Η κατάρρευση της Ελλάδας στην κατάταξη της ελευθερίας του τύπου που εκδίδουν κάθε χρόνο οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορας (RSF – Reporters sans frontières) από την 70η θέση το 2021 στην 108η το 2022 μεταξύ 180 κρατών, δεν αποτελεί κεραυνό εν αιθρία.
Τουναντίον, η διεθνής δημοσιογραφική κοινότητα αλλά και οι θεσμοί της ΕΕ είχαν εκφράσει την ανησυχία τους σε πολλές περιστάσεις. Οι πολλαπλές αναφορές της IPI, η περσινή κατάταξη των ΡΧΣ, η έκθεση του MFRR, οι καταγγελίες για παρακολούθηση Ελλήνων ερευνητών δημοσιογράφων και η διεθνής δημοσιότητα για τις συνθήκες της δημοσιογραφίας και της επίθεσης στην ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα είχαν δείξει πως ένας μεγάλο μέρος της δυτικής κοινής γνώμης, οι δημοσιογραφικές οργανώσεις και πολλές ΜΚΟ ήταν σε γνώση της κατάστασης στη χώρα. Αυτές οι καταγγελίες μεταφράστηκαν στην καταβαράθρωση της Ελλάδας στη σχετική κατάταξη και στην ανάδειξη σε όλη την Ευρώπη, της κρίσιμης για τον Τύπο κατάστασης στην χώρα μας. Η κατάταξη δεν ήταν παρά το τελικό επακόλουθο αυτής της σωρείας δημοσιευμάτων και αφιερωμάτων για την κατάσταση των μίντια στην χώρα μας εκτός Ελλάδος, για ζητήματα που γνωρίζουμε ούτως ή άλλως όλοι εντός της Ελλάδας.
https://twitter.com/POLITICOEurope/status/1521471656136425472
H κατάταξη των ΡΧΣ δεν μετράει την “πολιτική ελευθεροτυπία” μόνο, αλλά περιλαμβάνει και επί μέρους διαστάσεις: το νομικό πλαίσιο, το οικονομικό πλαίσιο, τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και την ασφάλεια των δημοσιογράφων. Δεν είναι είναι μια μονοδιάστατη εκτίμηση και δεν αφορά μόνο την κυβερνήση και την πολιτική επιρροή. Δημοσιεύονται άλλωστε διακριτοί δείκτες για κάθε διάσταση της αποτίμησης της ελευθερίας της δημοσιογραφίας:
-
- Στην αποτίμηση του πολιτικού περιβάλλοντος, του βαθμού δηλαδή “της υποστήριξης και του σεβασμού της αυτονομίας των ΜΜΕ από τις πολιτικές πιέσεις του κράτους ή άλλων πολιτικών παραγόντων” η Ελλάδα κατατάσσεται στην “βαριά” μεν 72η θέση – κάτω από την Ουκρανία και όλες τις Δυτικές χώρες – αλλά παραμένει πάνω από Ουγγαρία, Ρουμανία, Σλοβενία, Πολωνία κττ
- Στην εκτίμηση του οικονομικού περιβάλλοντος, της αποτίμησης των “οικονομικών περιορισμών που συνδέονται με κυβερνητικές πολιτικές, μη-κρατικές οντότητες (διαφημιστές και εμπορικούς εταίρους) και τους ιδιοκτήτες των ΜΜΕ”, η Ελλάδα πέφτει – αναμενόμενα – ακόμα παρακάτω: βρίσκεται στην 113η θέση της κατάταξης των ΡΧΣ, στην Ευρώπη, πίσω μόνο από Αλβανία, Βουλγαρία, Σερβία και Ουγγαρία
