Του Λεωνίδα Βατικιώτη*
Ξεχάστε όσα ξέρατε, σταματήστε να κάνετε ό,τι κάνατε, πάψτε να σκέφτεστε όπως σκεφτόσασταν»! Αυτό είναι το μήνυμα που στέλνει η Ναόμι Κλάιν, μέσα από το πιο πρόσφατο και ογκώδες βιβλίο της (694 αριθμημένων σελίδων) με τίτλο Αυτό αλλάζει τα πάντα, καπιταλισμός εναντίον κλίματος (εκδ. Λιβάνη, 2015). Μάρτυρας της, η αύξηση των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου κατά 57%, μετά την υπογραφή της συμφωνίας του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή το 1992!
Το νέο βιβλίο της Καναδής ακτιβίστριας και βραβευμένης δημοσιογράφου συνεχίζει να πατά στα χνάρια των προηγούμενων έργων της, με κορυφαίο το Δόγμα του Σοκ, εμβαθύνοντας στον ριζοσπαστισμό με μια υποδειγματικά εμπεριστατωμένη, σχεδόν αφοπλιστική κριτική, ενώ φωτίζει άγνωστες πλευρές μιας εξαιρετικά σύνθετης πραγματικότητας γύρω από την ενέργεια. Ωστόσο, δεν καταφέρνει να αποφύγει υπερβολές και απλουστεύσεις, που καταλήγουν σε ένα μανιχαΐστικό σχήμα κακής ενέργειας από λιγνίτη εναντίον καλής από ανανεώσιμες πηγές.
Διαβάζοντας το βιβλίο της Κλάιν κάποιος στην Ελλάδα ή την Ευρώπη πρέπει να έχει συνεχώς υπ’ όψη του το ιδεολογικό κλίμα στις ΗΠΑ και την αμερικανική ήπειρο, όπου η άρνηση της κλιματικής αλλαγής μαζί με το δικαίωμα στην οπλοφορία και την αποστροφή των φόρων αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους της δεξιάς ιδεολογίας. Μάλιστα, τα στοιχεία που παραθέτει για την εξαγορά των επιστημόνων (υπερβαίνει για παράδειγμα τα 900 εκ. δολάρια ετησίως η χρηματοδότηση των διάφορων δεξαμενών σκέψης που αρνούνται την κλιματική αλλαγή) είναι πολύ διδακτικά για την ευρύτερη παρέμβαση του κεφαλαίου στη διανόηση κι όχι μόνο στο θέμα των ρύπων Η Κλάιν επομένως οφείλει να αποδείξει ότι «αν συνεχίσουμε να επιτρέπουμε την ετήσια αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η κλιματική αλλαγή θα μεταβάλλει τα πάντα στον κόσμο μας.
Οι μεγάλες πόλεις πιθανότατα θα πλημμυρίσουν, οι ωκεανοί θα καταπιούν πανάρχαιους πολιτισμούς και υπάρχουν πολλές πιθανότητες τα παιδιά μας να περάσουν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους προσπαθώντας να γλιτώσουν ή να ανακάμψουν από ισχυρές καταιγίδες και ακραία φαινόμενα». Και το καταφέρνει θαυμάσια, επικαλούμενη στοιχεία όχι μόνο από διεθνούς οργανισμούς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, αλλά και από ιδιωτικούς φορείς όπως η PricewaterhouseCoopers που προειδοποιεί ότι οδεύουμε προς μια αύξηση της θερμοκρασίας «κατά 4 ή ακόμη και 6 βαθμούς Κελσίου» (ανέφικτοι επομένως οι στόχοι να μην αυξηθεί η θερμοκρασία πάνω από 2 βαθμούς) για να καταλήξει ότι έχουμε μόνο μια δεκαετία στη διάθεσή μας προκειμένου να σταματήσουμε την άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη.
Η Ναόμι Κλάιν απορρίπτει εξαρχής τη θεωρία του «μεγάλου εξισωτή», που καταλήγει ότι από την άνοδο της θερμοκρασίας πλήττονται και απειλούνται όλοι το ίδιο.
Λάβρα είναι η Ναόμι Κλάιν και όσον αφορά τον ιδρυτή της βρετανικής Virgin, Μπράνσον, ο οποίος εμφανίζεται ως σωτήρας του κλίματος. Στο πρόσωπό του «η ιδέα ότι μόνο καπιταλισμός μπορεί να σώσει τον κόσμο από μια κρίση που προκάλεσε ο ίδιος ο καπιταλισμός δεν είναι πλέον μια αφηρημένη θεωρία»…
Ενώ η κριτική της Ναόμι Κλάιν εναντίον των κυβερνήσεων, των «ευαίσθητων» επιχειρηματιών (Γκέιτς, Μπάφετ, Μπλούμπεργκ, κ.ά.) και των διεθνών οργανισμών, που όλο και περισσότερο τα φόρουμ που συγκαλούν μοιάζουν με «εξαιρετικά δαπανηρή συνεδρία ομαδικής ψυχοθεραπείας», είναι καταιγιστική και πολύτιμη, η πρότασή της για το τι πρέπει να γίνει είναι σχηματική και απλουστευτική. Το ίδιο και η ιστορική ερμηνεία που παραθέτει: «Ο άνθρακας ήταν το μαύρο μελάνι με το οποίο γράφτηκε η ιστορία του σύγχρονου καπιταλισμού» συμπεραίνει χαρακτηριστικά, αφού έχει γράψει ότι «η ατμομηχανή επιτάχυνε τη βιομηχανική επανάσταση, ενώ τα ατμόπλοια κατέστησαν δυνατή την αποικιοκρατική λεηλασία της υποσαχάριας Αφρικής και της Ινδίας». Παραλείπει ωστόσο ότι στον άνθρακα και τον ηλεκτρισμό στηρίχθηκε επίσης η μεγαλύτερη τεχνολογική πρόοδος και η πιο θεαματική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που έχει συμβεί στην ανθρώπινη ιστορία.
