της Δέσποινας Φούσκα
Η επανεμφάνιση νοσημάτων που προλαμβάνονται με εμβολιασμό και, συγκεκριμένα, η κατακόρυφη αύξηση των κρουσμάτων ιλαράς στην Ελλάδα, ακολουθώντας την τάση στον δυτικό κόσμο τα τελευταία λίγα έτη, εμπνέουν ανησυχία στους επιδημιολόγους, τον ιατρικό κόσμο αλλά και μεγάλη μερίδα γονέων, μιας και η ιλαρά αποτελεί μία κατά τα άλλα – εν μέρει – «εξαφανισμένη» παιδική ασθένεια. Αυτό συμβαίνει γιατί, όπως εξηγεί ο ιατρός Δημήτρης Τσιλιγγίρης στο Podcast που ακολουθεί, σχεδόν καμία ασθένεια που προλαμβάνεται με εμβολιασμό δεν έχει εξαφανιστεί οριστικά.
Τα πιο πρόσφατα στοιχεία (2018) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) για την Ευρώπη δείχνουν τριπλασιασμό των περιστατικών ιλαράς στην Ευρώπη, μετρώντας 82.596 για το 2018 από 25.863 το 2017 και αύξηση των θανάτων, που οφείλονται στην ιλαρά, σε 72 το 2018 από 42 το 2017.
Η επανεμφάνιση της ιλαράς στην Ελλάδα το 2017
Σύμφωνα με το δελτίο τύπου της ΕΛΣΤΑΤ του Οκτωβρίου 2018 (Παρακολούθηση Δηλωθέντων Κρουσμάτων Λοιμωδών Νόσων 2017), βάσει στοιχείων που συλλέγονται από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), το έτος 2017 εμφανίστηκαν 1027 δηλωθέντα κρούσματα ιλαράς. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά τα έτη 2014-2015 δηλώθηκε ένα κρούσμα ιλαράς, ενώ το 2016 δεν δηλώθηκε κανένα. Για τα 12 έτη πριν το 2016 (2004-2016) τα δηλωμένα κρούσματα ανέρχονται συνολικά σε 839 (γράφημα 1), δηλαδή 129 λιγότερα από εκείνα που καταγράφηκαν μόνο για το 2017. Η προηγούμενη επιδημία ιλαράς στην Ελλάδα εμφανίστηκε το 2006 όπου η ετήσια δηλούμενη επίπτωση ήταν 4,69/100.000 πληθυσμού.
To ΚΕΕΛΠΝΟ διευκρινίζοντας ότι «επιδημία ιλαράς σημειώθηκε το 2017 στη χώρα μας και βρίσκεται σε εξέλιξη» μετράει 968 κρούσματα το 2017 και καταγράφει δύο θανατηφόρα κρούσματα.
Η διαφορά ΕΛΣΤΑΤ – ΚΕΕΛΠΝΟ στον αριθμό κρουσμάτων για το 2017 αποδίδεται στο γεγονός ότι τα στοιχεία που χρησιμοποιεί η ΕΛΣΤΑΤ είναι τα «προσωρινά».
Σύμφωνα δε με το European Centre for Disease Prevention and Control (Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων – ΕΚΠΕΝ) και τα πιο πρόσφατα δεδομένα, η Ελλάδα για το χρονικό διάστημα από 1η Οκτωβρίου 2017 έως 30 Σεπτεμβρίου 2018 βρίσκεται στην πρώτη θέση ανάμεσα στα Κράτη-Μέλη της ΕΕ σε αριθμό κρουσμάτων, με 3.049 καταγεγραμμένα κρούσματα (Πίνακας 1).
Παρόλα αυτά, για τον μήνα Σεπτέμβριο 2019 τα στοιχεία είναι κάπως πιο καθησυχαστικά, καθώς παρατηρείται σαφής μείωση των κρουσμάτων στην Ελλάδα (<10 και συγκεκριμένα 4 σε σύνολο 234 κρουσμάτων σε επίπεδο ΕΕ). Από την άλλη, πάντα στην άκρη του μυαλού μας θα πρέπει να κρατάμε ότι τα κρούσματα ιλαράς εμφανίζονται συνήθως στο τέλος του χειμώνα και τις αρχές της άνοιξης, οπότε μάλλον δεν θα πρέπει να βιαστούμε να βγάλουμε συμπεράσματα.
Τα δεδομένα επιδημιολογικής επιτήρησης συλλέγονται στο Σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων κατόπιν καταγραφής τους μέσω αποστολής δηλώσεων από τους ιατρούς.
