Του Κώστα Βενιζέλου*
Η περίκλειστη περιοχή της Αμμοχώστου χρησιμοποιείται ενίοτε από την τουρκική πλευρά ως εργαλείο εκβιασμού και πίεσης προς τη Λευκωσία. Η απειλή για εποικισμό της επανήλθε πρόσφατα και για πρώτη φορά υπήρξαν και κινήσεις προς την κατεύθυνση της υλοποίησής της. Μια σειρά από ενέργειες συντηρούν το θέμα στο προσκήνιο, ενώ παράλληλα επιβεβαιώνουν πως η κατοχική Τουρκία έχει εντάξει το ζήτημα σε έναν οδικό χάρτη επιβολής νέων τετελεσμένων επί του κυπριακού εδάφους. Παράλληλα, πάντα, με τις κινήσεις που γίνονται στη θάλασσα και τις γεωτρήσεις που διενεργούν, εντός της κυπριακής ΑΟΖ, τουρκικά γεωτρύπανα.
Την τελευταία περίοδο, κυρίως μετά από την κατάρρευση της Πενταμερούς Διάσκεψης στο Κραν Μοντάνα (Ιούλιος 2017) και εντεύθεν, η Άγκυρα επανήλθε επί του θέματος με μεθοδεύσεις που αναπτύσσονται κυρίως παρασκηνιακά. Σε σύσκεψη στα κατεχόμενα, υπό τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, και με τη συμμετοχή του Μουσταφά Ακιντζί και των αρχηγών των κομμάτων, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 18 Ιουλίου 2017, εξετάσθηκε πλαίσιο κινήσεων, στο οποίο περιλαμβανόταν και το θέμα της Αμμοχώστου.
Στη σύσκεψη συζητήθηκαν δύο εναλλακτικά σενάρια για την Αμμόχωστο.
Σύμφωνα λοιπόν με τις συζητήσεις τότε, τέθηκαν οι εξής επιλογές:
- Να δοθεί προτεραιότητα στην έναρξη απ’ ευθείας πτήσεων προς το αεροδρόμιο της Τύμπου σε αντάλλαγμα για το άνοιγμα των Βαρωσίων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ για τους Ελληνοκυπρίους και «για κοινές συνεργασίες».
- Χωρίς να υπάρξει σύγκρουση με τα Ηνωμένα Έθνη, να ανοίξει η περίκλειστη περιοχή υπό «τουρκοκυπριακή διοίκηση».
Στο πρόσφατο παρελθόν, υπήρξαν κάποιες κινήσεις που παραπέμπουν στην προετοιμασία του εδάφους για εποικισμό της πόλης, χωρίς βέβαια αυτές να γίνονται για να πιεστεί η Λευκωσία.
- Οι χωριστές επισκέψεις στην περίκλειστη περιοχή της Αμμοχώστου από τους Τούρκους υπουργούς Εξωτερικών, Άμυνας και Δικαιοσύνης. Η παρουσία των Τούρ- κων αξιωματούχων επιβεβαιώνει πως όλες οι κινήσεις γίνονται με εντολές της Άγκυρας, που προσφέρει πλήρη κάλυψη στο κατοχικό καθεστώς, εκ μέρους του οποίου το ζήτημα τούτο διαχειρίζεται ο λεγόμενος υπουργός Εξωτερικών του ψευδοκράτους, Κουντρέτ Οζερσάι.
- Η ξενάγηση, για πρώτη φορά, δημοσιογράφων από τον Κουντρέτ Οζερσάι.
- Η βολιδοσκόπηση από Τουρκοκύπριο επιχειρηματία Ελληνοκύπριων ιδιοκτητών, οι περιουσίες των οποίων βρίσκονται στο παραλιακό μέτωπο, όσον αφορά την προθυμία τους να τις πουλήσουν. Ο Τουρκοκύπριος επιχειρηματίας διενήργησε εκ μέρους του κατοχικού καθεστώτος, σίγουρα με εντολές του τελευταίου.
