Η εικόνα της Βραζιλίας στην Ελλάδα

Των Ευαγόρα Λ. Ευαγόρου, Παναγιώτη ∆. Θεοδωρικάκου, Παναγιώτας Μπουγά, Ανδριανής Καπάνταη, ‘Ολγας Μπουντούρη*

Η Βραζιλία σήμερα αναπτύσσεται ταχύτατα στον οικονομικό τομέα. Θεωρείται μια ισχυρή οικονομική δύναμη τόσο στην περιφέρειά της Λατινικής Αμερικής όσο και σε παγκόσμια κλίμακα. Η επιδίωξή της να διαδραματίσει ηγεμονικό οικονομικό ρόλο στην περιφέρειά της την οδηγεί αφενός στο να δημιουργήσει σχέσεις εξάρτησης με τα κράτη της περιοχής και αφετέρου στο να ανταγωνιστεί άλλες μεγάλες δυνάμεις της διεθνούς πολιτικής. Επιπλέον, μαζί με τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότιο Αφρική συγκροτούν την Ομάδα Κρατών BRICS, που επιχειρεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές και οικονομικές εξελίξεις. Παράλληλα, σε πολιτικό επίπεδο διεκδικεί μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, γεγονός που αυξάνει τη διαπραγματευτική της ικανότητα σε ζητήματα παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Τέλος, η στρατιωτική της δύναμη αναπτύσσεται και ισχυροποιείται, καθώς αυξάνονται οι εξαγωγές οπλισμού σε τρίτες χώρες.

Η Βραζιλία προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των χωρών του Νοτίου Ημισφαιρίου. Προωθεί, επίσης, το σεβασμό στις δημοκρατικές αξίες και στους θεσμούς, παρέχει βοήθεια για την εξάλειψη της φτώχιας, μέσω αναπτυξιακών πολιτικών, και προάγει την πολυμερή διπλωματία για να αντιμετωπίσουν οικονομικοπολιτικά ζητήματα και ζητήματα ασφαλείας (Soares De Lima και Hirst, 2006). Ωστόσο, λόγω της επιδίωξης της Βραζιλίας να καταστεί περιφερειακή δύναμη (Spektor, 2009), οι σχέσεις της με τις ΗΠΑ χαρακτηρίζονται πλέον ως ανταγωνιστικές.

Στην προσπάθεια κατοχύρωσής της ως περιφερειακής δύναμης, η Βραζιλία επιχειρεί να προβληθεί μέσω της διεκδίκησης και διοργάνωσης μεγάλων αθλητικών γεγονότων, όπως το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου και οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Αυτή η τάση αποτελεί πάγια τακτική των αναπτυσσόμενων χωρών να επιδείξουν την ανάπτυξη και την ισχύ που έχουν αποκτήσει, ήδη από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008, στο Πεκίνο (Wu και Mothiane, 2014).

Σε αυτό το πλαίσιο, επιλέξαμε να ερευνήσουμε την εικόνα που έχουν οι Έλληνες για τη Βραζιλία. Συνεπώς, τον Ιούνιο του 2014, παράλληλα με τη διεξαγωγή του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Ποδοσφαίρου, ζητήθηκε η γνώμη 607 Ελλήνων, άνω των δεκαοκτώ ετών, για την εν λόγω χώρα. Η μέθοδος συλλογής στοιχείων ήταν οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις, με τη χρήση συστήματος CATI και στη βάση γραπτού δομημένου ερωτηματολογίου. Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της στρωματοποιημένης δειγματοληψίας και το δείγμα κατανεμήθηκε με τη μέθοδο των ποσοστόσεων, με αναλογία κατοίκων ως προς τις περιφέρειες, το φύλο και την ηλικία. Με βάση το σχεδιασμένο πανελλαδικό δείγμα 607 ατόμων, οι ελάχιστες βάσεις των ερωτώμενων ήταν πάνω από 100 άτομα, με εξαίρεση αυτές όσων δήλωσαν υψηλά εισοδήματα, των φοιτητών, των νοικοκυρών, των ανέργων και των κατοίκων του Αιγαίου, όπου η ανάλυση είναι ενδεικτική. Πρόκειται για την πρώτη δημοσκόπηση που γίνεται στην Ελλάδα σχετικά με τη συγκεκριμένη χώρα. Η δημοσκόπηση οργανώθηκε και διενεργήθηκε από φοιτητές του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών της Σχολής Οικονομικών, Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά. Η έρευνα έγινε με την ευγενή χορηγία της G.P.O. AE, στο πλαίσιο των ερευνητικών δράσεων της νεοσύστατης Μονάδας Μελετών Κρατών BRICS του Πανεπιστημίου.

Στόχος του συγκεκριμένου κειμένου είναι, αφενός να παρουσιαστούν και να αναλυθούν τα αποτελέσματα της ανωτέρω δημοσκόπησης και αφετέρου να εξαχθούν συμπεράσματα που αφορούν την εικόνα της Βραζιλίας στην Ελλάδα. Η έκθεση των αποτελεσμάτων διαρθρώνεται σε τέσσερις ενότητες, ακολουθώντας τη δομή του ερωτηματολογίου της έρευνας: α) την ενότητα ερωτήσεων γενικών γνώσεων, β) την ενότητα ερωτήσεων διεθνολογικών ζητημάτων, γ) την ενότητα ερωτήσεων για τις σχέσεις Βραζιλίας και Ελλάδας και δ) την ενότητα ερωτήσεων γενικού ενδιαφέροντος.