Το πρόβλημα είναι οι όροι, όχι το πετρέλαιο
Στον ιδανικό κόσμο που περιγράφει η Ναόμι Κλάιν δεν χωρούν εξορύξεις ούτε ορυκτά καύσιμα! Επικαλείται για παράδειγμα ερευνητή ο οποίος αναφέρει: «Χρειαζόμαστε αυστηρούς νόμους που θα απαγορεύουν την εξόρυξη και την καύση άνθρακα. Τελεία και παύλα». Κατ’ επανάληψη υποστηρίζει την ανάγκη για απαλλαγή από τα ορυκτά καύσιμα και πλήρη μετάβαση σε ΑΠΕ, ενώ αποδοκιμάζει και την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου από τις πανέμορφες θάλασσες της Ελλάδας, εξαιτίας των υψηλών κινδύνων που εγκυμονεί. Αντί να επικρίνει τους αποικιοκρατικούς και ληστρικούς όρους των συμβάσεων που υπογράφουν οι κυβερνήσεις με τις πετρελαϊκές πολυεθνικές, οι οποίοι είναι βέβαιο πως θα αναπαράγουν την ενεργειακή εξάρτηση, την περιβαλλοντική υποβάθμιση και την οικειοθελή παραίτηση από κατοχυρωμένα εργασιακά δικαιώματα, αποκηρύσσει την ίδια την εξόρυξη του μαύρου χρυσού…
Ακόμη και στον κόσμο τον οποίο επικαλείται η Κλάιν, όπου δεν θα υπάρχει για παράδειγμα η σημερινή υπερκατανάλωση ούτε η αλόγιστη χρήση του ΙΧ αυτοκινήτου, θα εξακολουθεί να υφίσταται ανάγκη για υγρά καύσιμα. Για να κινούνται για παράδειγμα τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Επιπλέον, η πρόοδος που έχει συντελεστεί στις μπαταρίες είναι τόσο μικρή που δεν επιτρέπει να ελπίζουμε στη μετάβαση σε ένα ενεργειακό τοπίο κυριαρχούμενο πλήρως από τις ΑΠΕ.
Η εξάρτηση επομένως από τον άνθρακα και λιγνίτη και το πετρέλαιο θα κρατήσει πολύ περισσότερο απ’ όσο εύχεται η Κλάιν, χωρίς μάλιστα αυτό να είναι κατ’ ανάγκην κακό. Γιατί η συνέχιση των εξορύξεων για εξαγωγή λιγνίτη (μιλώντας για την Ελλάδα) επιτρέπει την ταυτόχρονη αποκατάσταση των ορυχείων και τη μετατροπή τους σε δάση, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στις εκτάσεις της ΔΕΗ έξω από την Πτολεμαΐδα, χωρίς ωστόσο να υποτιμάται η βλάβη που προκαλείται στο περιβάλλον και το μικρο-κλίμα της περιοχής. Μια απότομη διακοπή, αντίθετα, των εξορυκτικών δραστηριοτήτων θα άφηνε τα ορυχεία σαν ανοικτές πληγές ή θα απαιτούσε νέες δαπάνες για το κλείσιμο τους.
Επιπλέον, ο λιγνίτης μειώνει το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας, δεδομένου ότι τόσο τα φωτοβολταϊκά όσο και οι ανεμογεννήτριες παράγουν πολύ πιο ακριβό ρεύμα. Επίσης, η Κλάιν δεν αναφέρει ότι μέχρι στιγμής το χαράτσι που πληρώνουμε στους λογαριασμούς του ρεύματος για τις ΑΠΕ (ΕΤΜΕΑΡ) έχει τη δική του συμβολή στην ενεργειακή φτώχεια και τους απλήρωτους λογαριασμούς, που ανέρχονται στα 2,4 δισεκ. ευρώ.
*Ο Λεωνίδας Βατικιώτης αρθρογραφεί στον Τύπο από το 1992 για θέματα οικονομίας και διεθνών σχέσεων. Έχει επιμεληθεί επιστημονικά πολλά ντοκιμαντέρ κι έχει μεταφράσει βιβλία Οικονομικών. Είναι διδάκτορας του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου.