Το PEN τώρα και στην Ελλάδα!

Δεν είναι πολύς καιρός που άρχισε στην Ελλάδα να λειτουργεί επίσημο παράρτημα του PEN, το PEN Greece.

Τι είναι όμως το PEN;

Είναι ένα λογοτεχνικό σωματείο που ίδρυσε η Βρετανή ποιήτρια Catherine Amy Dawson Scott το 1921, προκειμένου να ενώσει τους συγγραφείς μετά τον καταστροφικό Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην αρχή δεν ήταν τίποτα περισσότερο από κάποιες προσκλήσεις για δείπνο, οι οποίες παρείχαν ουσιαστικά τον χώρο στους συγγραφείς να μοιράζονται ιδέες και να κοινωνικοποιούνται. Έτσι δημιουργήθηκαν οι λέσχες PEN, που αναπτύχθηκαν και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, ώστε οι συγγραφείς στα ταξίδια τους να είχαν ένα μέρος για να συναντήσουν φίλους και συναδέλφους.

Σε εκείνα τα δείπνα της Catherine Amy Dawson Scott, προσκεκλημένος υπήρξε και ο πρώτος πρόεδρος του PEN, John Galsworthy, ο οποίος μίλησε για τις δυνατότητες μιας διεθνούς ένωσης – ενός «Συνδέσμου Εθνών για Άνδρες και Γυναίκες των γραμμάτων». Η  οργάνωση λοιπόν που είναι  σήμερα  γνωστή ως PEN International ξεκίνησε στο Λονδίνο το 1921 απλώς ως PEN. Ήταν αρκτικόλεξο των λέξεων «Poets, Essayists, Novelists».

Το αρχικό αυτό αρκτικόλεξο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο επεκτάθηκε σε «Poets, Playwrights, Editors, Essayists, Novelists» και, καθώς αναπτύχθηκε με διάφορα κέντρα ανά τον κόσμο, έγινε πλέον γνωστό ως PEN International.

Βέβαια, με την πάροδο του χρόνου, οι συμμετοχές στο PEN συμπεριέλαβαν περισσότερα άτομα που ασχολούνται με τη λογοτεχνία και την ελευθερία της έκφρασης και οι προαναφερθείσες κατηγορίες δεν καθόριζαν πλέον ποιος μπορούσε να συμμετάσχει.

Σήμερα το PEN International εσωκλείει ως μέλη του αναγνώστες, πεζογράφους, ποιητές, θεατρικούς συγγραφείς, συγγραφείς βιβλίων παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας, θεωρητικούς και κριτικούς λογοτεχνίας, σεναριογράφους, δοκιμιογράφους, ιστοριογράφους, δημοσιογράφους, μεταφραστές, επιμελητές κειμένων, εκδότες, μπλόγκερ, εικονογράφους, δημιουργούς κόμικς και graphic novels, εκδότες και άλλους συντελεστές έντυπων ή ηλεκτρονικών περιοδικών ‒ γενικότερα, οποιονδήποτε έχει επαγγελματική ή οργανική σχέση με τον χώρο του βιβλίου και της γραπτής επικοινωνίας.

Επίσης, σήμερα το PEN International περιλαμβάνει 146 Εθνικά Κέντρα (παραρτήματα).

Το PEN ήταν και είναι η πρώτη παγκόσμια ένωση συγγραφέων και ο πρώτος οργανισμός που επισήμανε ότι η ελευθερία της έκφρασης και της λογοτεχνίας είναι αδιαχώριστες – μια αρχή που συνεχίζει  να υπερασπίζεται έως σήμερα και η οποία εκφράζεται στον Χάρτη Αρχών του PEN (PEN Charter), με τον οποίο συμφωνούν όλα τα μέλη του PEN παγκοσμίως.

Τι έχει καταφέρει το PEN μέχρι σήμερα;

Στις ιστορικές στιγμές του PEN συμπεριλαμβάνεται το ψήφισμα που εισήγαγε το  PEN America το 1949, με το οποίο το PEN απέκτησε συμβουλευτικό καθεστώς στα Ηνωμένα Έθνη ως «εκπρόσωπος των συγγραφέων του κόσμου», καθώς επίσης και η ίδρυση της Επιτροπής του PEN για τους συγγραφείς στη φυλακή [Writers in Prison Committee (WiPC)], η οποία δημιουργήθηκε τον Απρίλιο του 1960.