- Σε ό,τι αφορά το νομικό πλαίσιο, το νομικό δηλαδή και ρυθμιστικό περιβάλλον για τους δημοσιογράφους (συμπεριλαμβανομένου του επιπέδου λογοκρισίας, το επίπεδο ατιμωρισίας της βίας εναντίον δημοσιογράφων και της δυνατότητας να προστετεύονται οι πηγές), η Ελλάδα βρίσκεται στην 70η θέση, πάνω μόνο από Αλβανία, Βουλγαρία, Ουγγαρία και Πολωνία πέραν της Ρωσίας και της Λευκορωσίας
- Μια ακόμα διάσταση που συνεκτιμάται από τους ΡΧΣ είναι τα κοινωνικο-πολιτισμικά συμφραζόμενα, δηλαδή οι κοινωνικοί περιορισμοί που έχουν σχέση με θέματα όπως το φύλο, η τάξη, η εθνότητα και η θρησκεία και οι πολιτισμικοί φραγμοί σε ό,τι αφορά την αμφισβήτηση κέντρων ισχύος ή την κάλυψη ορισμένων θεμάτων, λόγω της επικρατούσας κουλτούρας. Εκεί η Ελλάδα βρίσκεται στην 103η θέση, τελευταία στην ΕΕ και πίσω μόνο από Λευκορωσία και Ρωσία στην Ευρώπη
- Τέλος σημαντικό ρόλο στην τελική κατάταξη παίζει η ασφάλεια των δημοσιογράφων, ήτοι η “δυνατότητα να αναγνωρίζονται, να συλλέγονται και να διαχέονται ειδήσεις και πληροφορίες σύμφωνα με τις δημοσιογραφικές μεθόδους και την δεοντολογία χωρίς κίνδυνο σωματικής βλάβης, ψυχολογικής ή συναισθηματικής αναστάτωσης, ή επαγγελματικής ζημίας όπως π.χ. η απόλυση, η κατάσχεση επαγγελματικών εργαλείων ή η έρευνα στις δημοσιογραφικές εγκαταστάσεις και γραφεία”. Εκεί, τόσο η σκοτεινή ακόμα δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ, το συμβόλαιο θανάτου εναντίον του Κώστα Βαξεβάνη, αλλά και δευτερευόντως γεγονότα όπως ο ξυλοδαρμός φωτορεπόρτερ ή οι επιθέσεις σε τηλεοπτικά συνεργεία, ακόμα και η εξαναγκασμένη φυγή ύστερα από απειλές από την Ελλάδα της Ολλανδής ρεπόρτερ που “τόλμησε” να απευθύνει στον πρωθυπουργό ερώτηση που δεν ήταν της αρεσκείας του, τοποθετούν την χώρα μας στην 128η θέση παγκοσμίως – στην Ευρώπη, πίσω μόνο από τις εμπόλεμες Ρωσία, Ουκρανία, Λευκορωσία…
Πέραν αυτών αξίζει να τονιστεί ότι η κατάταξη δεν αποτιμά την ποιότητα του δημοσιογραφικού λόγου. Όπως έλεγε ο υπέυθυνος των ΡΧΣ το 2020:
“Ο δείκτης δεν παρέχει ένδειξη για την ποιότητα του Τύπου. Το μόνο το οποίο ενδιαφέρει τους RSF είναι το αν οι δημοσιογράφοι και οι μπλόγκερ μπορούν να διαδώσουν πληροφορίες. Δεν λαμβάνουμε υπόψη την ποιότητα του περιεχομένου που διαδίδουν”
Το σχόλιο αυτό περιλαμβάνεται σε ειδική έκδοση της DW Akademie (του “Πανεπιστημίου” της Deutsche Welle ας πούμε), η οποία το 2020 παρουσίαζε τους σημαντικότερους δείκτες ελευθεροτυπίας εν ευρεία χρήσει, τη φιλοσοφία τους, την ισχύ τους και τις αδυναμίες τους. Πρόκειται για εξαιρετική ανάλυση των βασικότερων “οργανισμών αποτίμησης της ελευθεροτυπίας”.