Ερωτήσεις γενικών γνώσεων για τη Βραζιλία

Παρά την προβολή της Βραζιλίας ενόψει του Μουντιάλ, οι γενικές γνώσεις των Ελλήνων για μια χώρα τέτοιου μεγέθους δεν είναι ικανοποιητικές. Μόλις το 33,5% των ερωτηθέντων γνωρίζει ότι η πρωτεύουσα της χώρας είναι η Μπραζίλια, καθώς, πιθανότατα, η αυξημένη προβολή του Ρίο ντε Τζανέιρο, λόγω του καρναβαλιού, οδήγησε το 46,1% των ερωτηθέντων στο να το δηλώσει ως τη σωστή απάντηση, τη στιγμή που το 16% των ερωτηθέντων παραπλανήθηκε από το γεγονός ότι το Σάο Πάολο είναι η πολυπληθέστερη πόλη της Βραζιλίας.

Στην ερώτηση σχετικά με το νόμισμα μόνο το 28,4% απάντησε σωστά για το κρουζέιρο ρεάλ. Το πέσο συγκέντρωσε το μεγαλύτερο ποσοστό απαντήσεων, 50,5%, καθότι αποτελεί το πιο γνωστό νόμισμα της Λατινικής Αμερικής. Η πλειοψηφία των Ελλήνων φαίνεται να γνωρίζει ότι το δολάριο αποτελεί το νόμισμα των ΗΠΑ και κάποιων άλλων κρατών, αφού μόνο το 5,5% των ερωτηθέντων το έδωσε ως απάντηση. Σημαντικό επίσης είναι το γεγονός ότι ένα ποσοστό της τάξεως του 15,6% δεν γνώριζε ή δεν απάντησε στην ερώτηση.

Αναφορικά με την επίσημη γλώσσα των Βραζιλιάνων, αν και όλα τα υπόλοιπα κράτη της Λατινικής Αμερικής είναι ως επί το πλείστον ισπανόφωνα, μόνο το 15,2% των ερωτηθέντων παραπλανήθηκε και έδωσε για απάντηση τα ισπανικά, ενώ το 45,5% γνωρίζει πως η «Χώρα του Αμαζονίου» είναι πορτογαλόφωνη, αν και υπήρξε μια σύγχυση της τάξεως του 35,4% με την επιλογή των βραζιλιάνικων ως επίσημης γλώσσας. Σχετικά με τον/την Πρόεδρο της Βραζιλίας, το 32% των ερωτηθέντων γνωρίζει ότι η Ντίλμα Ρουσέφ είναι η Πρόεδρος της χώρας, παρόλο που είναι μία από τις λίγες γυναίκες πολιτικούς που έχει φτάσει σε τέτοιο αξίωμα. Το υψηλό ποσοστό απαντήσεων που είχε ο Λούλα ντα Σίλβα (24,2%) ήταν αναμενόμενο, καθώς ο συγκεκριμένος αποτελεί μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της χώρας, λόγω κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, την περίοδο 2003-2011. Ο Πρόεδρος της χώρας για πάνω από μία δεκαετία, Φερνάντο Ενρίκε Καρντόσο συγκέντρωσε ποσοστό της τάξης του 11,5%, ενώ το 32,3%, ποσοστό μεγαλύτερο αυτού της σωστής απάντησης, δηλώνει άγνοια ως προς το συγκεκριμένο ερώτημα ή επιλέγει να μην απαντήσει. Είναι φανερό ότι οι Έλληνες δεν ενημερώνονται για τις πολιτικές εξελίξεις στη Βραζιλία, ενώ, τα ελληνικά Μέσα Επικοινωνίας εστίασαν περισσότερο στη διεξαγωγή του Μουντιάλ και λιγότερο στις εσωτερικές αντιδράσεις κατά της διοργάνωσης που είχε να αντιμετωπίσει η Πρόεδρος Ρουσέφ.

Στη μοναδική ερώτηση επικαιρότητας, η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων γνώριζε τη σωστή απάντηση αναφορικά με το μεγάλο αθλητικό γεγονός που φιλοξενεί η Βραζιλία το φετινό καλοκαίρι. Συγκεκριμένα, το 96,8% των ερωτηθέντων γνώριζε για το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου, ενώ το αμελητέο 1,5% των ερωτηθέντων που έδωσαν ως απάντηση τους Ολυμπιακούς Αγώνες προέκυψε λόγω της διεξαγωγής στην ίδια χώρα το 2016 (Δρυμιώτης, 2014). Είναι εμφανής η τεράστια προβολή των αθλητικών γεγονότων στην Ελλάδα από τα Μέσα Επικοινωνίας,  καθώς και η ενασχόληση των Ελλήνων με αυτά.

Ερωτήσεις διεθνολογικών ζητημάτων

Στην ερώτηση «πιστεύετε ότι η Βραζιλία είναι η ισχυρότερη χώρα της Λατινικής Αμερικής» το 57% των ερωτηθέντων απάντησε θετικά. Το μεγάλο αυτό ποσοστό θετικής άποψης είναι αποτέλεσμα ενδεχομένως της εικόνας που έχουν οι ερωτηθέντες για την πραγματική –στρατιωτική– ισχύ της χώρας αλλά και για τη δυνητική –πληθυσμός και πλούτος– ισχύ της (Spektor, 2010).