Ενδεικτικά, μεταξύ 2015 και 2019 το ΡΕΝ:

• Βελτίωσε τη ζωή 283 συγγραφέων, οι οποίοι βρισκόταν σε κίνδυνο, μέσω της αλληλεγγύης, της εκστρατείας και του έργου προστασίας του,
• Ενίσχυσε τις φωνές 21 συγγραφέων, οι οποίοι διώκονταν για τις απόψεις τους από εθνικές και περιφερειακές δομές
• Υποστήριξε περισσότερους από 451 εκπαιδευτικούς, δίνοντάς τους τις δεξιότητες και τους πόρους για να διδάξουν λογοτεχνία σε τοπικό και εθνικό επίπεδο
• Υποστήριξε οικονομικά 143 συγγραφείς
• Μέσω των περισσότερων από 20.000 μελών του παγκοσμίως, άσκησε πιέσεις σε κυβερνήσεις, με επιστολές αλληλεγγύης και διαμαρτυρίες
• Έδωσε 32 επιχορηγήσεις έκτακτης ανάγκης σε συγγραφείς που αντιμετώπισαν άμεσο κίνδυνο, υποστηρίζοντας 10 συγγραφείς για ιατρική περίθαλψη, 5 για διαμονή και κόστος διαβίωσης, και άλλους 17 για μετεγκατάσταση
• Έκανε 26 παρεμβάσεις στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για θέματα στην Τουρκία και την Ουγγαρία, αλλά και για την περίπτωση της Khadija Ismayilova (Αζερμπαϊτζάν). To PEN είχε θετικές κρίσεις σε δύο περιπτώσεις οδηγώντας στην απελευθέρωση τους Τούρκους συγγραφείς Μεχμέτ Αλτάν και Σαχίν Αλπάι
• Βελτίωσε τις δεξιότητες γραφής και κριτικής σκέψης περισσότερων από 2.036 κοριτσιών και 2.081 αγοριών κάτω των 16 ετών, με το Civil Society Programme (CSP)
• Στον Λίβανο και στην Ουγκάντα, διατέλεσε έργο για τη λογοτεχνία και τη γλώσσα σε περιθωριοποιημένες κοινότητες, με στόχο την προώθηση της γραφής και της ανάγνωσης ως απαραίτητων στοιχείων για μια υγιή και αντιπροσωπευτική κοινωνία των πολιτών.

Το ΡΕΝ Greece

Οι πρώτες συζητήσεις για την ίδρυση του σημερινού PEN GREECE ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2019, με αφορμή μια ημερίδα με θέμα «Το παρόν και το μέλλον της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό», που διοργάνωσε το λογοτεχνικό περιοδικό Literature.gr σε συνεργασία με τη διοργάνωση «Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του Δήμου Αθηναίων.

Τα προβλήματα που εντοπίστηκαν ως προς την αποτελεσματική προβολή της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό, μαζί με το γεγονός ότι δεν υπήρχε επίσημο παράρατημα ΡΕΝ στη χώρα, οδήγησαν στη συγκρότηση μιας ομάδας που ανέλαβε την πρωτοβουλία για τη σύσταση του PEN Greece. Σε εκείνη την ιδρυτική ομάδα του PEN GREECE συμμετείχαν πεζογράφοι, ποιητές, εκδότες και άνθρωποι του βιβλίου.

Τον Φεβρουάριο του 2021 εγκρίθηκε το Καταστατικό του PEN Greece και συστάθηκε η προσωρινή διοίκησή του. Εννέα μήνες μετά, τον Νοέμβριο του 2021, έγιναν εκλογές για την ανάδειξη του πρώτου Διοικητικού Συμβουλίου, το οποίο συγκροτήθηκε σε σώμα στις 6 Δεκεμβρίου 2021 και αποτελείται από τους: Ντίνα Σαρακηνού (πρόεδρο), Εριφύλη Μαρωνίτη (αντιπρόεδρο), Τέσυ Μπάιλα (γραμματέα), Κατερίνα Μαλακατέ (ταμία), Χριστίνα Λιναρδάκη, Κωνσταντίνο Μπούρα και Κωνσταντίνο Στοφόρο (μέλη).

Στόχοι του PEN Greece

Αναφορικά με τη λογοτεχνία, το PEN Greece σκοπεύει να ενισχύσει τη δικτύωση των δημιουργών διαμέσου των Εθνικών Κέντρων του PEN ανά τον κόσμο, κάτι που ως δυνατότητα δεν υπήρχε μέχρι τώρα.

Τα μέλη του PEN Greece θα ενημερώνονται για μεταφραστικά προγράμματα, λογοτεχνικά φεστιβάλ, βραβεία και συλλογικές δράσεις. Πετυχαίνοντας αυτό το “visibility’’ θα αναδειχθεί η σύγχρονη ελληνική εκδοτική παραγωγή, έτσι ώστε η χώρα μας να μην ταυτίζεται μόνο με το αφήγημα του Zorba the Greek.  Διότι είναι απογοητευτικό στο εξωτερικό να μας γνωρίζουν  για την αρχαία ελληνική γραμματεία και, όσον αφορά τη νεότερη και σύγχρονη παραγωγή, να γνωρίζουν μόνο τους δύο ποιητές μας που έχουν βραβευτεί με Νόμπελ, τον Σεφέρη και τον Ελύτη. Εκτιμούν σαφώς και τον Καβάφη, αλλά από τους πεζογράφους μας ουσιαστικά μόνο τον Καζαντζάκη και μετρημένους στα δάχτυλα σύγχρονους Έλληνες δημιουργούς. Το PEN Greece θα συμβάλλει στην αλλαγή αυτής της παγιωμένης αντίληψης, δημιουργώντας δεσμούς με Εθνικά Κέντρα PEN ανά τον κόσμο και προωθώντας το έργο της μετάφρασης της ελληνικής λογοτεχνίας.

Αναφορικά με την ελευθερία της έκφρασης, το PEN Greece έχει στόχο να συμβάλλει με εκστρατείες ενημέρωσης και υπενθύμισης. Ενδεχομένως να αγγίξει θέματα όπως η σχέση των ορίων μεταξύ της ελευθερίας της έκφρασης και της πολιτικής ορθότητας, και επιπροσθέτως θα υποστηρίξει τις κοινότητες LGBTQI, οι οποίες αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους σε σχέση με την έκφραση και την ταυτότητά τους.

Τιμώντας τα μαθήματα που έχουμε πάρει από την πρόσφατη ιστορία μας, το PEN Greece θα ασχοληθεί με θέματα ισότητας και τη θέση των λόγιων γυναικών (και μη)  στην κοινωνία. Επιπλέον, θα «φρεσκάρει» τη μνήμη σχετικά με τα απαγορευμένα βιβλία και τη λογοκρισία κατά τη διάρκεια των δικτατοριών τα χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Επίσης, θα προσπαθήσει να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη σε σχέση με  συγγραφείς που έχουν φυλακιστεί για τις απόψεις τους, σε όλο τον κόσμο.

Γιατί να γίνει κάποιος μέλος του ΡΕΝ Greece;

Πρωτίστως θα γίνει μέλος επειδή ασπάζεται τις αρχές του PEN για την ελευθερία της έκφρασης – όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και παγκοσμίως.

Αλλά και επειδή είναι σημαντικό για έναν συγγραφέα να ενημερώνεται για τις δράσεις του PΕΝ, να έρχεται σε επαφή με ξένους ομοτέχνους του, να εμπλουτίζει με βιώματα τον τρόπο σκέψης του, τον οποίο θα καταθέσει κάποια στιγμή σε λέξεις.

Όπως κάθε σωματείο, έτσι και το PEN Greece γίνεται ισχυρότερο καθώς αυξάνεται ο αριθμός των  μελών του – τόσο για τις δράσεις που προγραμματίζει όσο και για τη διασφάλιση ενός πλουραλισμού.

Tα μέλη μας είναι η δύναμη που θα μας βοηθήσει να επιτύχουμε τους στόχους μασ. Ελάτε κι εσείς στην οικογένεια του ΡΕΝ, δώστε μας τη δύναμη να κάνουμε πράγματα!

Ντίνα Σαρακηνού, Πρόεδρος PEN Greece

Χριστίνα Λιναρδάκη, Μέλος ΔΣ PEN Greece

* Ορισμένα στοιχεία του άρθρου έχουν αναδημοσιευθεί από το τεύχος 5 του περιοδικού Άνω-κάτω τελεία: Σημεία για το βιβλίο και την ανάγνωση.