Η υπόσταση της βίας είναι γένους αρσενικού και θηλυκού με έντονη μιμητική συμπεριφορά και στατιστικά στοιχεία που αυξάνονται συνέχεια ειδικά μέσα στην πανδημία από το 2020
Της Γεωργίας Τσατσάνη
Η επώδυνη αλήθεια για την εγκληματική βία
Η έμφυλη βία μπορεί να είναι παρούσα σε πολλές μορφές ως σωματική βία, σεξουαλική βία, ψυχολογική βία και οικονομική βία. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή έκθεση Gender Equality Index (2021) η Ελλάδα έχει την πρώτη θέση σε βιασμούς με 26%, η Πορτογαλία έρχεται δεύτερη με 22% και τρίτη είναι η Ισπανία με 20%. Η πολιτισμική ανθρωπολογία στη Μεσόγειο θέλει το πρότυπο του macho άνδρα να επιβάλλεται κοινωνικά μέσα από την έμφυλη βία και την καταπίεση του αδύναμου άλλου –εν προκειμένω των ευάλωτων γυναικών.
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και το φεμινιστικό κίνημα #Me Too είναι η αρχή για την επικοινωνία του εγκλήματος με όρους κυριαρχίας σε μία κοινωνία κατ’ επίφαση δημοκρατική. Η βία είναι η πιο σαφής έκφραση όλων των έμφυλων ανισοτήτων. Η χώρα μας σταδιακά αποκαλύπτει online τον νεοπαγή εκφασισμό μας. Ο εγκληματικός απολογισμός του 2022 στο πρώτο τρίμηνο για την Ελλάδα είναι τριπλός, ένας βιασμός, μία δολοφονία και τρεις ακόμη γυναικοκτονίες, με επίκεντρο τα Ιωάννινα, πρόσφατα το Χρυσοχώρι στην Καβάλα και προηγουμένως την Πρωτοχρονιά για τη Θεσσαλονίκη. Η πόλη της Θεσσαλονίκης ειδικότερα φέρει τριπλό το βαρύτατο φορτίο τριών διαφορετικών εγκλημάτων.
Η πρώτη υπόθεση την Πρωτοχρονιά δεν αναγνωρίζεται ως ομαδικός βιασμός έως αυτή τη στιγμή γιατί η πολιτεία δεν αποδέχεται όλους τους ισχυρισμούς της ενάγουσας στη συμπρωτεύουσα. Οι χουλιγκανισμοί επίσης εκτός γηπέδου έφεραν τον ένα φοιτητή νεκρό σε φέρετρο γιατί εκείνος και οι φίλοι του έκαναν το λάθος να απαντήσουν σε οργανωμένους άνδρες ποια τοπική ομάδα υποστηρίζουν. Οι τρεις γυναικοκτονίες, η μία στα Ιωάννινα το Φεβρουάριο αναδεικνύει την ενδοοικογενειακή βία με τη δολοφονία της αλλοδαπής συζύγου, ενώ οι δυο στη Μακεδονία (στη Θεσσαλονίκη και σε χωριό της Καβάλας) το μήνα Μάρτιο επαναφέρουνε την οργανωμένη βία εντός της μεταφασιστικής Ελλάδας και το σημαντικό ζήτημα προστασίας της τρίτης ηλικίας.
Σεξουαλική βία και η κουλτούρα του βιασμού
Σήμερα με το τέταρτο κύμα του φεμινισμού, όλοι και όλες μάθαμε να δημοσιοποιούμε την έμφυλη βία, από όποιον κι εάν προέρχεται. Η Tarana Burke με τη Μη-Κυβερνητική Οργάνωση που διηύθυνε, η ίδια βοήθησε πολύ σ’ αυτό με τη διάδοση μέσα από το διαδίκτυο και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Το 2006 η Tarana Burke οργάνωσε τη δράση ευαισθητοποίησης με το σύνθημα online #Me Too, κάτι που επανέλαβε στο Twitter η αμερικανίδα ηθοποιός Alyssa Milano τον Οκτώβριο 2017. Έκτοτε η παγκόσμια κοινότητα ήρθε ενώπιον μιας τραγικής αλήθειας και εκκωφαντικά ονόματα βγήκαν στο προσκήνιο. Όμως, όσο και να μιλάμε και να δημοσιοποιούμε το πρόβλημα, η σεξουαλική βία παραμένει ενεργή.
