Τα σχέδια της Κυπριακής Δημοκρατίας, τα βήματα που έγιναν και οι περιφερειακές συνεργασίες
ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ*
Η στρατηγική και γεωπολιτική υπεραξία της Κύπρου αποτελεί ένα γεγονός που προκάλεσε διαχρονικά τις πολλές κατακτήσεις του νησιού. Η αξιοποίηση της υπεραξίας ως στρατηγικού εργαλείου, όσες φορές έγινε, απέδωσε. Επιβεβαιώθηκε τούτο το 2006 με τον πόλεμο στον Λίβανο, όταν η Κύπρος λειτούργησε ως κομβικό σημείο για όλους τους εμπλεκομένους. Τα τελευταία χρόνια, ενόψει των σχεδιασμών για τον εντοπισμό και την αξιοποίηση κοιτασμάτων φυσικού αερίου, τα πλεονεκτήματα συγκεκριμενοποιήθηκαν και ο ρόλος της χώρας αναβαθμίστηκε. Είναι φανερό ότι η Κύπρος μπορεί να πλασαριστεί ως ο μόνος σταθεροποιητικός παράγοντας στην περιοχή, ώστε να κερδίσει πόντους στο γεωστρατηγικό χρηματιστήριο. Το θέμα είναι, όπως αναφέρουν ενημερωμένες πηγές, να αξιοποιηθούν τα νέα δεδομένα από τη Λευκωσία, η οποία διατηρεί ανοικτό κανάλι επικοινωνίας με τις χώρες της γύρω περιοχής.
Στόχος της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι η βέλτιστη και βιώσιμη εκμετάλλευση των πόρων σε υδρογονάνθρακες. Αυτό μπορεί να γίνει με τη συνεχή και ολοένα αναβαθμιζόμενη συνεργασία με τις γειτονικές χώρες, αλλά και σε περιφερειακό επίπεδο. Η εν λόγω συνεργασία θα πρέπει ταυτόχρονα να προωθεί και τις συνέργειες όσον αφορά τις υποδομές αξιοποίησης όλων των φυσικών πόρων.
Είναι προφανές πως, σε επίπεδο σχεδιασμών και επιδιώξεων, η Κύπρος μπορεί να καταστεί χώρα όχι μόνο παραγωγής, αλλά και διαμετακόμισης φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Να καταστεί εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην περιοχή και της περιοχής στην Ένωση. Δηλαδή, να αποτελέσει τη σταθεροποιητική γέφυρα μεταξύ της Ε.Ε. και των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτός είναι ένας ρόλος που θα έπρεπε να είχε αναδειχθεί με την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι όμως κάτι που δεν έγινε.
Υπήρξαν πολλές κινήσεις στο πεδίο της ενέργειας και έγιναν βήματα που καθορίζουν και το μέλλον. Οι ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο καταγράφονται ως εξής: 2.000 δισεκ. κυβικά μέτρα (846 στο κοίτασμα «Ζορ», 127 στο «Αφροδίτη», 620 στο «Λεβιάθαν», 310 στο «Ταμάρ»). Είναι προφανές πως τα αποθέματα δεν είναι μόνο αυτά, καθώς συνεχίζονται οι έρευνες και θα συνεχιστούν στην ΑΟΖ, με στόχο νέες ανακαλύψεις. Σημειώνεται σχετικά ότι οι ετήσιες ανάγκες της Ευρώπης είναι περίπου 425 δισεκ. κυβικά μέτρα. Συνεπώς είναι προφανές πως τα αποθέματα της περιοχής επαρκούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της Ένωσης και δημιουργούν δυνατότητες για να απευθυνθούν οι διαχειριστές και προς άλλες αγορές. Τα επόμενα βήματα, τα σχέδια των επόμενων λίγων ετών δείχνουν πως θα υπάρξουν σημαντικές εξελίξεις σε αυτό το πεδίο. Με βάση, λοιπόν, τον προγραμματισμό που έχει διαμορφώσει η Κυπριακή Δημοκρατία, έντονη αναμένεται να είναι η ερευνητική δραστηριότητα εντός της κυπριακής ΑΟΖ τα επόμενα τρία χρόνια. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται από την πλευρά της Λευκωσίας, αναμένονται επιθετικά προγράμματα από αδειούχους του Τρίτου Γύρου, με τρισδιάστατες σεισμικές μελέτες και 12 προτεινόμενους γεωτρητικούς στόχους. Υπενθυμίζεται συναφώς πως, τον περασμένο Ιούλιο, διενεργήθηκε η γεώτρηση «Ονησίφορος» στο Τεμάχιο 11 της κυπριακής ΑΟΖ. Βάσει και αποτελεσμάτων του Τρίτου Γύρου Αδειοδότησης, εντός των επόμενων 12 μηνών θα διενεργηθούν 4-5 ακόμη ερευνητικές γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ. Πέραν αυτών της ENI/Total στον στόχο «Καλυψώ» (Τεμάχιο 6) και της ΕΝΙ στον στόχο «Σουπιά» (Τεμάχιο 3), αναμένεται ότι εντός του 2018 η συνεργασία ExxonMobil/Qatar Petroleum θα προχωρήσει σε δυο γεωτρήσεις στο Τεμάχιο 10. Αρκούντως σημαντική θεωρείται η παρουσία της κοινοπραξίας ExxonMobil/Qatar Petroleum για πρώτη φορά στην περιοχή.
Υπενθυμίζεται σχετικώς ότι στις 7 Ιουνίου 2015, η κοινοπραξία των Noble/Delek Group/Shell κήρυξε εμπορεύσιμο το κοίτασμα «Αφροδίτη». Σε προχωρημένο στάδιο βρίσκονται οι διαπραγματεύσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας με την κοινοπραξία για οριστικοποίηση του Σχεδίου Ανάπτυξης και Παραγωγής. Το υποβληθέν Σχέδιο περιλαμβάνει και το Σχέδιο Στρατηγικής Πωλήσεων (Marketing Plan). Η πρώτη εξόρυξη αερίου, όπως έχει ανακοινωθεί ήδη, αναμένεται να υλοποιηθεί μεταξύ 2020-22.
Ποια είναι, όμως, τα σχέδια της Κυπριακής Δημοκρατίας για την αξιοποίηση του φυσικού αερίου; Με βάση το πρόγραμμα του Υπουργείου Ενέργειας, στόχος είναι η πώληση φυσικού αερίου σε δυνητικούς αγοραστές στην Κύπρο και την Αίγυπτο (πέραν του 80% των παραγόμενων ποσοτήτων στην Αίγυπτο). Έχουν ήδη υπογραφεί ή βρίσκονται υπό συζήτηση οι απαραίτητες Συμφωνίες για την πώληση αερίου στην Αίγυπτο: Diversion Risk, Διακρατική Συμφωνία για το θέμα των αγωγών (ΙGA) και Host Government Agreements.
Υπάρχουν, όμως, κι άλλες επιλογές όσον αφορά την εμπορική εκμετάλλευση. Με ενδεχόμενες νέες ανακαλύψεις, η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι προετοιμασμένη να προχωρήσει στη δημιουργία τερματικού υγροποίησης στο Βασιλικό, για το οποίο έχουν ήδη γίνει οι απαραίτητοι χωροταξικοί σχεδιασμοί (5 τρένα μέχρι 5 MTPA έκαστο).
