Του Λευτέρη Κουσούλη*
«Ποτέ δεν ήταν ριψοκίνδυνος. Στα σύνορα κάθε επικράτειας σταματούσε πάντα αναποφάσιστος. Λογάριαζε πόσα είχε να περάσει ώσπου να μπει στην ενδοχώρα […] Τον τρομάζανε τα άγνωστα ενδεχόμενα. Έτσι ποτέ δεν προχώρησε στην αβέβαιη περιοχή. Ποτέ δε σίμωσε το ζεστό πυρήνα τον παλλόμενο τη μυστική ρευστήν ουσία που καρτερεί το άγγιγμα για να γίνει τραγούδι και φως. Έμεινε ο δισταχτικός των περιμέτρων».
Στο διεισδυτικό του ποίημα «ο άνθρωπος των περιμέτρων», ο ποιητής Γιώργης Μανουσάκης μας μιλάει για τον τρόμο που φέρνουν και προκαλούν τα άγνωστα ενδεχόμενα. Αυτά που μας εμποδίζουν να μπούμε στην ενδοχώρα των πραγμάτων, στην «αβέβαιη περιοχή». Ο σημερινός Δυτικός άνθρωπος μπαίνει σήμερα βίαια στην «αβέβαιη περιοχή». Επί πολλές δεκαετίες, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εδραιώθηκαν οι μεγάλες βεβαιότητες ωσάν αποκρυσταλλωμένες αιώνιες και αδιατάραχτες αλήθειες. Δεξιά-Αριστερά. Δύση-Ανατολή. Ανοικτές κοινωνίες-κλειστές κοινωνίες. Δημοκρατία –ολοκληρωτισμός.
Ο Δυτικός άνθρωπος, μέσα στο πλαίσιο αυτών των βεβαιοτήτων, είχε ασπαστεί σχεδόν άκριτα, σχεδόν θρησκευτικά, την πίστη στη γραμμική εξέλιξη.
Όλα θα τραβούσαν έναν δρόμο αισιοδοξίας και ελπίδας. Τα πράγματα μέσα στον ιστορικό χρόνο θα έβαιναν όλο και καλύτερα. Η ευτυχία ήταν εγγυημένη. Σχετική ευμάρεια, πρωτοφανής συσσώρευση πλούτου, τεχνολογικές δυνατότητες θαυματουργικές. Για πρώτη φορά στην ιστορία του ο άνθρωπος πετύχαινε τέτοιο επίπεδο διαβίωσης. Μέσα σε ένα πολιτικό πλαίσιο πρωτόγνωρα εμπλουτισμένο σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο δημοκρατικής λειτουργίας. Ελευθερία έκφρασης, πολιτικής οργάνωσης και δράσης, θεσμικές δυνατότητες αλλαγής. Κάτι σαν ουτοπία.
Εάν αυτό το ερμηνευτικό πλαίσιο λειτούργησε για δεκαετίες, η αιφνίδια αλλαγή του κόσμου όπως τον γνωρίζαμε, με την κατάρρευση της Ανατολικής Ευρώπης, το έφερε στα όριά του. Μας ήταν χρήσιμο για μια εποχή, μια φάση, μια περίοδο ιστορική.
Σήμερα βρισκόμαστε αλλού. Η οικονομική κρίση πυροδοτεί την αμφισβήτηση μιας συνολικής αντίληψης. Το παλαιό ερμηνευτικό πλαίσιο δεν αρκεί να απαντήσει διαλεκτικά στη νέα κατάσταση. Το ίδιο το κανονιστικό πλαίσιο της συνύπαρξης αμφισβητείται. Κριτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Brexit, Τραμπ στην Αμερική, Μακρόν στη Γαλλία είναι οι ορατές μεταβολές σε εξέλιξη.
Ο Δυτικός άνθρωπος βρίσκεται μπροστά σε νέες συνθήκες. Αιφνιδιασμένος από την κρίση, καλείται να ξαναδεί τον εαυτό του, να στοχαστεί τους κανόνες συνύπαρξης, να επινοήσει νέους τρόπους. Ξαφνικά συνειδητοποιεί ότι δεν υπάρχει γραμμική εξέλιξη. Όλα μπορούν να ανατραπούν. Και η πίστη στη νομοτελειακή βελτίωση φαντάζει μόνο κενή. Ένας τρόπος πρόσληψης και κατανόησης του κόσμου έχει τελειώσει. Ο Δυτικός άνθρωπος έχει ήδη εισέλθει στην «αβέβαιη περιοχή».
Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές ολοκληρώνεται ο α’ γύρος των βουλευτικών εκλογών στη Γαλλία. Με την αναμενόμενη επιβεβαίωση της προεδρικής νίκης Μακρόν, η Γαλλία γίνεται η πρώτη χώρα που επιδιώκει την πολιτική της μετάπλαση μετά την κρίση. Ίσως γίνει και ένα μοντέλο αλλαγών, ενώ δίπλα της η Βρετανία θα θεμελιώνει τον μοναχικό δρόμο της και στον Ατλαντικό θα διογκώνεται η σύγκρουση Τραμπ με μία πλευρά της Αμερικής. Οι βεβαιότητες έχουν πεθάνει και η αβεβαιότητα κομίζει ήδη τον θεραπευτικό της πυρήνα. Η ανάγκη κινεί την ιστορία.
Ο Δυτικός άνθρωπος, παύοντας να είναι ο «διστακτικός των περιμέτρων», καλείται να γίνει και πάλι κοινωνικά και πολιτικά δημιουργικός, αλλιώς θα χαθεί, αν παραμείνει όπως τον γνωρίζαμε, στην «αβέβαιη περιοχή».