Στην Ελλάδα η αρχή έγινε από τη Σοφία Μπεκατώρου όταν άνοιξε μια μεγάλη συζήτηση από μία συνέντευξή της στο διαδίκτυο. Από τον Ιανουάριο του περασμένου έτους αθλητές, σκηνοθέτες και ηθοποιοί υπεράνω κοινωνικής υποψίας πέρασαν από το απυρόβλητο της καλλιτεχνικής τους αξίας στο νόμιμο φως της δικαστικής εξουσίας και της φυλακής. Συνάμα έγινε ένα ζοφερό άρρητο μιντιακό κλείσιμο για όλους τους δημόσιους ή ακαδημαϊκούς χώρους, όπως το ελληνικό πανεπιστήμιο, αλλά και για όλους τους υπόλοιπους καλλιτεχνικούς χώρους, όπως το τραγούδι.
Και όλα αυτά συμβαίνουν σε μία πολύ μικρή βαλκανική χώρα, με ένα μεγάλο ποσοστό ενηλίκων 25 έως 40 ετών, να έχει συχνά υποτροπή σε έντονες παραφιλικές συμπεριφορές. Τα περιστατικά κακοποίησης αυξάνονται και οι άνθρωποι, άνδρες και γυναίκες, είμαστε αθύρματα σε δημόσια έκθεση εξαιτίας της ανεξέλεγκτης αναπαραγωγής της είδησης από τα παραδοσιακά όσο τα εναλλακτικά Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και Μαζικής Επικοινωνίας. Μιλώντας για την υπερέκθεση στα ΜΜΕ, η λύτρωση που φέρει αρχικά η δημόσια εξομολόγηση, έπειτα έγινε εκμετάλλευση στα χέρια των αετονύχηδων και όσων επαγγελματοποιούν το δημόσιο λόγο. Η βία γίνεται παράγωγη και ανακυκλώνει τη βία στην κοινωνική ζωή του ατόμου. Το επωνύμως καταγγελθέν γίνεται βορά και η δυσφήμιση έχει βαθιές προεκτάσεις στην επαγγελματική και προσωπική ζωή των γυναικών και των ανδρών.
Οπαδική βία και χουλιγκανισμός
Τον Φεβρουάριο 2022 τρεις νεαροί φοιτητές στη Θεσσαλονίκη δέχτηκαν άνανδρη επίθεση, από αγνώστους οπαδούς αντίπαλης ομάδας, εκτός του γηπέδου. Ο Αλκιβιάδης Καμπανός, ένας οπαδός του Άρη βρίσκεται νεκρός, έπειτα από συμπλοκή με οπαδούς, σε δημόσιο χώρο έξω από τη φοιτητική εστία όπου διέμενε. Όλοι οι παρόντες έφεραν πολλαπλά τραύματα και ο ίδιος κατέληξε χωρίς καμία προγενέστερη αφορμή.
Σαράντα ημέρες μετά, στις 10 Μαρτίου, έξι εντάλματα σύλληψης εξεδόθησαν για δεκαοχτώ αδικήματα οπαδικής βίας. Η δίκη μένει να αποδείξει τί ακριβώς έγινε, το πώς και κυρίως ποιος είναι ο δολοφόνος. Στις 15 Μαρτίου επίσης μια ενέδρα έγινε στην αποστολή του Άρη στο Βόλο όταν μετέβαινε για να αγωνιστεί απέναντι στον ΠΑΟΚ –ευτυχώς χωρίς θύματα αυτή τη φορά. Άραγε μας ενδιαφέρει μόνο ο φέρων το όπλο ή η αναγόμενη κουλτούρα της βίας; Ο χουλιγκανόκοσμος που αναδύεται έχει στοιχεία πολλαπλής διαφοροποίησης σε φύλα, κοινωνική τάξη και οικονομικό status. Οι ταυτότητες της εγκληματικής βίας δεν είναι μόνο κοινωνικές, αλλά βαθιά ψυχογενείς.