Η τουρκική πλευρά διαδίδει πως με την αξιοποίηση των περιουσιών θα δημιουργηθεί μια κοσμοπολίτικη περιοχή, όπως… το Λας Βέγκας.
Η όλη προσπάθεια ξεκίνησε με την καταγραφή των περιουσιών από ομάδα ειδικών. Στόχο της ήταν να αποδείξει ότι οι περιουσίες δεν ανήκουν στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους, τους Ελληνοκύπριους, αλλά στο ΕΒΚΑΦ. Αυτή η προσπάθεια συνιστά εν πολλοίς κίνηση στο κενό, καθώς είναι γνωστό σε ποιους ανήκουν οι περιουσίες. Είναι όμως πρόδηλο ότι, σε περίπτωση που θα ανοίξει η περιοχή, θα σπρώξουν τους Ελληνοκύπριους ιδιοκτήτες προς την Επιτροπή Αποζημιώσεων, όπου θα αρχίσουν ατέρμονες διαδικασίες. Υπάρχει την ίδια ώρα και το ζήτημα των περιουσιών σε σχέση με τη λεγόμενη Επιτροπή Αποζημιώσεων. Όπως συναφώς ανέφερε σε δηλώσεις του ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Χριστοδουλίδης, η λεγόμενη Επιτροπή Αποζημιώσεων αντιμετωπίζει σοβαρά οικο- νομικά προβλήματα και είναι πλέον ορατό το ενδεχόμενο να μην μπορεί να ανταποκριθεί και να πάψει να θεωρείται αποτελεσματική. Γι› αυτό και η τουρκική πλευρά προχώ- ρησε στην προαναφερθείσα καταγραφή περιουσιών.
Σημειώνεται συναφώς ότι, σύμφωνα με τον δικηγόρο Αχιλλέα Δημητριάδη, μισό εκατ. στερλίνες κατέθεσε η βρετανική κυβέρνηση σε κοινό λογαριασμό των Φαζίλ Κουτσιούκ και Ραούφ Ντενκτάς. Το ποσό ήταν μέρος του 1,5 εκατ. στερλινών, με το οποίο θα γινόταν πλήρης και τελική εξόφληση όλων των απαιτήσεων της τουρκικής κοινότητας, περιλαμβανομένου του ΕΦΚΑΒ, υπό την προϋπόθεση οι Τουρκοκύπριοι να μην προβάλουν καμία απαίτηση μετά από αυτήν την πληρωμή. Η διευθέτηση αποδεικνύεται σε σχετικό παράρτημα της Συνθήκης Εγγυήσεων, ενώ υπάρχει και η απόδειξη της πληρωμής. Τι έγιναν αυτά τα χρήματα; Γεγονός είναι πάντως ότι καμία αξίωση από τουρκικής πλευράς δεν μπορεί να υπάρξει, καθώς η τότε ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας πληρώθηκε, και μάλιστα αδρά, για να αποποιηθεί των όποιων απαιτήσεων.
Το Appendix U είναι παράρτημα της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης και αποτελείται από τις επιστολές που έγραψαν ο Δρ. Φαζίλ Κουτσιούκ και ο Ραούφ Ντενκτάς προς τους Βρετανούς προκειμένου να πάρουν τα χρήματα. Στην επιστολή τονίζεται ότι ο Βρετανός κυβερνήτης ενημερώνει τους κ.κ. Κουτσιούκ και Ντενκτάς πως η κυβέρνηση της Βρετανίας αποφάσισε να παραχωρήσει το ποσό του 1,5 εκατ. στερλινών ως δωρεά προς την τουρκοκυπριακή κοινότητα για να χρησιμοποιηθεί προς τους σκοπούς της παιδείας, της ανάπτυξης της περιουσίας του ΕΦΚΑΒ, του πολιτισμού και ό,τι άλλου είναι στη δικαιοδοσία του Τουρκοκυπριακής Συνέλευσης.
