της Σοφίας Ιορδανίδου
Τα πρόσφατα παραδείγματα
Η τραγική πρόσφατη εμπειρία της 24χρονης Γεωργίας Μπίκα, που βρήκε το κουράγιο και κατήγγειλε τον βιασμό της σε πάρτι στη Θεσσαλονίκη την Πρωτοχρονιά του 2022 έδωσε τροφή για σκέψη. Δεν ήταν η πρώτη που απασχόλησε έντονα την κοινή γνώμη σε σχέση με τον ρόλο και την ενεργή συμμετοχή των πολιτών ή/και διαφορετικών Μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αντί των παραδοσιακών Μέσων ενημέρωσης, της Αστυνομίας ή/και των θεσμών στο σύνολό τους. Ανέδειξε έντονα την έλλειψη εμπιστοσύνης που έδειξε προς τις αρχές και την προτίμησή της στον ακτιβισμό και την καταγγελτική δημοσιογραφία. Έτσι, η ιστορία της είναι βέβαιο πως θα είχε γραφτεί αλλιώς αν δεν υπήρχαν οι εθελοντές πολίτες και τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ανάλογη δράση υπήρξε και στην υπόθεση της εν ψυχρώ δολοφονίας του 16χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου στα Εξάρχεια, στις 6 Δεκεμβρίου 2008. Ήταν η Λητώ Βαλλιάτζα (το κορίτσι από το μπαλκόνι) που είδε και αποφάσισε αυθόρμητα να τραβήξει το βίντεο της δολοφονίας, ενώ το Twitter ενημέρωνε και μετέδιδε όσα δεν βλέπαμε/ακούγαμε στα παραδοσιακά Μέσα. Ένα είναι βέβαιο. Αν δεν υπήρχαν τα ντοκουμέντα αυτά των εθελοντών πολιτών, και η ιστορία του Αλέξη Γρηγορόπουλου θα είχε γραφτεί αλλιώς από τα ΜΜΕ και την Αστυνομία.
Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση του 23χρονου μοτοσυκλετιστή, τον οποίο χτύπησε υπηρεσιακό όχημα της Ντόρας Μπακογιάννη μπροστά στη Βουλή των Ελλήνων.
Το όχημα χάθηκε άμεσα στο προαύλιο της Βουλής, ενώ ο αστυνομικός συνελήφθη από κάμερες πολιτών να απειλεί τους αυτόπτες μάρτυρες. Αν δεν υπήρχε και δεν είχαν δημοσιοποιήσει τη δράση τους εθελοντές πολίτες, το πιο πιθανό είναι να μέναμε στις κλήσεις που οι παρευρισκόμενοι αστυνομικοί ήταν αποφασισμένοι να κόψουν στον μοτοσυκλετιστή και τους διαμαρτυρόμενους περαστικούς πολίτες.
Η κοινωνία των πολιτών και η δημοσιογραφία
Σε κάποιες σημαντικές περιπτώσεις λοιπόν για τη Δημοκρατία, η δράση της κοινωνίας των πολιτών έρχεται να καλύψει το έργο της δημοσιογραφίας και (εν προκειμένω) της Αστυνομίας. Σε άλλες περιπτώσεις, καλύπτει το έργο της Πολιτικής και της Δικαιοσύνης.
Στο ερώτημα πώς φτάσαμε σ’ αυτό το σημείο, απαντά η καθολική απαξίωση που παρατηρείται στις πρόσφατες έρευνες από τους πολίτες απέναντι στους θεσμούς της χώρας. Παράλληλα, η δυσπιστία και ανασφάλεια από πλευράς των θυμάτων προς τους ίδιους θεσμούς και τα παραδοσιακά ΜΜΕ είναι εμφανής. Η έλλειψη της αξιοπιστίας απέναντι στους θεσμούς και τα ΜΜΕ είναι αυτή που οδηγεί τον πολίτη στην αγκαλιά νέων μορφών προστασίας και ασφάλειας, όπως ο ακτιβισμός των πολιτών ή τα νέα Μέσα επικοινωνίας.
Χαρακτηριστικά, στην τρίτη θέση από το… τέλος, ανάμεσα σε 24 χώρες της ΕΕ, κατατάσσει την Ελλάδα η ετήσια έκθεση του Reuters, όσον αφορά την εμπιστοσύνη στα Μέσα ενημέρωσης ● Μόλις το 32% εμπιστεύεται τα ΜΜΕ, ενώ μόλις το 12% πληρώνει για την ψηφιακή ενημέρωση.