Ο Αριστοτέλης Νικολαΐδης, αναλύοντας τις δημοσιογραφικές αναπαραστάσεις για τον 20ο αιώνα, παρατηρεί ότι τα ελληνικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης υποβαθμίζουν ή έστω κανονικοποιούν τα βίαια φαινόμενα στο όνομα του εθνικού κύρους εκτός των τειχών της χώρας. Μάλιστα, ο ίδιος επισημαίνει ότι υπήρξαν τρεις τάσεις της απεικόνισης δημόσια: η μαρξιστική προσέγγιση αρχικά είναι ταξική τη δεκαετία του 1970 κι αμέσως μετά ακολουθεί η μορφολογική προσέγγιση, η έμφυλη εκδοχή του ενισχυμένου ανδρισμού κατά τη δεκαετία του 1980 και, τέλος, η εθνογραφική προσέγγιση που αναπαράγει την ιεραρχία από το 1990 και εξής.
Σήμερα στον 21ο αιώνα, η αναπαράσταση όλων των έντυπων ή ηλεκτρονικών μέσων είναι άμεση αθλητική βία ή στείρος οπαδισμός. Η αθλητική βία στο μυαλό των φανατικού ταυτίζεται με τον ηρωισμό, όπως τονίζει ο καθηγητής εγκληματολογίας Γιάννης Πανούσης, για την προβολή των βιαιοτήτων τους από τα ΜΜΕ. Σε κάθε περίπτωση, όμως, ο χουλιγκανισμός δεν είναι μόνο οπαδισμός μιας αθλητικής ένωσης, αλλά φανατισμός με ροπή στο σεσημασμένο έγκλημα (ναρκωτικά, εκφοβισμός, δολοφονίες).
Ενδοοικογενειακή βία και γυναικοκτονία
Το Μάρτιο του 1976, η κοινωνιολόγος Diana Russell όρισε τη γυναικοκτονία ως μια συλλήβδην εγκληματική κατηγορία στο Διεθνές Δικαστήριο για τα Δικαιώματα κατά των Γυναικών στις Βρυξέλλες. Η Diana Russell και η Jill Radford δημοσιεύουν το 1992, το βιβλίο-σταθμό με τίτλο, Femicide: The Politics of Woman Killing, και τότε το έγκλημα συνδέεται με το φύλο μεσούντος του τρίτου κύματος στις φεμινιστικές σπουδές. Η παγκόσμια έξαρση, ανεξαρτήτως του πολιτισμικού πλαισίου, αναμφίβολα έχει ως αποτέλεσμα το επόμενο ομόθεμο βιβλίο το 2001, με τίτλο Femicide in Global Perspective, από την Diana Russell και την Roberta Harmes. Μόνο το 2020 σε δέκα χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαπιστώθηκαν 444 γυναικοκτονίες –οι στατιστικές έρευνες δεν είναι πλήρεις ανά χώρα επειδή αλληλεπικαλύπτεται η γυναικοκτονία με την ανθρωποκτονία.
Οι δολοφονίες γυναικών βάσει φύλου είναι νέο ήθος για την Ελλάδα, μία αυξητική βία που τα τελευταία χρόνια εκπλήσσει και εκτός χώρας. Η ευρωπαϊκή έκθεση για τη βία έδωσε στη χώρα μας άλλη μία τραγική θέση για φέτος, τη χειρότερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και γι’ αυτό το αγγλόφωνο Al Jazeera αφιέρωσε ειδική εκπομπή για το φαινόμενο των γυναικοκτονιών στην Ελλάδα. Σαφώς τα νούμερα για την Ελλάδα είναι ανησυχητικά γιατί μετρήσαμε τις γυναίκες θύματα από άνδρες και αντιστοιχούν σε 23 γυναίκες (2015), 21 γυναίκες (2016), 16 γυναίκες (2017), 21 γυναίκες (2018), 17 γυναίκες (2019), 14 γυναίκες (2020) και 17 γυναίκες (2021).
Στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης κάθε γυναικοκτονία αντανακλάται ως το άμεσο αποτέλεσμα της ελληνικής πατριαρχίας. Το κοινωνικό σημαινόμενο της γυναικοκτονίας τείνει σε habitus και η σωματοποίηση της βίας πλέον επιστρέφει στην Ελλάδα ως θανατοπολιτική. Η ανδρική κυριαρχία στη σύγχρονη κοινωνιολογία ορίζεται με όρους συμβολικής βίας για τον Pierre Bourdieu, στο σημαντικό έργο του για την Ανδρική Κυριαρχία, όμως, η ανδρική επιβολή σε κάθε γυναικοκτονία είναι η υπαρκτή πράξη ενός εγκλήματος με όρους ιεραρχίας.
Σύγχρονες τάσεις και αντιστάσεις
Οι ουσιοκρατικοί ρόλοι σε εργασία, εκπαίδευση και κυρίως στην αναπαραγωγή, η ψευδαίσθηση της ανωτερότητας και κυρίως η Libido Dominandi, η κυριαρχία της ανδρικής σεξουαλικότητας, αποτελούν σύγχρονη βιοπολιτική και κυρίως την πολιτική θανάτου. Η κουλτούρα της βίας παραμένει ενεργή γιατί κάποιοι μας έχουνε κάνει να την αποδεχόμαστε ως ανεχτή. Ωστόσο, η άμεση αντίδραση που έφερε η εύκολη πρόσβαση στο δημόσιο λόγο οδήγησε στην υπερέκθεση και στην ανακύκλωση του τραύματος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2022 προτείνει στην Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας ενωσιακού επιπέδου κανόνες για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας. Η ευρωπαϊκή πρόταση θα οδηγήσει στη νέα directive με έμφαση στην ποινικοποίηση του βιασμού και στην διασφάλιση της ιδιωτικότητα κατά την καταγγελία. Το πρόγραμμα είναι πενταετές 2020-2025 και αγγίζει τα 1,55 δις ευρώ.
Η πατριαρχία και ο ανδρισμός αποτελούν μια κυρίαρχη λειτουργία των σύγχρονων κοινωνιών, όμοια με την έμφυλη ιεραρχία ή την καταπιεσμένη σεξουαλικότητα. Σκοπός πάντα παραμένει η εξάλειψη της βίας και η αντιστροφή της ανδρικής ιεραρχίας. Ο αθλητισμός και η οπαδική ταυτότητα για παράδειγμα δεν πρέπει να συνεπάγονται τίποτε το παράνομο ή το επικίνδυνο. Υπάρχουνε, όμως, ενώσεις που έχουνε ομοιότητες μεταφασιστικές με τα τάγματα εφόδου του προηγούμενου αιώνα. Το πρόσκαιρο κλείσιμο των Λεσχών Φιλάθλων υπόσχεται την εξυγίανση και συνάμα έρχεται η γενικότερη αυστηροποίηση των ποινών. H online πλατφόρμα «Ψηφιακό Μητρώο Μελών Λεσχών Φιλάθλων» για την ταυτοποίηση όλων των μελών, που τώρα προωθεί το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, αναμφίβολα είναι ορθή αλλά τα σωστά σχέδια έρχονται με μεγάλη καθυστέρηση.
Στον 21ο αιώνα έχουμε ανάγκη ως δημοκρατική κοινωνία να ορίσουμε το έγκλημα και το τέλος της εκτροπής βάσει φύλου. Η έμφυλη βία στην κουλτούρα του βιασμού και στη γυναικοκτονία, η αρρενωπότητα ανάμεσα στους οπαδούς των ομάδων με όρους ιεραρχίας και η χειροδικία στη γυναικοκτονία αναδεικνύουν τον νεοελληνικό εκφασισμό. Η απαλλαγή από τα έμφυλα στερεότυπα και η προώθηση της ισότητας είναι το διακύβευμα. Όταν ο βιασμός, ο χουλιγκανικός θάνατος και η γυναικοκτονία εντάσσονται αμφίδρομα στο δημόσιο λόγο μπορούν τότε τα παραδοσιακά και ηλεκτρονικά Μέσα Ενημέρωσης των μαζών να πυροδοτούν το νέο φεμινιστικό κίνημα #Me Too.