Περαιτέρω, υπάρχει ο υπό συζήτηση αγωγός «EastMed»: ένα εγχείρημα που θεωρήθηκε αρχικά δύσκολο και εν πολλοίς ανέφικτο, κυρίως γιατί θα στοίχιζε πολύ περισσότερα από ό,τι άλλες επιλογές. Επανήλθε, ωστόσο, εσχάτως στο προσκήνιο και θεωρείται ως πολλά υποσχόμενη επιλογή,
η οποία εξουδετερώνει την αντίστοιχη της Τουρκίας. Στο παρελθόν, η μεταφορά αερίου με αγωγούς μέσω Τουρκίας στην Ευρώπη φάνταζε ως «η μόνη συμφέρουσα» και είχε προβληθεί από τρίτους (ΗΠΑ, Ε.Ε. ακόμα και το Ισραήλ). Όμως, το γεγονός ότι το καθεστώς Ερντογάν αποτελεί παράγοντα αποσταθεροποίησης δεν δικαιολογεί καμία επένδυση, πολιτική, οικονομική ή στρατηγική, σε αυτή την επιλογή. Αντίθετα, η επιλογή «EastMed» αποδεικνύεται τεχνικά εφικτή και εμπορικά βιώσιμη, βάσει των αποτελεσμάτων των μελετών pre-FEED (θα ακολουθήσουν οι μελέτες FEED, με τη στήριξη και των τεσσάρων εμπλεκόμενων χωρών: Ισραήλ, Κύπρου, Ελλάδας και Ιταλίας). Σημειώνεται πως η επιλογή αυτή συζητήθηκε σε τετραμερή σύνοδο Υπουργών Ενέργειας στο Ισραήλ (4 Απριλίου 2017) παρουσία του Ευρωπαίου Επιτρόπου Κλιματικής Δράσης και Ενέργειας (ακολούθησε μάλιστα κοινή δήλωση για τον αγωγό). Επίσης, έγιναν βήματα προς τα εμπρός με στόχο την υλοποίηση του έργου στη νέα τετραμερή των Υπουργών Ενέργειας, που φιλοξενήθηκε στην Κύπρο (5 Δεκεμβρίου 2017) ενώπιον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Υπογράφηκε Μνημόνιο Συναντίληψης για τον αγωγό.
Υπάρχει, βέβαια, και μια άλλη διάσταση, που αφορά εσωτερικά την Κύπρο και ειδικά το ζήτημα της δημιουργίας θέσεων εργασίας για τους Κυπρίους. Όπως αναφέρει το Υπουργείο Ενέργειας, εξασφαλίστηκαν από αδειούχους στην κυπριακή ΑΟΖ σημαντικά ποσά ετησίως για την εξειδίκευση προσωπικού που βρίσκεται επί τόπου, καθώς και την εκπαίδευση των νέων της χώρας. Περαιτέρω, υπογράφηκαν Συμβόλαια Έρευνας και Αναλογικού Καταμερισμού Παραγωγής με εταιρείες που κατέχουν μακρόχρονη πείρα και τεχνογνωσία.
Η αντίδραση της Άγκυρας
Σε αυτή τη φάση, η Τουρκία περιορίζεται στην εκτόξευση απειλών κατά της Κυπριακής Δημοκρατίας. Επιχειρεί με κάθε τρόπο να αμφισβητήσει κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου και να αποτρέψει τους σχεδιασμούς της Λευκωσίας. Έχει αγοράσει πλατφόρμα, την Deepsea Metroll II, η
οποία ανήκε στη νορβηγική ODFJELL και πωλήθηκε σε κορεάτικη εταιρεία (εφημερίδα «Φιλελεύθερος», φύλλα 22.10. 2017 και 12.11.2017). Η τελευταία, η οποία δραστηριοποιείται επιχειρηματικά στην Τουρκία, φέρεται να έχει πωλήσει την πλατφόρμα στους Τούρκους. Στόχος της Άγκυρας, όπως προκύπτει από τοποθετήσεις Τούρκων αξιωματούχων, είναι η διενέργεια γεωτρήσεων εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Μια τέτοια κίνηση σαφώς και θα προκαλέσει προβλήματα και περιπλοκές.
Μη εμπλεκόμενη η Τουρκία, αλλά την εμπλέκουν!