Πιο συγκεκριμένα, η Βραζιλία, με πάνω από 200 εκατομμύρια κατοίκους, αποτελεί το πολυπληθέστερο κράτος της Λατινικής Αμερικής, αριθμός σημαντικά μεγαλύτερος από το δεύτερο Μεξικό στο οποίο ζουν πάνω από 120 εκατομμύρια άνθρωποι (The World Bank, 2014). Η Βραζιλία είναι, επίσης, η έβδομη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο βάσει ΑΕΠ –2,246 τρις δολάρια για το 2013– (Schwab, 2014). Στην περιοχή της Λατινικής Αμερικής η μόνη χώρα που θα μπορούσε μελλοντικά να την ανταγωνιστεί είναι το Μεξικό το οποίο βρίσκεται στη 14η θέση και σε ανοδική πορεία, καθώς υπολογίζεται ότι, έως το 2050, θα αποτελεί πλέον την έβδομη ισχυρότερη οικονομία στον κόσμο, με εκτιμώμενο ΑΕΠ περί τα 6,6 τρις δολάρια (Elliot, 2011). Από απόψεως στρατιωτικής ισχύος, η Βραζιλία συγκαταλέγεται στις δεκαπέντε στρατιωτικά ισχυρότερες δυνάμεις του κόσμου (Perlo-Freeman και Solmirano, 2014) όχι μόνο λόγω του ανθρώπινου δυναμικού της αλλά και λόγω της προσπάθειας να εκσυγχρονιστούν οι στρατιωτικές της δομές (Bertonha, 2010).

Επιπρόσθετα, ένα ποσοστό της τάξης του 38,1% θεωρεί πως η Βραζιλία δεν είναι το ισχυρότερο κράτος στη Λατινική Αμερική. Η αρνητική απάντηση σε αυτό το γεγονός οφείλεται ίσως στις κοινωνικές ανισότητες που παρατηρούνται στη Βραζιλία. Από στρατιωτικής άποψης, οι ερωτώμενοι, μη έχοντας επαρκή πληροφόρηση για τις στρατιωτικές δράσεις της Βραζιλίας αλλά και λόγω της μη εμπλοκής της χώρας σε κάποια διαμάχη τα τελευταία χρόνια, πιστεύουν ότι η Βραζιλία δεν είναι ισχυρή στρατιωτική δύναμη.

Αναφορικά με το «πού βασίζεται η οικονομία της Βραζιλίας», το 41% των ερωτηθέντων, απάντησε πως αυτή βασίζεται στον τουρισμό, λόγω πιθανώς της έντονης τουριστικής προβολής της χώρας. Η απάντηση ότι η βραζιλιάνική οικονομία βασίζεται στη γεωργία με ποσοστό 34,5% επιβεβαιώνει και την πραγματική κατάσταση, καθώς η Βραζιλία παράγει ποικιλία γεωργικών προϊόντων, όπως ο καφές, το κακάο, η μπανάνα και το βαμβάκι, τα οποία και εξάγει αποκομίζοντας σημαντικά έσοδα. Η βιομηχανία, παρότι αποφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη, συγκέντρωσε ποσοστό 17,7%, παρά τη διεθνή παρουσία ορισμένων βραζιλιάνικων εταιρειών. Επομένως, η Βραζιλία έχει συνδεθεί στο μυαλό των Ελλήνων, κυρίως, με τον τουρισμό και τη γεωργία.

Στην ερώτηση «μπορεί η Βραζιλία να απειλήσει την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ στην ευρύτερη Αμερική» η συντριπτική πλειοψηφία, 86,2%, πιστεύει ότι κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό. Άλλωστε, οι Ηνωμένες Πολιτείες, αν και σε ύφεση, όχι μόνο αποτελούν τη μεγαλύτερη, βάσει ΑΕΠ –16,8 τρις δολάρια για το 2013–, οικονομία στον κόσμο (The World Bank, 2014), αλλά και διαθέτουν τον ισχυρότερο στρατό παγκοσμίως, δαπανώντας τεράστια ποσά ετησίως. Τα στοιχεία αυτά είναι ευδιάκριτα στο μέσο Έλληνα, με αποτέλεσμα να οδηγείται αυθόρμητα στο ότι η Βραζιλία δεν μπορεί να απειλήσει την ηγεμονία των ΗΠΑ. Άλλωστε, η εικόνα που διαχέεται με την παρουσία και ανάμειξη των ΗΠΑ σε όλες σχεδόν τις διεθνείς υποθέσεις δείχνει ότι πρόκειται για ένα σημαντικό κρατικό δρώντα όχι μόνο στην περιφέρειά του αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Αντίστοιχα δείγματα διεθνούς δράσης η Βραζιλία δεν έχει να επιδείξει, καθώς πρόκειται για περιφερειακή δύναμη.

Τέλος, αναφορικά με το ρόλο του στρατού, το 51% απάντησε πως ο στρατός έχει σημαντική θέση, το 32,5% πως δεν έχει, ενώ το 16,5% δεν γνώριζε. Η σχετικά πρόσφατη αποκατάσταση της δημοκρατίας και η ύπαρξη στρατιωτικών καθεστώτων στο κοντινό παρελθόν οδήγησαν σε θετική απάντηση ως προς το σημαντικό ρόλο του στρατού. Παρά το γεγονός ότι η Βραζιλία πέρασε μια μεγάλη περίοδο δικτατορίας, επισημαίνουμε πως, από το 1984 και πλέον, αποτελεί ένα σταθερά δημοκρατικό κράτος (Σπυρόπουλος, 2005). Συναφής με την εδραιωμένη πλέον δημοκρατία είναι και η αντίληψη των Βραζιλιάνων αξιωματούχων αναφορικά με ζητήματα εξωτερικών σχέσεων, καθώς η πολιτική ηγεσία δεν πιστεύει ότι μόνο η στρατιωτική δύναμη μπορεί να διαμορφώσει την εξωτερική πολιτική. Καθώς η περιοχή στην οποία βρίσκεται δεν ταλανίζεται από εδαφικές διαφορές, η χρήση του στρατού γίνεται μόνο στα πλαίσια ανθρωπιστικών επεμβάσεων. Γι αυτό το λόγο, η χώρα επιδιώκει να αναπτύξει και συντελεστές ήπιας ισχύος, στηριζόμενη στην οικονομία και την προβολή της παγκοσμίως (Soares De Lima και Hirst, 2006).