Οι άμεσες και διαδοχικές επιβεβαιώσεις της κατάταξης
- Η πρώτη απάντηση σε αυτό το καμπανάκι για τον Τύπο από την πλευρά της κυβέρνησης ήλθε δια στόματος του κυβερνητικού εκπροσώπου Γιάννη Οικονόμου. Για να μην στερήσω από τους αναγνώστες της Δημοσιογραφίας το κείμενο αυτό, το παραθέτω πλήρες στα αγγλικά όπως αναρτήθηκε στον λογαριασμό του εκπροσώπου τύπου στο facebook
Πρόκειται για μια από τις πιο αμήχανες και αυτοϋπονομευτικές απάντησεις Έλληνα αξιωματούχου σε ευρωπαϊκό οργανισμό, από την εποχή που ο Στυλιανός Παττακός απαντούσε ζωντανά στις ερωτήσεις ξένων δημοσιογράφων – μια και ανάμεσα στα άλλα απαιτεί να του αποσταλεί η “μεθοδολογία της έρευνας” – η οποία είναι δημοσιευμένη στο σάιτ των RSF “και ζητά να δει τα στοιχεία παρομοιων ερευνών “από το 2015”, παρότι και τα στοιχεία κατάταξης βρίσκονται από στο σάιτ των RSF όχι από το 2015, αλλά από το 2002 μάλιστα, που ξεκίνησε η δημοσίευση αυτής της έκθεσης. Δηλαδή ο αρμόδιος Εκπρόσωπος Τύπου και Υφυπουργός παρά τον Πρωθυπουργό δεν γνωρίζει ο ίδιος και δεν έχει κανέναν να του εξηγήσει πώς να βρει την ίδια την έκθεση, δεν είχε ξανακούσει για τους ΡΧΣ, προφανώς δεν έχει διαβάσει τους στόχους και τις μεθόδους της κατάταξης, “αγνοεί” τις δεκάδες καταγγελίες που προαναφέραμε από έγκυρους και σημαντικούς δημοσιογραφικούς οργανισμούς, ενώσεις και ΜΚΟ, οι οποίοι σαφέστατα έχουν τεκμηριώσει το “Press Freedom in Greece suffered serious setbacks in 2021 and 2022” και τις καταγγελίες των οποίων αντικατοπτρίζουν και οι ΡΧΣ. Την όλη αστειότητα σχολίασαν εξαιρετικά ο Κωνσταντίνος Πουλής και ο Θάνος Καμήλαλης στο Press Project:
Ο επαρχιωτισμός της ευρωπαϊστικής κατά τα άλλα κυβέρνησης, αναδείχθηκε περαιτέρω δια στόματος Δημήτρη Μαρκόπουλου, βουλευτή της ΝΔ, με θητεία στο Πρώτο Θέμα, ο οποίος ούτε λίγο ούτε πολύ χαρακτήρισε την οργάνωση ως “την κάθε πικραμένη” και ασήμαντη, “αριστερίστικη” ΜΚΟ. Μια και πρόκειται για ένα από τα πιο έγκυρα δημοσιογραφικά παρατηρητήρια στον κόσμο, η σπουδή για την απαξίωσή των ΡΧΣ επιβεβαιώνει την προβληματική σχέση της κυβέρνησης με την δημόσια κριτική.
Η απάντηση πάντως της οργάνωσης ήρθε δια στόματος του Ούγγρου Πάβολ Σάλαϊ, επικεφαλής του Γραφείου Ε.Ε./Βαλκανίων των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα, στην Εφημερίδα των Συντακτών:
Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα δεν είναι μόνο η ανικανότητα των ελληνικών αρχών να προστατεύουν τους δημοσιογράφους, αλλά και αυτό που φαίνεται ως εσκεμμένη βούλησή τους: η καταστολή της ελευθερίας του Τύπου. Γι’ αυτό η κατάσταση στην Ελλάδα μπορεί να συγκριθεί με την Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπαν.
Η απάντηση αυτή, ξεπερνά τα πλαίσια της αυστηρής ερμηνείας των δεικτών της οργάνωσης. Οι ΡΧΣ προκαλούμενοι, συγκρίνουν ευθέως την Ελλάδα με την Ουγγαρία του Όρμπαν σε σχέση με την ελευθερία του τύπου, κάτι που συνιστά μια ακόμα ηχηρότερη καταγγελία της κατάτασης του Τύπου στην Ελλάδα.
2. Η ΕΣΗΕΑ, η οργάνωση των δημοσιογράφων είναι μέρος του προβλήματος και (αυτο)φιμωμένη. H μόνη μνεία στην κατάταξη των ΡΧΣ σε δελτίο της, αναφέρει παρεμπιπτόντως πως έχει πέσει η κατάταξη της Ελλάδας, χωρίς καν να αναφέρει σε ποια θέση έχει πέσει! Ενδεικτικά πάντως, στην Τυνησία η κατάταξη της χώρας στην 94η θέση από 73η πέρυσι (14 θέσεις πάνω από εμάς δηλαδή και με μικρότερη πτώση) προκάλεσε διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις δημοσιογράφων στη χώρα, οι οποίες σε αντιπαραβολή με την αδράνεια και την σιωπή της ΕΣΗΕΑ δημιουργούν δυσάρεστες συγκρίσεις. Είναι σαφές – για όσους είχαν αμφιβολίες – πως η ΕΣΗΕΑ με την πάγια απραξία της και τις – ελάχιστες – διστακτικές και καθόλου δυναμικές της παρεμβάσεις είναι παθητικός συνεργός της υποβάθμισης της ελευθερίας του τύπου στην χώρα.
Manifestation à Tunis des journalistes pour la liberté de la presse, la Tunisie a perdu 21 places dans le classement de Reporters sans Frontières passant de la 73ème place à la 94ème en 2022 sur 180 pays.#Tunisie #Libertedexpression #libertedelapresse pic.twitter.com/8qOMrhlUAb
— Blaise lilia (@liliagaida) May 5, 2022
3. ΤΟ ΑΠΕ/ΜΠΕ, το οποίο βρίσκεται υπό την εποπτεία του γραφείου του πρωθυπουργού υπενθυμίζουμε, ανάρτησε αρχικά την είδηση της έκθεσης των ΡΧΣ χωρίς μνεία στην σειρά και την πτώση στην κατάταξη της χώρας. Στην συνέχεια εξαφάνισε και την κουτσουρεμένη είδηση από το σάιτ. Η είδηση επανήλθε από την πίσω πόρτα σαν ζήτημα της αντιπολίτευσης (σχετικές ανακοινώσεις ΣΥΡΙΖΑ και ΚΙΝΑΛ), ενώ εκτενέστατη είναι η αναφορά στην “απάντηση Οικονόμου”, φευ χωρίς να έχει υπάρξει ενημέρωση από το ΑΠΕ για την αρχική είδηση… Αξίζει να σημειωθεί πως το θέμα από όσο είδαμε δεν καλύφθηκε από την Ελληνική τηλεόραση καθόλου ή σχεδόν καθόλου, και πέρασε στα ψιλά στα μεγάλα σάιτ – που τυχαίνει να είναι και συμπολιτευόμενα.
4. Τελευταία στην σειρά των αντιδράσων που επιβεβαιώνουν την κατάταξη της Ελλάδας είναι η επίκληση μιας έρευνας του Συμβουλίου της Ευρώπης η οποία υποτίθεται πως “λέει άλλα” από την έκθεση των ΡΧΣ. Φαίνεται πως πηγή αυτής της “είδησης” ήταν ο Γραμματέας της Βουλής κ. Γ. Μυλωνάκης
https://twitter.com/georgemilon/status/1522454008367136768
Την πληροφόρία αυτή έσπευσαν να την δημοσιοποιήσουν – δίνοντας σε πολλές περιπτώσεις περισσότερο χώρο από ότι για την κάλυψη της αρχικής είδησης, όλα τα συμπολιτευόμενα μέσα: Το iefimerida (χρονολογικά το πρώτο), το Πρώτο Θέμα, Το ΣΚΑΪ, Τα Παραπολιτικά κ.α. Η έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης, βέβαια δεν λέει τίποτα από αυτά που ισχυρίζονται τα άρθρα, και φαίνεται πως η “είδηση” μεταδόθηκε (με μικρές παραλλαγές μεταξύ των μέσων) χωρίς να έχει ελέγξει κανένας από τους συγγραφείς της το τι λέει. Αυτό το έκανε ο Αντώνης Γαλανόπουλος στην Παράλλαξη, ο οποίος διαπίστωσε πως τα δημοσιεύματα παρουσιάζουν άσχετους χάρτες για χάρτες που δείχνουν “κατάταξη ελευθερίας τύπου”, δεν έχουν καταλάβει το αντικείμενο της έκθεσης του ΣτΕ και δεν έχουν μπει στον κόπο να διαβάσουν την μεθοδολογία των ΡΧΣ. Τα συνοψίζει όλα σε αυτό το νήμα από tweets:
H ιστοσελίδα @iefimerida δημοσιεύει ένα άρθρο το οποίο υποστηρίζει ότι σύμφωνα με έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την ελευθερία του τύπου η χώρα βρίσκεται στη μέση του πίνακα και επομένως διαψεύδεται έτσι η πρόσφατη έκθεση της οργάνωσης «Δημοσιογράφοι χωρίς σύνορα».
— Antonis Galanopoulos (@antonisgal) May 7, 2022
Με άλλα λόγια η αντίδραση της κυβέρνησης και του φιλοκυβερνητικού τύπου ουσιαστικά προσέφερε στήριξη στα βασικά ευρήματα των ΡΧΣ και επιβεβαιώνει αυτό που ήδη ξέρουμε για την κατάσταση των ΜΜΕ και του πολιτικού και οικονομικού ελέγχου της ενημέρωσης στην χώρα μας..
Η μεθοδολογία
Έχοντας πει όλα αυτά, θα παραπέμψουμε σε επόμενο άρθρο την συζήτηση για το τι μετράνε και ποιες είναι οι αδυναμίες των κατατάξεων των ΡΧΣ. Ο υπογράφων δεν βρίσκει πολύ νόημα, πέραν της δημοσιότητας, στην αποτύπωση των χαρακτηριστικών μιας χώρας μέσω σειράς αριθμών, οι οποίοι αποκρύπτουν την πολυπλοκότητα και έχουν σχέση με την επιλογή των δημοσιογράφων που προσκαλούνται για να απαντήσουν στα ερωτηματολόγια της οργάνωσης. Έτσι εξηγείται η επιεικής αντιμετώπιση της Ουκρανίας, της οποίας η κυβέρνηση πέρυσι – πριν τον πόλεμο – είχε κλείσει όλα τα “φιλορωσικά” αντιπολιτευόμενα κανάλια και μέσα, ακόμα και ενημερωτικούς ιστοχώρους, με προεδρικό διάταγμα, κυνηγούσε δημοσιογράφους, ενώ δημοσιογράφοι που ερευνούσαν την διαφθορά δολοφονούνταν – και αυτό χωρίς να αναφέρουμε καν πως αυτή τη στιγμή δημοσιογράφοι σκοτώνονται από ρωσικά κυρίως πυρά στο έδαφος. Οπότε, παρότι θεωρούμε τη θέση της Ελλάδος απόλυτα ενδεικτική της πραγματικότητας στην χώρα μας, δύσκολα μπορούμε να δεχτούμε πως βρίσκεται δυο θέσεις κάτω από την εμπόλεμη Ουκρανία, η οποία φαίνεται πως είχε πολύ επιεικέστερη αξιολόγηση.
Παρόμοια προβλήματα προκύπτουν από την ευρύτητα του ορισμού του “δημοσιογράφου” από τους ΡΧΣ. Αξίζει να υπενθυμίσουμε πως ένας από τους παράγοντες της πρώτης βουτιάς της Ελλάδας στην κατάταξη των ΡΧΣ το 2012, ήταν η δολοφονία του Σωκράτη Γκιόλια. Η δολοφονία καθεαυτή ήταν μια αποτρόπαιη και εξωφρενική πράξη δειλίας (ατιμώρητη μέχρι σήμερα), δυσκολευόμαι όμως να δω το “Τρωκτικό” εκείνης της εποχής σαν παραγωγό δημοσιογραφίας. Σε άλλες περιπτώσεις π.χ. στην Λατινική Αμερική η αντιπαράθεση μιας κυβέρνησης με ολιγαρχικά ΜΜΕ δεν είναι ακριβώς επίθεση στην δημοσιογραφία, αλλά άμυνα απέναντι σε έναν πόλεμο ενημέρωσης που κυρήττουν οι ολιγάρχες απέναντι σε μια εκλεγμένη κυβέρνηση.
Εν γένει κάθε παρόμοιος δείκτης θα πρέπει να εξετάζεται μέσα στα συμφραζόμενα και τα πραγματικά τεκμήρια για κάθε χώρα. Στην Ελλάδα όμως όπως έχουμε αναφέρει, ακόμα και αν δεν υπήρχε η κατάταξη των ΡΧΣ, η συρροή αλλεπάλληων χτυπημάτων στην ίση μεταχείριση (π.χ. λίστα Πέτσα), στις διώξεις “αντίπαλων” δημοσιογράφων, στην βία εναντίον των δημοσιογράφων κατά την άσκηση της εργασίας τους και οι συνεχείς καταγγελίες για αυτά από διεθνείς δημοσιογραφικούς οργανισμούς, θα αρκούσε για να τεκμηριωθεί πανευρωπαϊκά η εικόνα μιας χώρας που θεσμικά εμποδίζει την ελευθεροτυπία ενώ λογοκρίνει με όπλα οικονομικά και μέσω της ιδιοκτησίας των ΜΜΕ. Σε μια άλλη χώρα η έκταση της πτώσης στην κατάταξη των ΡΧΣ θα προκαλούσε μια μεγάλη δημόσια συζήτηση, με τους δημοσιογραφικούς οργανισμούς και τα συνδικάτα του Τύπου να αρπάζουν την ευκαιρία για να αναδείξουν το πρόβλημα, μέσα και έξω από την χώρα.
Στην σημερινή Ελλάδα όμως, πέρα από πολιτικές αντεγκλήσεις σε επίπεδο κομμάτων, δεν κουνήθηκε τίποτα. Και αυτό ίσως είναι το πιο δυσοίωνο βαρόμετρο για το παρόν και το μέλλον της δημοσιογραφίας στην χώρα, και για την παραίτηση της κοινωνίας από την διεκδίκηση βασικών πολιτικών δικαιωμάτων….