Η Τουρκία έχει επεκτατικές βλέψεις στην Κύπρο και ως εκ τούτου και στην κυπριακή ΑΟΖ, συντηρώντας παράνομες διεκδικήσεις. H πρόσφατη έκθεση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, για την ΟΥΝΦΙΚΥΠ, τοποθετεί την Τουρκία στον χάρτη. Ειδικά για το ζήτημα της εκμετάλλευσης των αποθεμάτων υδρογονανθράκων στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κύπρου, στις παρατηρήσεις του ο κ. Γκουτέρες σημειώνει ότι παραμένει ζήτημα που θα μπορούσε να οδηγήσει σε εντάσεις μεταξύ των εμπλεκομένων. Ποιοι είναι οι εμπλεκόμενοι και γιατί να προκληθούν εντάσεις; Η απάντηση αφορά την Τουρκία, που προκαλεί εντάσεις δεν είναι, ωστόσο, εμπλεκόμενο μέρος στις έρευνες. Θέμα, όμως, προκύπτει και από τη δήλωση του Προέδρου Αναστασιάδη, η οποία προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και συζητήσεις. «Εάν [οι Τούρκοι] επιλέγουν να προστατεύσουν τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων σε μια ξεχωριστή, ανεξάρτητη οντότητα, τότε θα πρέπει να περιοριστούν εις όσα αναλογούν στην αποκλειστική οικονομική ζώνη της εν λόγω παράνομης οντότητας». Αυτή η τοποθέτηση παραπέμπει σε δύο οντότητες και δύο ΑΟΖ. Παραπέμπει στη λογική των συνιστώντων κρατιδίων και σε θεωρίες δυο κρατών. Ακόμη και ρητορικό χαρακτήρα να είχε η τοποθέτηση, προδήλως στέλνει λανθασμένα μηνύματα. Η κυπριακή ΑΟΖ είναι ενιαία και η Τουρκία δεν έχει λόγο, ρόλο και μερίδιο.
Ενέργεια και Κυπριακό
Η μεγάλη εικόνα είναι αυτή που παρακολουθούμε με τις τριμερείς συνεργασίες μεταξύ της Ελλάδας, της Κύπρου και άλλων χωρών της περιοχής: το Ισραήλ, την Αίγυπτο, τον Λίβανο και την Ιορδανία. Σε αυτόν τον σχεδιασμό, μαζί με τα ενεργειακά, θα πρέπει να ενταχθεί και το Κυπριακό. Άλλαξαν οι όροι και τα δεδομένα από τη δεκαετία του ΄70. Αυτό το γνωρίζουν προφανώς οι τρίτοι και το αξιοποιούν. Μένει να το αντιληφθούμε και εμείς και να αναδιαμορφώσουμε τις στρατηγικές μας. Θα πρέπει, επιτέλους, να αξιοποιούμε προς όφελός μας τα στρατηγικά μας πλεονεκτήματα. Για να έχουν σημασία οι συμφωνίες και οι συνεργασίες με άλλες χώρες, οι έρευνες για φυσικό αέριο θα πρέπει να αγγίζουν και το Κυπριακό. Όχι για να κερδίσουμε πόντους στις διαπραγματεύσεις, αλλά για να δοθεί μια δυναμική ως προς το περιεχόμενο μιας ενδεχόμενης συμφωνίας. Μπορούμε να κάνουμε συμφωνίες και κοινούς στρατηγικούς σχεδιασμούς για την περιοχή, τριμερείς και τετραμερείς, και να αφήνουμε τους τρίτους να απομυζούν πόρους και πλούτο; Για να μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε την προίκα που παράγεται, πρέπει να καθορίσουμε εκ νέου τη στάση μας σε μια σειρά από ζητήματα. Κυρίως αυτά που αφορούν το μέλλον της χώρας μας και την εθνική μας επιβίωση.
Τα δεδομένα σήμερα στο ενεργειακό πεδίο
- Συμφωνίες Οριοθέτησης: Αίγυπτος (2003), Λίβανος (2007) και Ισραήλ (2010).
- Συμφωνίες Συνεκμετάλλευσης ενδεχόμενων κοιτασμάτων που εκτείνονται στην κοινή γραμμή των ΑΟΖ γειτονικών μας χωρών: Αίγυπτος (2013), υπό διαπραγμάτευση με Ισραήλ και Λίβανο,
- Τρεις Γύροι Αδειοδότησης τα έτη 2007, 2012 και 2016:
- ENI/Kogas στα τεμάχια 2, 3 και 9
- ENI/Total στο τεμάχιο 6
- ENI στο τεμάχιο 8
- Total/ENI στο τεμάχιο 11
- ExxonMobil/Qatar Petroleum στο τεμάχιο 10
- Noble/Shell/Delek Group στο κοίτασμα «Αφροδίτη» (ανακάλυψη το 2011, τον Οκτώβριο 2013 επιβεβαιωμένη μέση ποσότητα 4,5 τρισεκ. κυβικά πόδια).
*Δημοσιογράφος, Δρ Επικοινωνίας, συγγραφέας βιβλίων ιστορικής και πολιτικής έρευνας.