Ερωτήσεις σχέσεων Βραζιλίας-Ελλάδας

Ως προς τις σχέσεις Ελλάδας-Βραζιλίας, οι «φιλικές ή σχετικά φιλικές σχέσεις» ως απάντηση συγκέντρωσαν συνολικά ποσοστό 65,3%, 42% και 23,3% αντίστοιχα, αποτέλεσμα αναμενόμενο, αφού η γεωγραφική και ιστορική απόσταση μεταξύ των δύο κρατών δεν έχει επιφέρει ποτέ προβλήματα μεταξύ τους. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο εντύπωση δεν προκαλεί ούτε το 33% που συγκεντρώνει ο χαρακτηρισμός των σχέσεων Ελλάδας-Βραζιλίας ως αδιάφορων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το μηδαμινό ποσοστό που έχουν οι απαντήσεις «σχετικά εχθρικές» και «εχθρικές», καθώς συγκεντρώνουν, μόλις, το 0,3%, 0,1% και 0,2% αντίστοιχα.

Επιπροσθέτως, το γεγονός ότι η Βραζιλία είναι ανερχόμενη δύναμη, θεωρείται θετικό από το 50,6% των ερωτηθέντων, τη στιγμή που ένα εξίσου σημαντικό ποσοστό της τάξης του 42,3% το κρίνει αδιάφορο και μόλις το 2,8% αρνητικό. Η Βραζιλία ως ανερχόμενη δύναμη συνδέεται με την επιθυμία των Ελλήνων να αναζητήσουν εναλλακτικές στρατηγικές συμμαχίες, πέραν των δυτικών δυνάμεων. Ωστόσο, τα υψηλά ποσοστά αδιαφορίας καταδεικνύουν την ύπαρξη μεγάλης απόστασης της Βραζιλίας από την ελληνική κοινωνία, τα ελληνικά Μέσα Επικοινωνίας και τις προτεραιότητες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Το μικρό ποσοστό αρνητισμού, τέλος, οφείλεται πιθανότατα στη δυνατότητα της χώρας αυτής να θεωρείται ένας σημαντικός διεθνής παίκτης, αν και στο εσωτερικό της μαστίζεται από κοινωνικές ανισότητες και μεγάλη φτώχεια.

Σχετικά με τη σύναψη στενότερων σχέσεων με τη Βραζιλία, το 77% των ερωτηθέντων απάντησε θετικά, το 18,6% απάντησε αρνητικά και το 4,4% δε γνώριζε να απαντήσει. Η θετική απάντηση προέκυψε πιθανότατα λόγω της γενικότερης επιθυμίας σύναψης εμπορικών σχέσεων και όχι λόγω της ξεκάθαρης γνώσης και αντίληψης του οικονομικού μεγέθους της Βραζιλίας και των ωφελημάτων που θα προέκυπταν από μια τέτοια συνεργασία. Αν και η πλειοψηφία θεωρεί την οικονομική και πολιτική άνοδο της Βραζιλίας θετική για την Ελλάδα, οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι προτεραιότητα έχουν άλλα αναδυόμενα οικονομικά κράτη. Μόλις το 2,6%, ίδιο ποσοστό με την Ινδία, πιστεύει ότι η Ελλάδα θα πρέπει να αναζητήσει στενότερες σχέσεις με τη Βραζιλία. Η συνεργασία της Ελλάδας με τη Νότια Αφρική θεωρείται ελαφρώς ελκυστικότερη, με ποσοστό 2,9%, ενώ η συνεργασία με τη Ρωσία έρχεται ως δεύτερη επιλογή, με ποσοστό που φτάνει το 39,6%. Η Κίνα, τέλος, εμφανίζεται να είναι η πρώτη επιλογή με ποσοστό 49,3%, έναντι των άλλων χωρών, κυρίως λόγω της έντονης ειδησεογραφίας για την οικονομική συνεργασία με επίκεντρο το λιμάνι του Πειραιά. Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι μόλις το 0,8% δεν επιθυμεί συνεργασία με καμιά από τις παραπάνω χώρες, φανερώνοντας την απογοήτευση των πολιτών από τη μέχρι τώρα συνεργασία με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις και τις ΗΠΑ αλλά και την πρόθεση χάραξης εξωτερικής πολιτικής προσανατολισμένης σε νέους εταίρους.

Ερωτήσεις γενικού ενδιαφέροντος για τη Βραζιλία

Ακούγοντας τη λέξη Βραζιλία, το 17% σκέφτεται τον καφέ, το 36,8% το καρναβάλι, το 2,2% την ιστορία της χώρας, το 24,9% το ποδόσφαιρο και το 15,9% το χορό καποέιρα, ενώ το 3,2% δεν απαντά. Το γεγονός ότι η Βραζιλία αποκαλείται συχνά από τα Μέσα Επικοινωνίας «χώρα του καφέ», «χώρα του καρναβαλιού» και «χώρα του ποδοσφαίρου» υποδηλώνει ότι οι Έλληνες την ταυτίζουν με τους εν λόγω χαρακτηρισμούς που αποτελούν, όντως, προσδιοριστικά γνωρίσματά της.

Το 63,7% πιστεύει ότι υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ Βραζιλίας και Ελλάδας. Το ποδόσφαιρο, ο τουρισμός, και οι εσωτερικές ανισότητες που παρατηρούνται στις δύο χώρες ενδεχομένως αποτελούν τους λόγους που οδήγησαν σε αυτή την απάντηση. Παρόλα αυτά, το 32,7% θεωρεί ότι η Ελλάδα και η Βραζιλία δεν μοιράζονται κοινά στοιχεία, λόγω της μη ιστορικής τους σύνδεσης.

Ταυτόχρονα, ένα μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων, της τάξης του 75,7%, θα επιθυμούσε να ταξιδέψει στη «Χώρα του Αμαζονίου». Γίνεται, επομένως, εμφανές ότι για το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων η Βραζιλία, αν και γεωγραφικά μακριά, δεν είναι μια χώρα αδιάφορη. Από το ποσοστό του 75,5% που απάντησε θετικά στην παραπάνω ερώτηση το 3,3% θα ταξίδευε για λόγους εργασίας, το 0,6% για σπουδές, το 89% για διακοπές, το 6,2% για αθλητικά γεγονότα και το 1,2% δεν έδωσε απάντηση.

Ακολούθως, στην ερώτηση σχετικά με το ποιες βραζιλιάνικες προσωπικότητες γνωρίζουν οι Έλληνες, το 51,6% δήλωσε ότι γνωρίζει το Luis Inacio Lula da Silva (πρώην Πρόεδρο της Βραζιλίας), γεγονός αναμενόμενο, καθώς αποτέλεσε τον άνθρωπο που έφερε τη Βραζιλία σε τροχιά ανάπτυξης και είναι παγκοσμίως γνωστός από την προβολή του στα Μέσα Επικοινωνίας. Βέβαια, η προσωπικότητα που ξεχώρισε ήταν αυτή του Pele (ποδοσφαιριστή), τον οποίο γνωρίζει το 95,9% των ερωτηθέντων, αναδεικνύοντας ξανά τη σημασία του ποδοσφαίρου για τη χώρα. Ακόμη, το 69,3% των ερωτηθέντων αναγνωρίζει την Gisele Bundchen (μοντέλο), καθώς αυτή προβάλλεται συχνά στα τηλεοπτικά και έντυπα Μέσα και το 68% τον Paulo Coelho (συγγραφέα), έναν από τους γνωστότερους συγγραφείς με αναγνωρισιμότητα σε όλο τον κόσμο. Το 81,4% των ερωτηθέντων γνωρίζει τον Andreas Pavel (εφευρέτη του φορητού κασετόφωνου) και μόνο το 32,9% το Fernado Meirelles (σκηνοθέτη).

Η ανάπτυξη που έχει η Βραζιλία την τελευταία δεκαετία, κατά κύριο λόγο, βασίζεται στη γεωργία, καθώς είναι η χώρα με τις μεγαλύτερες εξαγωγές παγκοσμίως σε ζάχαρη, κοτόπουλο, βοδινό κρέας και καφέ. Η χώρα αποτελεί, επίσης, έδρα μιας σειράς εγχώριων πολυεθνικών εταιρειών, αλλά οι συμμετέχοντες στην έρευνα φαίνεται να το αγνοούν, αφού μόλις το 17,7% γνωρίζει ότι η οικονομία της λατινοαμερικάνικης χώρας βασίζεται και στις βιομηχανικές εξαγωγές. Η Petrobras, η κορυφαία βραζιλιάνικη πετρελαιοβιομηχανία, είναι γνωστή στους Έλληνες σε ποσοστό 20,4%, Η Embraer, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες αεροδιαστημικής στον κόσμο, είναι γνωστή μόνο στο 12,6%, καθώς είναι πιθανόν οι Έλληνες να αγνοούν ότι στη Βραζιλία εδρεύουν εταιρείες που ειδικεύονται στο συγκεκριμένο τομέα. Τέλος, εταιρείες που ειδικεύονται σε τομείς ψυκτικών συστημάτων και απασχολούν εργαζομένους ακόμα και σε έξι διαφορετικές χώρες, όπως η Εmbraco, είναι σχεδόν άγνωστες στην Ελλάδα, αφού μόνο το 8,3% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι τη γνωρίζει. Μόνο στην περίπτωση της Natura, που δραστηριοποιείται στα είδη καλλυντικών, σημειώθηκαν ποσοστά απαντήσεων της τάξης του 50%.

Ακόμη, το 53,6% των ερωτηθέντων απάντησε ότι η Βραζιλία είναι φτωχή χώρα, το 39,4% ότι είναι πλούσια και το 7% δε γνώριζε. Σε σχέση με το αν η Βραζιλία είναι μια χώρα με κοινωνικές ανισότητες, το 96,1% των ερωτηθέντων πιστεύει πως είναι, ενώ, αντίθετα, μόνο το 2,6% πιστεύει πως δεν υπάρχουν κοινωνικές ανισότητες. Τα αποτελέσματα στις δύο αυτές ερωτήσεις δε φαίνεται να είναι ασύνδετα μεταξύ τους. Οι εικόνες κοινωνικής αναταραχής που προβλήθηκαν από τα Μέσα κατά τη διάρκεια του Μουντιάλ αποτέλεσαν, πιθανότητα, την αιτία αυτών των απαντήσεων.