Το θέμα της Αμμοχώστου φαίνεται να έχει πολλές και διαφορετικές προεκτάσεις, οι οποίες συμπληρώνουν το παζλ. Η μεγάλη εικόνα αφορά την πολιτική διάσταση, που συνδέεται με την τακτική επιβολής νέων τετελεσμένων σε θάλασσα και ξηρά. Είναι ένα εργαλείο, το οποίο ενδεχομένως να αξιοποιηθεί από τουρκικής πλευράς για ένα πάρε-δώσε με το θέμα του φυσικού αερίου. Να τεθεί, δηλαδή, στο τραπέζι με τη λογική να εξασφαλίσει οφέλη από το φυσικό αέριο η Τουρκία.
Στο παρελθόν, το θέμα τούτο συνδεόταν από την Άγκυρα με τη νομιμοποίηση των λιμανιών και των αεροδρομίων της κατεχόμενης Κύπρου.
Οικονομική διάσταση και οικονομικά συμφέροντα
Είναι προφανές πως στα κατεχόμενα υπάρχει ένας σχεδιασμός ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής. Εδώ και έναν περίπου χρόνο, το κατοχικό καθεστώς έχει ζητήσει από τα Ηνωμένα Έθνη να εγκαταλείψουν το στρατόπε- δό τους στον Καράολο γιατί θέλουν να αναπτύξουν την ευρύτερη περιοχή τουριστικά. Σημειώνεται συναφώς πως η Κυπριακή Δημοκρατία είχε παραχωρήσει προ του 1974 στην UNFICYP (την Ειρηνευτική Δύναμη του ΟΗΕ στην Κύπρο) το στρατόπεδο, το οποίο είναι κτισμένο σε ιδιωτική γη, ανήκουσα σε Ελληνοκύπριους. Εκεί εδρεύει σλοβακικό απόσπασμα των Ηνωμένων Εθνών.
Την ίδια ώρα, φαίνεται πως ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει προσωπικό συμφέρον. Πληροφορίες αναφέρουν πως, για την ανάπτυξη της περίκλειστης περιοχής της Αμμοχώστου, ενδιαφέρον έχουν εκδηλώσει Τούρκοι μεγαλοεπιχειρηματίες που συνδέονται φιλικά και επιχειρηματικά με την οικογένεια Ερντογάν. Τούτο δεν πρέπει να εκπλήσσει καθώς, σύμφωνα με πληροφορίες, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει στήσει ολόκληρο δίκτυο συνεργατών στα κατεχόμενα για οικονομική και επιχειρηματική δραστηριότητα εταιριών τόσο δικών του όσο και φίλων του. Συντονιστικό ρόλο έχει δώσει ο Ερντογάν στον γαμπρό του, Μπεράτ Αλμπαϊράκ, ο οποίος σηκώνει το βάρος του σχεδιασμού και της ανάθεσης έργων. Το εν λόγω δίκτυο, σε κάποιες περιπτώσεις παίζει τον ρόλο του μεσάζοντα για έργα που γίνονται στα κατεχόμενα και τα οποία ανατίθενται σε φίλους του Τούρκου Προέδρου, του πεθερού του δηλαδή. Ανάλογο δίκτυο συνεργατών, σαφώς μεγαλύτερο, διαθέτει η οικογένεια και στην Τουρκία.
Σε ό,τι αφορά τη δραστηριότητά του στα κατεχόμενα, οι ίδιες πληροφορίες αναφέρουν πως τα έργα γίνονται από εταιρίες όπου έχει συμφέροντα ευθέως ή εμμέσως η οικογένεια Ερντογάν. Τα έργα αυτά αφορούν την ενέργεια, το νερό, τον κατασκευαστικό τομέα (δρόμοι, κτήρια όπως ξενοδοχεία, το παράνομο αεροδρόμιο της Τύμπου, σπίτια, πανεπιστήμιο, κ.λπ.).
Συνεπώς, πέραν από τους πολιτικούς και στρατηγικούς σχεδιασμούς, στο βάθος βρίσκονται και προσωπικά και επιχειρηματικά συμφέροντα, που σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποβαθμίζονται.
Η περίκλειστη περιοχή αποτελεί μέρος της πόλης της κατεχόμενης Αμμοχώστου, που δεν έχει εποικιστεί. Η περιοχή από το 1974 και εντεύθεν έχει αφεθεί στον χρόνο και τη φθορά. Δρόμοι χορταριασμένοι, σπίτια και περιουσίες λεηλατημένες, κτίρια βομβαρδισμένα. Η παραλία χρησιμοποιείται από οικογένειες Τούρκων αξιωματικών και είναι σαφές πως, σε περίπτωση ανοίγματος της περίκλειστης περιοχής, θα πρέπει να επενδυθούν πολλά χρήματα.
Το θέμα της Αμμοχώστου συντηρείται από την Τουρκία. Επί χρόνια ο μπαμπούλας του εποικισμού της περίκλειστης περιοχής επανερχόταν σε περιόδους κατά τις οποίες η κατοχική δύναμη επιχειρούσε να εκβιάσει εξελίξεις. Η διαφορά με την παρούσα φάση είναι πως τώρα γίνονται, πέραν από τις δηλώσεις, και κινήσεις. Αυτό δεν σημαίνει πως θα προχωρήσει η Άγκυρα στον εποικισμό της περιοχής, αλλά είναι πρόδηλο ότι θα ήταν λάθος να υποβαθμιστούν οι τουρκικές ενέργειες.
Διπλωματικά, το θέμα της Αμμοχώστου ενίοτε θεωρείται προτεραιότητα. Παρά τις προτάσεις, τις παρασκηνιακές συζητήσεις και το γεγονός ότι η περιοχή δεν κατοικήθηκε, το ζήτημα δεν προχώρησε ποτέ. Προσέκρουσε στην άρνηση, την αδιαλλαξία της κατοχικής Τουρκίας.
«Η πόλη-φάντασμα»
Η περίκλειστη περιοχή της Αμμοχώστου έχει έκταση περίπου 6,2 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αποτελεί περίπου το 17% της έκτασης του δήμου Αμμοχώστου. Μετά την κατάληψη της Αμμοχώστου από τα τουρκικά στρατεύματα στις 16 Αυγούστου 1974, η περιοχή, αφού λεηλατήθηκε, «σφραγίστηκε» και αποκόπηκε από τα δημοτικά όρια με συρματόπλεγμα και άλλα εμπόδια. Η περίκλειστη περιοχή είναι υπό την ευθύνη του τουρκικού στρατού, ο οποίος απαγορεύει την πρόσβαση σε αυτή για όλους. κλειστή περιοχή αποκαλείται «πόλη-φάντασμα», όπως τη χαρακτήρισε ο Σουηδός δημοσιογράφος Γιαν Όλοφ Μπένγκστον, ο οποίος το 1977 επισκέφθηκε το λιμάνι της Αμμοχώστου με το απόσπασμα της χώρας του στην UNFICYP. Από το λιμάνι είδε την περίκλειστη περιοχή και έγραψε στην εφημερίδα Kvallsposten: «Ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος γέμισε ρωγμές και στα πεζοδρόμια βλάστησαν θάμνοι. Σήμερα – Σεπτέμβριος 1977 – τα τραπεζάκια που σερβίρεται το πρόγευμα είναι εκεί, η μπουγάδα απλωμένη στα σχοινιά, και οι ηλεκτρικοί λαμπτήρες αναμμένοι. Το Βαρώσι είναι μια πόλη-φάντασμα»
* Δημοσιογράφος, Δρ. Επικοινωνίας, συγγραφέας βιβλίων ιστορικής και πολιτικής έρευνας.