Ετήσια έκθεση του Reuters για την αξιοπιστία των πολιτών στα Μέσα Ενημέρωσης
Ανοιχτά μίλησε και ο Γ. Στουρνάρας για την έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς, υπογραμμίζοντας ότι είναι ο βασικός παράγοντας που κάνει δυσκολότερη την αντιμετώπιση της κρίσης.
Η καταγγελτική δημοσιογραφία
Αρνητικά σχολίασε η κοινή γνώμη το γιατί η Γεωργία Μπίκα επέλεξε να μιλήσει στον Μάκη Τριανταφυλλόπουλο και όχι σε δημοσιογράφους των παραδοσιακών Μέσων Ενημέρωσης. Ίσως η διαφορά να έγκειται στο ότι ο Μάκης Τριανταφυλλόπουλος κατονομάζει τον τρόπο δουλειάς του ως ανεξάρτητο και αποκαλυπτικό. Υπηρετεί την καταγγελτική δημοσιογραφία, ό,τι κι αν αυτό σημαίνει σήμερα για την αξία της ερευνητικής αξιόπιστης δημοσιογραφίας. Ίσως λοιπόν ο «απροστάτευτος» πολίτης δεν βλέπει ως ασφαλή επιλογή το να εμπιστευτεί αποκλειστικά και μόνον την Αστυνομία, αλλά επιλέγει τη δημόσια έκθεση μέσω του καταγγελτικού λόγου από φόβο μη «σκεπαστεί» για πάντα η αλήθεια του.

Η καταγγελτική δημοσιογραφία ενίοτε και έγχρωμη
Ο Ηλίας Γκιώνης
Η εξέλιξη της τεχνολογίας φέρνει μεγάλες αλλαγές αλλά και μεγάλες ανατροπές παράλληλα. Κάποια γεγονότα, ειδικά όταν γίνονται δημόσια, είναι πολύ δύσκολο στη συνέχεια να αποσιωπηθούν από τη δημόσια σφαίρα και να «θαφτούν» σε μια μεγάλη αποθήκη με παλιά υλικά. Επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι κάθε κοινωνία, κάθε γενιά, είχε τους τολμηρούς και ατρόμητους πολίτες της. Σήμερα, τα νέα Μέσα δίνουν τη δυνατότητα στους πολίτες να αντιδράσουν άμεσα και να δημοσιοποιήσουν εύκολα τις θέσεις τους. Αν αυτό συνοδεύεται κι από λίγη τόλμη και θάρρος, εύκολα και γρήγορα δημιουργείται ένα νέο πρότυπο πολίτη. Αυτό του υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που επιλέγει τη δημοσιότητα ως μέσον υπεράσπισης και προστασίας των αδυνάτων.
Ο Ηλίας Γκιώνης είναι αυτό το είδος ακτιβιστή και ανθρώπου που ένοιωσε την υποχρέωση να δράσει όπως έδρασε σε δύο περιπτώσεις: αυτήν του Στάθη Παναγιωτόπουλου και αυτήν της Γεωργίας Μπίκα. Συγκεκριμένα λέει ο ίδιος: «Αγωνίζομαι κυρίως για μένα, γιατί ως πολίτης αυτής της χώρας δεν περνάω καλά και παλεύω για να έχω μια καλύτερη ζωή. Από εκεί και πέρα, έχοντας αποκτήσει μία δύναμη στον χώρο που κινούμαι, απλά το κάνω”.
Βοηθήστε τη κοπέλα αυτό είναι ακτιβισμός όλα τα αλλά είναι τουιτ να είχαμε να λέγαμε . Ο Ηλίας Γκιωνης τη βοηθάει αυτή είναι η διαφορά του με εσάς που κάνετε κριτική σε όλους εκτός την υπεράσπιση μιας γυναίκας #metooGR
— Απογοήτευση (@apogoiteusi) January 17, 2022
Ο Ηλίας Γκιώνης λοιπόν κάνει αυτό που νοιώθει, αντικαθιστά τον θεσμό της Αστυνομίας με τεράστια αυτοπεποίθηση και δοκιμάζεται, παλεύει με τον χρόνο που θα αποφασίσει για την αυθεντικότητά του.
Το πρόβλημα όμως παραμένει ένα και τεράστιο: Η κοινή γνώμη έχασε την εμπιστοσύνη της στους θεσμούς και πορεύεται «απροστάτευτη». Ψάχνει προστασία στο νέο διαδικτυακό σύμπαν και μετρά likes, influencers, followers, stories views, ενώ τρέμει τη στιγμή της διαγραφής της απ’ αυτά.
Η Δημοκρατία φοβάται τη σκιά της και παλεύει με νύχια και με δόντια να μην επικρατήσει το χάος εντέλει…