Τέλος, το 19,3% των Ελλήνων απάντησε πως γνωρίζει μετανάστες από τη Βραζιλία και το 80,7% πως δεν γνωρίζει. Το γεγονός ότι δεν υπάρχουν πολλοί μετανάστες από τη Βραζιλία στη χώρα μας επιβεβαιώνεται από τις συγκεκριμένες απαντήσεις. Το 86,6% του ποσοστού που γνωρίζει μετανάστες από τη Βραζιλία έχει θετική γνώμη για αυτούς, το 10,3% αδιάφορη και το 3,1% αρνητική.

Καταληκτικά συμπεράσματα

Εν κατακλείδι, παραθέτουμε ορισμένα γενικά συμπεράσματα τα οποία προκύπτουν από την επεξεργασία και την ανάλυση των αποτελεσμάτων της δημοσκόπησης για την εικόνα της Βραζιλίας στην Ελλάδα. Στα συμπεράσματα αυτά επιδιώκουμε να παρουσιάσουμε τη συνολική εικόνα που διαμορφώνεται από όλες τις ενότητες ερωτήσεων.

Αρχικά, θα επισημαίναμε ότι, οι Έλληνες εμφανίζονται σε μεγάλο ποσοστό να μην έχουν γενικές γνώσεις για τη Βραζιλία, ενώ είναι πλήρως ενημερωμένοι για την επικαιρότητα, δηλαδή το Μουντιάλ. Αυτό δείχνει ότι το ποδόσφαιρο είναι γεγονός παγκόσμιων διαστάσεων και ότι η διεξαγωγή ποδοσφαιρικών διοργανώσεων είναι μία σημαντική ευκαιρία για την προβολή μιας χώρας παγκοσμίως. Οι Έλληνες εμμένουν στο ποδόσφαιρο αγνοώντας στοιχεία που αφορούν μια αναδυόμενη χώρα με μεγάλη επιρροή παγκοσμίως. Άλλωστε, ο «λατινοαμερικανικός οικονομικός γίγαντας» είναι γι’ αυτούς η χώρα του ποδοσφαίρου και του καρναβαλιού και, όταν ερωτώνται γιατί θα επιθυμούσαν να ταξιδέψουν ως εκεί, δελεάζονται περισσότερο από την εκεί δυνατότητα αναψυχής.

Επιπρόσθετα, καθώς η Βραζιλία αποτελεί μια αναδυόμενη δύναμη, κυρίως στον οικονομικό τομέα, πιστεύεται ότι θα πρέπει να αποτελέσει σημαντικό οικονομικό εταίρο της Ελλάδας. Άλλωστε, τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης, όπως αυτά αναλύθηκαν παραπάνω, δείχνουν ότι οι Έλληνες, αν και δεν τοποθετούν τη Βραζιλία στην κορυφή των χωρών με τις οποίες η Ελλάδα πρέπει να συνεργαστεί στενότερα, δεν αποκλείουν οποιαδήποτε δυνατότητα συνεργασίας. Η θετική εικόνα που έχουν για τη «χώρα του Αμαζονίου» θα μπορούσε να αποτελέσει εφαλτήριο εντατικοποίησης των πολιτικών, οικονομικών, εμπορικών και πολιτιστικών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών. Τέλος, παρά το γεγονός ότι η Βραζιλία δεν αποτελεί την ισχυρότερη χώρα της ευρύτερης Αμερικής, καθώς το ρόλο αυτό κατέχουν οι ΗΠΑ, ή ακόμη και την ισχυρότερη χώρα της ομάδας κρατών BRICS, καθώς εκεί σημαντικότερος παίκτης έχει αναδειχθεί η Κίνα, δεν παύει να αποτελεί μια τεράστια οικονομική ευκαιρία για μια χώρα μικρή σε οικονομικά μεγέθη που χρειάζεται μια πολύπλευρη εξωτερική πολιτική, όπως η Ελλάδα.

Η Βραζιλία προωθεί τη συνεργασία µεταξύ των χωρών του Νοτίου Ηµισφαιρίου. Παρέχει βοήθεια για την εξάλειψη της φτώχιας, µέσω αναπτυξιακών πολιτικών και προάγει την πολυµερή διπλωµατία για να αντιµετωπίσουν οικονοµικοπολιτικά ζητήµατα ασφαλείας. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ (Ι) Αποτελέσματα απαντήσεων στις ερωτήσεις

της Ενότητας Α΄:

 

1.1. Ποια είναι η πρωτεύουσα της Βραζιλίας;

απάντησε η Μπραζίλια το 33,5% των ερωτηθέντων

απάντησε το Σάο Πάολο το 16,0% των ερωτηθέντων

απάντησε το Ρίο Ντε Τζανέιρο το 46,1% των ερωτηθέντων

4,4% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησαν καθόλου

 

1.2. Ποιο είναι το νόμισμα της Βραζιλίας;

απάντησε το Κρουζέιρο Ρεάλ το 28,4% των ερωτηθέντων

απάντησε το Πέσο το 50,5% των ερωτηθέντων

απάντησε το Δολάριο το 5,5% των ερωτηθέντων

15,6% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησαν καθόλου

1.3. Ποια είναι η επίσημη γλώσσα της Βραζιλίας;

απάντησε τα πορτογαλικά το 45,5% των ερωτηθέντων

απάντησε τα ισπανικά το 15,2% των ερωτηθέντων

απάντησε τα βραζιλιάνικα το 35,4% των ερωτηθέντων

3,9% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησαν καθόλου

1.4. Ποιος/α είναι ο/η Πρόεδρος της Βραζιλίας;

απάντησε ο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα το 24,2% των ερωτηθέντων