Αριθμός κρουσμάτων ιλαράς στην ΕΕ, Σεπτέμβριος 2018
Πηγή: Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων – ΕΚΠΕΝ
Πληθυσμιακές Ομάδες – Γεωγραφική κατανομή – Εμβολιαστική κατάσταση
Σύμφωνα με την Έκθεση του ΚΕΕΛΠΝΟ του 2017, τα κρούσματα αφορούν κυρίως μικρά παιδιά από κοινότητες Ρομά και επαγγελματίες υγείας, ατελώς ή μη εμβολιασμένους. Το 90,2% των κρουσμάτων αφορούν σε άτομα ελληνικής υπηκοότητας, με το 71,2% αυτών να είναι Έλληνες Ρομά, ενώ το 9,8% αφορά σε αλλοδαπούς.
Το 77% των κρουσμάτων αφορά σε παιδιά 0-14 ετών, το 33% εξ αυτών σε παιδιά 1-4 και το 12% σε βρέφη (μικρότερα των 12 μηνών). Η πλειοψηφία των κρουσμάτων του γενικού πληθυσμού αφορά ελληνικής υπηκοότητας ενήλικες ηλικίας άνω των 25 ετών, επαγγελματίες υγείας.
Από τα 920 κρούσματα για τα οποία η εμβολιαστική κατάσταση ήταν γνωστή το 84,3% των κρουσμάτων ήταν πλήρως ανεμβολίαστα, ενώ από το 10,7% των εμβολιασμένων μόνο το 6,7% είχε εμβολιαστεί και με τις 2 δόσεις.
Η επιδημία ιλαράς στην Ευρώπη και οι αιτίες έξαρσης της ιλαράς στην Ελλάδα
Η ιλαρά παρουσιάζει πολύ υψηλή μεταδοτικότητα με ποσοστό δευτερογενούς προσβολής έως 90% μεταξύ επίνοσων ατόμων, δηλαδή ατόμων που δεν έχουν ανοσοποιηθεί, γιατί είτε δεν έχουν νοσήσει είτε δεν έχουν εμβολιασθεί. Το Γράφημα 2 παρουσιάζει τη μεταδοτικότητα της ιλαράς (measles) σε σχέση με άλλα μεταδοτικά νοσήματα όπως π.χ. η γρίπη, η ανεμοβλογιά ή η διφθερίτιδα.
Πηγή: Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων – ΕΚΠΕΝ
Στην Ευρώπη βρίσκεται σε εξέλιξη επιδημία ιλαράς με καταγεγραμμένα κρούσματα άνω των 14.000 για το 2017 και 49 θανάτους. Ωστόσο, η Ελλάδα, όπως προαναφέρθηκε, βρίσκεται υψηλότερα σε σχέση με τη μέση δηλούμενη επίπτωση των χωρών της ΕΕ.
Σύμφωνα με στοιχεία του ECDC, στις 9 Νοεμβρίου από τις χώρες της ΕΕ επιδημία της νόσου σημειώνεται στη Ρουμανία, τη Γαλλία, την Ελλάδα και την Ιταλία. Η εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού είναι κάτω του 95% στις περισσότερες χώρες, ποσοστό που δεν επαρκεί για την προστασία του πληθυσμού ο οποίος δεν μπορεί να εμβολιαστεί.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει θέσει ως στόχο την εκρίζωση της ιλαράς έως το 2020.
Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος εξάλειψης της ιλαράς, τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης για παιδιά θα πρέπει να αυξηθούν σε ορισμένες χώρες, καθώς η εμβολιαστική κάλυψη της δεύτερης δόσης πρέπει να είναι τουλάχιστον 95% για να διακοπεί η κυκλοφορία της ιλαράς και να επιτευχθεί συλλογική ανοσία ή ανοσία αγέλης.
Η χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη, ειδικά κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων, αλλά και η γενικευμένη επιδημία στην Ευρώπη και σε κοντινές μας χώρες όπως η Ιταλία και η Ρουμανία, αποτελούν τις βασικές αιτίες της επιδημικής έξαρσης της ιλαράς από το 2017 στην Ελλάδα.
Λόγω της έλλειψης κρουσμάτων κατά τα προηγούμενα χρόνια οι δράσεις για τον εμβολιασμό των κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων είχαν ατονήσει. Έτσι πλέον, και λόγω της εμφάνισης του αντιεμβολιαστικού κινήματος, έχουν προγραμματιστεί και πραγματοποιούνται καμπάνιες υπέρ του εμβολιασμού σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Στο πλαίσιο καμπάνιας του ΚΕΕΛΠΝΟ παρακολουθείστε μία προσωπική ιστορία σε ένα video συμπαραγωγής Euronews και ECDC, με ελληνικούς υπότιτλους από το ΚΕΕΛΠΝΟ.
Ο ρόλος του εμβολιασμού και η άνοδος του αντιεμβολιαστικού κινήματος
Ο εμβολιασμός πραγματοποιείται προκειμένου οι άνθρωποι να προστατευτούν προληπτικά από σοβαρά λοιμώδη νοσήματα. Σκοπός των εμβολίων είναι η ισχυροποίηση του ανοσοποιητικού έναντι συγκεκριμένων μικροβίων έτσι ώστε να είναι ικανός ο οργανισμός να τους αντισταθεί όταν ξαναέρθει σε επαφή μαζί τους.
Όπου υπάρχει σημαντικός αριθμός εμβολιασμένων ατόμων σε ένα δεδομένο πληθυσμό, η παρουσία τους μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη της ασθένειας σε άτομα του ίδιου πληθυσμού, τα οποία δεν έχουν εμβολιαστεί για ιατρικούς λόγους, προστατεύοντας τα. Από τη στιγμή που η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού εμβολιάζεται, το ξέσπασμα και η εξάπλωση μίας επιδημίας εμποδίζεται σημαντικά. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται συλλογική ανοσία ή ανοσία αγέλης.
Τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε έξαρση η συζήτηση ενάντια στον εμβολιασμό, σε σημείο που μιλάμε πλέον για αντί-εμβολιαστικό κίνημα. Το εν λόγω κίνημα εδράζει τα επιχειρήματά του κατά βάση σε συνωμοσιολογίες και συνδέεται με τις διαδικτυακές κοινότητες και τον ρόλο του διαδικτύου ως προς την έκτασή του.
Κύρια ανησυχία στην κοινότητα του αντιεμβολιαστικού εμπνέει το τριπλό εμβόλιο MMR (Ιλαράς- Ερυθράς-Παρωτίτιδας). Η συζήτηση για το εν λόγω εμβόλιο πυροδοτήθηκε το 1998 όταν ο βρετανός ερευνητής Wakefield δημοσίευσε ένα επιστημονικό άρθρο, στο οποίο, μεταξύ άλλων, συνέδεε τον αυτισμό με το εμβόλιο, στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Τhe Lancet.
Την ίδια εποχή υπήρξε αύξηση των διαγνωσμένων κρουσμάτων αυτισμού κυρίως λόγω της αλλαγής στα διαγνωστικά κριτήρια. Το άρθρο έλαβε δημοσιότητα και οδήγησε άλλους ερευνητές να εξετάσουν την πιθανή σύνδεση. Έρευνα για το αρχικό άρθρο ανακάλυψε μεθοδολογικά προβλήματα και το επιστημονικό περιοδικό απέσυρε το άρθρο. Τέλος, προβληματικό ήταν το γεγονός ότι τον Wakefield χρηματοδοτούσε ένας δικηγόρος, ο οποίος χειρίζονταν σχετικές αγωγές γονέων που ισχυρίζονταν ότι τα παιδιά τους εμφάνισαν αυτισμό μετά από τπν σχετικό εμβολιασμό.
Και ενώ το επιστημονικό άρθρο αποσύρθηκε και ταυτόχρονα νέες έρευνες διεξάγονται που δεν βρίσκουν καμία σύνδεση ανάμεσα στον αυτισμό και τα εμβόλια, ο παραλογισμός καλά κρατεί.
Τελικά; Πόσο κομβικός είναι ο ρόλος του εμβολιασμού;
Στο ηχητικό που ακολουθεί συνομιλούμε με τον ιατρό Δημήτρη Τσιλιγγίρη για την επιδημιολογική έξαρση της ιλαράς, τον εμβολιασμό και μύθους και πραγματικότητες σχετικά με τα εμβόλια.
Ακούστε τη συζήτηση εδώ.
Ο ιατρός Δημήτρης Τσιλιγγίρης είναι Παθολόγος, Ακαδημαϊκός Υπότροφος Α’ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών & Διαβητολογικού Κέντρου, του Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών «Λαϊκό».
Η Δέσποινα Φούσκα είναι content writer και τελειόφοιτος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Επικοινωνία και Νέα Δημοσιογραφία του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου.