίζει δυσκολίες, λόγω των υπερβολικών αξιώσεων του Ισραήλ. Αναφορικά λοιπόν με την αξιοποίηση του «Αφροδίτη», έχει γίνει γνωστό πως η Κυπριακή Δημοκρατία έχει καταγράψει τα σχόλιά της στην πρόταση του Ισραήλ και σύντομα θα τα αποστείλει στο Τελ Αβίβ. Σύμφωνα με πληροφορίες, τα σχόλια που έχουν διαμορφωθεί από το υπουργείο Ενέργειας «πέρασαν» από τη Νομική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας για μελέτη για να ανάψει το πράσινο φως.
Εξελίξεις όμως καταγράφονται και σε άλλα πεδία, πολιτικά/διπλωματικά, που αφορούν τη συνένωση δυνάμεων στην ανατολική Μεσόγειο, για καλύτερη αξιοποίηση του φυσικού αερίου.
Σημειώνεται σχετικά ότι τον περασμένο Ιανουάριο συγκροτήθηκε στην περιοχή ένας καινούριος οργανισμός για τη συνεργασία στο φυσικό αέριο. Το East Med Gas Forum μετεξελίσσεται σε μόνιμο οργανισμό, με τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την ενθάρρυνση των ΗΠΑ και της Γαλλίας. Οι χώρες που συμμετέχουν είναι η Αίγυπτος (το Κάιρο θα αποτελεί έδρα του Οργανισμού), η Ελλάδα, η Κύπρος, το Ισραήλ, η Ιταλία, η Ιορδανία και η Παλαιστινιακή Αρχή.
Η «συνύπαρξη» σε έναν Οργανισμό του Ισραήλ με την Παλαιστίνη στέλνει ένα μήνυμα για τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το φυσικό αέριο στις προσπάθειες γεφύρωσης διαφορών. Μπορεί βέβαια αυτή η συμμετοχή να μην έχει λύσει κανένα πρόβλημα μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, είναι όμως προφανές πως κάποτε η παρουσία στην ίδια αίθουσα ήταν απαγορευμένη.
Τις εργασίες της Συνόδου παρακολούθησαν –με την ιδιότητα παρατηρητή- εκπρόσωποι των ΗΠΑ και της Γαλ- λίας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης (που έχει στηρίξει χρηματοδοτικά τον Οργανισμό) και της Παγκόσμιας Τράπεζας που έχει εκπονήσει ειδική μελέτη για τα κοιτάσματα και τις υποδομές φυσικού αερίου της περιοχής της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, η οποία και παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια της Συνόδου.
Οι κινήσεις στην αντίπερα όχθη
Όλα αυτά αποτελούν κινήσεις και ενέργειες της μίας πλευράς, η οποία είναι πλήρως ευθυγραμμισμένη με το διεθνές δίκαιο. Στην αντίπερα όχθη, η Τουρκία εργαλειοποιεί τη στρατιωτική της ισχύ για να επιβάλει τετελεσμένα.
Ξεκίνησε από την κυπριακή ΑΟΖ, όπου, χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις, έχει κάνει μέχρι στιγμής τέσσερις τουλάχιστον γεωτρήσεις. Η παράνομη συμφωνία Τουρκίας και Λιβύης θα αποτελέσει για την πρώτη το όχημα για να επιβάλει τετελεσμένα στη θαλάσσια περιοχή της Ελλάδας. Η περιοχή μεταξύ Καστελόριζου και Κρήτης υπολογίζεται πως θα αποτελέσει το πεδίο δράσης της Τουρκίας αυτήν την περίοδο. Είναι σαφές πως, σε σχέση με την αποτελεσματικότητα των επεκτατικών σχεδιασμών της Άγκυρας, πολλά θα κριθούν από την αντίδραση της Αθήνας. Κατά πόσο, δηλαδή, οι αποτρεπτικές κινήσεις, εάν και εφόσον διαμορφωθούν και υλοποιηθούν, θα αποδώσουν και εν πολλοίς θα ανατρέψουν τις τουρκικές επιδιώξεις. Είναι σαφές πως οι κινήσεις αποτροπής αφορούν πρωτίστως τη διαμόρφωση σχεδιασμών που θα αναβαθμίζουν την αμυντική ικανότητα της Ελλάδας, αλλά και της Κύπρου. Αυτό, για να επιτευχθεί, χρειάζεται αναβάθμιση της στρατιωτικής συνεργασίας Ελλάδας και Κύπρου.
Η μάχη της διπλωματίας
Το πεδίο στο οποίο μπορούν να αποδώσουν καλύτερα Αθήνα και Λευκωσία είναι εκείνο της διπλωματίας. Τα διάφορα τριμερή σχήματα είναι ομολογουμένως ένα σημαντικό εργαλείο αποτροπής, υπό κάποιες βεβαίως προϋποθέσεις. Πρωτίστως, να υπάρξει επέκταση της συνεργασίας και στο θέμα της ασφάλειας. Την ίδια ώρα, είναι πρόδηλο πως πρέπει να βρεθούν τρόποι να προωθηθούν πολιτικές (π.χ. μέσω Ευρωπαϊκής Ένωσης) που θα προκαλούν κόστος στην Τουρκία.
Χώρες, όπως για παράδειγμα, η Γαλλία έχουν ως φαί- νεται αντιληφθεί πως τα συμφέροντά τους στην περιοχή μπορούν να εξυπηρετηθούν τόσο από την Κύπρο όσο και από την Ελλάδα. Την ίδια ώρα, θα πρέπει και η Ελλάδα και η Κύπρος να μπορούν να αξιοποιήσουν στο έπακρο αυτό το ενδιαφέρον. Και όχι να επαναληφθεί αυτό που πολλές φορές στο παρελθόν ίσχυσε: να προσφέρονται διευκολύνσεις χωρίς ανταλλάγματα.
*Δημοσιογράφος, Δρ. Επικοινωνίας, συγγραφέας βιβλίων ιστορικής και πολιτικής έρευνας
.