απάντησε η Ντίλμα Ρουσέφ το 32% των ερωτηθέντων

απάντησε ο Φερνάντο Ενρίκε Καρντόσο το 11,5% των ερωτηθέντων

32,3% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησαν καθόλου

1.5. Ποιο μεγάλο αθλητικό γεγονός φιλοξενεί η Βραζιλία φέτος το καλοκαίρι;

απάντησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1,5% των ερωτηθέντων

απάντησε το Μουντιάλ το 96,8% των ερωτηθέντων

απάντησε το Μουντομπάσκετ το 0,8% των ερωτηθέντων

0,9% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησαν καθόλου

(ΙΙ) Αποτελέσματα απαντήσεων στις ερωτήσεις της Ενότητας Β΄:

2.1. Πιστεύετε ότι η Βραζιλία είναι η ισχυρότερη χώρα της Λατινικής Αμερικής;

απάντησε ναι είναι το 57,0% των ερωτηθέντων

απάντησε όχι, δεν είναι το 38,1% των ερωτηθέντων

4,9% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

2.2. Πού πιστεύετε ότι βασίζεται η οικονομία της Βραζιλίας;

απάντησε στη γεωργία το 34,5% των ερωτηθέντων

απάντησε στον τουρισμό το 41,0% των ερωτηθέντων

απάντησε στη βιομηχανία το 17,7% των ερωτηθέντων

6,8% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

2.3. Μπορεί η Βραζιλία να απειλήσει την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ στην ευρύτερη Αμερική;

απάντησε ναι, μπορεί το 9,7% των ερωτηθέντων

απάντησε όχι, δεν μπορεί το 86,2% των ερωτηθέντων

4,1% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

2.4. Θεωρείτε πως ο στρατός έχει σημαντική θέση στη Βραζιλία;

απάντησε ναι το 51,0% των ερωτηθέντων

απάντησε όχι το 32,5% των ερωτηθέντων

16,5% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

(ΙΙΙ) Αποτελέσματα απαντήσεων στις ερωτήσεις της Ενότητας Γ΄:

3.1. Πώς θα χαρακτηρίζατε τις σχέσεις Βραζιλίας-Ελλάδας;

απάντησε ότι θα τις χαρακτήριζε ως φιλικές το 42% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι θα τις χαρακτήριζε ως σχετικά φιλικές 23,3% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι θα τις χαρακτήριζε ως αδιάφορες το 33% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι θα τις χαρακτήριζε ως σχετικά εχθρικές το 0,1% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι θα τις χαρακτήριζε ως εχθρικές το 0,2% των ερωτηθέντων

1,4% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

3.2. Το γεγονός ότι η Βραζιλία είναι ανερχόμενη δύναμη είναι για την Ελλάδα:

ένα θετικό γεγονός απάντησε το 50,6% των ερωτηθέντων

ένα αδιάφορο γεγονός απάντησε το 42,3% των ερωτηθέντων

ένα αρνητικό γεγονός απάντησε το 2,8% των ερωτηθέντων

το 4,3% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

3.3. Πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει σύναψη στενότερων οικονομικών σχέσεων με τη Βραζιλία;

απάντησε ναι το 77% των ερωτηθέντων

απάντησε όχι το 18,6% των ερωτηθέντων

το 4,4% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

3.4. Με ποια από τις παρακάτω ανερχόμενες δυνάμεις θα πρέπει να συνεργαστεί στενότερα η Ελλάδα;
(1 απάντηση)

απάντησε με τη Βραζιλία το 2,6% των ερωτηθέντων

απάντησε με την Ινδία το 2,6% των ερωτηθέντων

απάντησε με την Κίνα το 49,3% των ερωτηθέντων

απάντησε με τη Ρωσία το 39,6% των ερωτηθέντων

απάντησε με τη Νότια Αφρική το 2,9% των ερωτηθέντων

απάντησε με καμία (αυθόρμητα) το 0,8% των ερωτηθέντων

το 2,2% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

(ΙV) Αποτελέσματα απαντήσεων στις ερωτήσεις της Ενότητας Δ΄:

4.1. Όταν ακούτε την λέξη «Βραζιλία» τι σκέφτεστε;

απάντησε το χορό καποέιρα το 15,9% των ερωτηθέντων

απάντησε την ιστορία της το 2,2% των ερωτηθέντων

απάντησε το ποδόσφαιρο το 24,9% των ερωτηθέντων

απάντησε το καρναβάλι το 36,8% των ερωτηθέντων

απάντησε τον καφέ το 17,0% των ερωτηθέντων

το 3,2% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

4.2. Θεωρείτε ότι υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ της Ελλάδας και της Βραζιλίας;

απάντησε ναι το 63,7% των ερωτηθέντων

απάντησε όχι το 32,7% των ερωτηθέντων

το 3,6% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

4.3. Θα επιθυμούσατε να ταξιδέψετε στη Βραζιλία;

απάντησε ναι το 75,7% των ερωτηθέντων

απάντησε όχι το 23,6% των ερωτηθέντων

το 0,7% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

4.3.1. Αν ναι, γιατί (αφορά το ποσοστό του 75,7% των ερωτηθέντων που θα επιθυμούσαν να ταξιδέψουν στη Βραζιλία):

απάντησε για εργασία το 3% των ερωτηθέντων

απάντησε για σπουδές το 0,6% των ερωτηθέντων

απάντησε για διακοπές το  89,0% των ερωτηθέντων

απάντησε για αθλητικά γεγονότα το 6,2% των ερωτηθέντων

1,2% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

4.4. Ποια από τις παρακάτω προσωπικότητες γνωρίζετε;

απάντησε ότι γνωρίζει τον Luiz Inacio Lula da Silva το 51,6% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι γνωρίζει τον Paulo Coelho το 68% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι γνωρίζει τον Andreas Pavel το 81,4% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι γνωρίζει τον Pele το 95,9% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι γνωρίζει την Gisele Bundchen το 69,3% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι γνωρίζει τον Fernando Meirelles το 32,9% των ερωτηθέντων

4.5. Ποια από τις παρακάτω εταιρείες γνωρίζετε:

απάντησε ότι γνωρίζει την Embraco το 8,3% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι γνωρίζει τη Natura το 50,2% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι γνωρίζει τη Petrobras το 20,4% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι γνωρίζει την Embraer το 12,6% των ερωτηθέντων

4.6. Πιστεύετε ότι η Βραζιλία είναι μια χώρα φτωχή ή πλούσια;

πιστεύει ότι είναι φτωχή το 53,6% των ερωτηθέντων

πιστεύει ότι είναι πλούσια το 39,4% των ερωτηθέντων

7,0% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

4.7. Πιστεύετε ότι η Βραζιλία είναι μία χώρα με ανισότητες;

απάντησε ναι το 96,1% των ερωτηθέντων

απάντησε όχι το 2,6% των ερωτηθέντων

1,3% των ερωτηθέντων απάντησε δεν ξέρω ή δεν απάντησε καθόλου

4.8. Γνωρίζετε μετανάστες από τη Βραζιλία;

απάντησε ναι το 19,3% των ερωτηθέντων

απάντησε όχι το 80,7% των ερωτηθέντων

4.8.1. Αν ναι, τι γνώμη έχετε γι’ αυτούς (αφορά το ποσοστό του 19,3% των ερωτηθέντων που γνωρίζουν μετανάστες από τη Βραζιλία);

απάντησε ότι έχει θετική γνώμη το 86,6% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι έχει αδιάφορη γνώμη το 10,3% των ερωτηθέντων

απάντησε ότι έχει αρνητική γνώμη το 3,1% των ερωτηθέντων

* Ο Ευαγόρας Λ. Ευαγόρου είναι Επίκουρος Καθηγητής του Τµήµατος ∆ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών της Σχολής ΟΕ∆Σ, Πανεπιστήµιο Πειραιώς. Ο Παναγιώτης ∆. Θεοδωρικάκος είναι Πρόεδρος του ∆ιοικητικού Συµβουλίου της Εταιρείας GPO.
Η Παναγιώτα Μπουγά είναι µεταπτυχιακή απόφοιτος του King’s College, Λονδίνο, Μ. Βρετανία. Η Ανδριανή Καπάνταη είναι µεταπτυχιακή φοιτήτρια του Τµήµατος ∆ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών της Σχολής ΟΕ∆Σ, Πανεπιστήµιο Πειραιώς. Η Όλγα Μπουντούρη είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του Τµήµατος ∆ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, της Σχολής ΟΕ∆Σ, Πανεπιστήµιο Πειραιώς.

Παραπομπή

Ευαγόρου, Ευ. Λ., Θεοδωρικάκου, Π.Δ., Μπουγά, Π., Καπάνταη, Α., Μπουντούρη, Ό. (2015), ´Η εικόνα της Βραζιλίας στην Ελλάδα: Ανάλυση και παρουσίαση αποτελεσμάτων δημοσκόπησηςª, Δημοσιογραφία, τόμ. 1, τχ. 6-7: 24-31.

Βιβλιογραφία

Δρυμιώτης, Ανδρέας. (2014). ´Με αφορμή το Μουντιάλ της Βραζιλίαςª, Η Καθημερινή, 6 Ιουλίου.

Σπυρόπουλος, Γεώργιος. (2005). Ο Τρίτος Κόσμος στις Διεθνείς Σχέσεις: Μύθοι και Πραγματικότητες, Αθήνα: Παπαζήσης.

Bertonha, Joao Fabio. (2010). ´Brazil: An Emerging Military Power? The problem of the use of force in Brazilian international relations in the 21st centuryª, Revista Brasileira de Politica. International, Vol. 53, No. 2, σελ. 107-124.

Elliot, Larry. (2011). ´GDP projections from PwC: how China, India and Brazil will overtake the West by 2050ª, The Guardian, 7 Ιανουαρίου.

Perlo-Freeman, Sao και Carina Solmirano. (2014). Trends in World Military Expenditure, 2013, Stockholm International Peace Research Institute Fact Sheet, Απρίλιος.

Schwab, Klaus, (επιμ.). (2014). The Global Competitiveness Report, 2014-2015, Geneva: World Economic Forum.

Soares De Lima, Maria Regina και MÙnica Hirst. (2006). ´Brazil as an intermediate state and regional power”, International Affairs, Vol. 82, No. 1, σελ. 21-40.

Spektor, Matias, (2009). ´Brazil as a Regional and Emerging Global Powerª, Policy Briefing 9: Emerging Power Programme, South African Institute of International Affairs, Νοέμβριος.

Spektor, Matias. (2010). ´Rising Brazil: Implications for the United Statesª, στο The Brazilian Economy, Getulio Vergas Foundation, Vol. 1, No. 12, Ιανουάριος, σελ. 19-20.

The World Bank. (2014). ´Dataª, World Bank Group, πρόσβαση: [http://data.worldbank.org/].

Wu, Yu-Shan και Matshaba Mothiane. (2014). ´The 2014 FIFA World Cup in Brazil: What hosting mega-events means for emerging middle powersª, South African Institute of International Affairs, 29 Μαΐου.