Καλοκαίρι σημαίνει αιγαιοπελαγίτικη ομορφιά, ενέργεια, ξέφρενη εκτόνωση και κοινωνική ανάγκη για έναν κόσμο τόσο μικρό, αλλά μέγα
Της Γεωργίας Τσατσάνη
Μύκονος και κοσμοπολιτισμός στην Ανατολική Μεσόγειο
Το πρώτο κύμα τουριστών στην Ελλάδα έρχεται μετά τον εμφύλιο και η Μύκονος επωφελείται την μεταπολεμική ανακάλυψη της ελληνικής οικονομίας: τον τουρισμό. Σήμερα η επιστροφή στην προ της πανδημίας αναγέννηση στην επισκεψιμότητα, η after COVID-19 τουριστική εποχή, αφορά στο καινούριο γίγνεσθαι της Μυκόνου, αλλά και στην επίλυση στις επίκαιρες προβληματικές με την παγκόσμια ανάδειξη σε τάση. Καίρια ζητήματα για το κράτος είναι η δημόσια υγεία, ενώ για τους κατοίκους η αλλοτρίωση στη φυσιογνωμία της νήσου. Η αλλοτινή καύση των απορριμμάτων, ένα οξύ ζήτημα με ποικίλες προεκτάσεις στην υγεία των ανθρώπων και στο φυσικό περιβάλλον του νησιού, πλέον έχει ουσιαστικά επιλυθεί· όμως εκκρεμεί η αναγκαία ρύθμιση ανακύκλωσης των πολλαπλών απορριμμάτων.
Η θερινή ανθρωπογεωγραφία της Μυκόνου πόρρω απέχει του κανονικού ή έστω αντικατοπτρίζει αυτό που διεθνώς πια εκλαμβάνεται ως «queer»: πολύπλοκες σεξουαλικές ταυτότητες ή διαφορές στις ατομικές επιλογές ζωής. Ένα νησί με έντονη επιχειρηματικότητα (εμφανή ή μη), όχι μόνο για διακοπές ή για γνήσια ξεκούραση. Η Μύκονος σε καμία περίπτωση δεν είναι ανάπτυξη ελευθέρου χρόνου.
Ο αλλοδαπός τουρίστας ως επισκέπτης σε έναν ξένο τόπο αναζητάει την «ελληνικότητα» που αναμφίβολα εκλαμβάνεται ως μία συνθήκη αντικειμενικών προδιαγραφών. Αντιθέτως, ο γηγενής διαμορφώνει την εκάστοτε συνθήκη να μοιάζει ατόφια με σκοπό το κέρδος. Η εμπορευματοποίηση των παραγόμενων υπηρεσιών φιλοξενίας και ειδών λαϊκής τέχνης ή αρχαίας ιστορίας συνάδει με την ατομικιστική προσέγγιση του κοινωνικού χώρου, μια καπιταλιστική ανάγκη του σύγχρονου τουρισμού. Ο λόγος για το αυθεντικά «ελληνικό» ιεραρχούμενος ανώτερα από το επιφανειακό δεν αποδίδει το γνήσιο αποκλειστικά, ενίοτε πρεσβεύει το ακριβώς αντίθετο. Η προϋπόθεση της αυθεντικότητας –που δεν είναι άλλη από την αληθινή καθημερινή ζωή– συχνά εξωραΐζεται ή ακόμα αποκρύπτεται από τους επισκέπτες. Υποθέτω ότι όποιος αναζητά την πρωτόγονη εκδοχή του αυθεντικού δεν στοχεύει πια στις ελληνικές νήσους, αλλά σε άγρια μονοπάτια φυσικής ομορφιάς στο ευτυχισμένο, όσο σοβαρό στη nirvana του όντως βουδιστικό, βασίλειο του Μπουτάν.
Mykonos forever, but where is the island?
Η Μύκονος είναι το νησί της Ελλάδας με τη μέγιστη αναγνωρισιμότητα παγκοσμίως. Η σύγχρονη αναγέννηση σαφώς τελείται μέσω του ξενόφερτου τουρισμού, ιδίως στις Κυκλάδες, την κοιτίδα του αρχαίου πολιτισμού στο Αιγαίο. Η Δήλος δίπλα της απέχει ελάχιστα και ως το ιερό νησί από την κλασική αρχαιότητα αντικατέστησε τον τελετουργικό πυρήνα της Κέρου ως θρησκευτικό κέντρο των Πανελλήνων. Πολλοί ξένοι τουρίστες επισκέπτονται τη Μύκονο ως εφαλτήριο για την ημερήσια ξενάγηση στη Δήλο και στο μοναδικό μουσείο της. Αντιθέτως, μια μεγάλη πλειοψηφία επισκεπτών δεν πηγαίνει απέναντι στη Δήλο, όπως πολλοί επισκέπτες της Σαντορίνης δεν ξεναγούνται στην καλδέρα, αλλά παραμένουν πιστοί στις παραλίες ή στις πισίνες των δύο νησιών –άνυδρων κατά τ’ άλλα όπως όλοι ήδη γνωρίζουμε.
Γι’ αυτό πολλοί αλλοδαποί φοιτητές οι οποίοι επισκέπτονται τα καλοκαίρια τα ελληνικά νησιά σε νεαρή ηλικία δεν έχουν πλήρη συνείδηση της αρχαιολογικής αξίας των αιγαιοπελαγίτικων νησιών μας. Οι νέοι επισκέπτες δεν πηγαίνουν στη Δήλο από άγνοια, καθώς η έξωθεν γραμμή είναι όλα για τη διασκέδαση. Πολλοί από αυτούς τους νεαρούς ή τις νεαρές δεν είναι καν σε θέση κάθε φορά να εντάσσουν τη Μύκονο στον παγκόσμιο χάρτη, ενίοτε δεν γνωρίζουν σε ποια χώρα βρίσκονται. Η Μύκονος φαίνεται να αποτελεί μάλλον ένα «κράτος εν κράτει» (ούτε όλοι οι Έλληνες νομίζω γνωρίζουμε πού ανήκουν οι νήσοι Bora-Bora).
Για τη Μύκονο υπάρχουν τρεις εξαιρετικές μελέτες στην κοινωνική ανθρωπολογία, μάλιστα η τελευταία έρευνα έγινε από την κ. Δέσποινα Νάζου στο τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Προηγουμένως, οι ανθρωπολόγοι Margaret Stott και Pola Bousiou εντάσσουν την Ελλάδα στη διεθνή βιβλιογραφία, με ισάριθμες έρευνες για την οικονομία του ελληνικού τουρισμού. Το αμερικανικό συγκρότημα Fleet Foxes μας ανέδειξε το 2008 στα charts με το ομώνυμο τραγούδι για τη Μύκονο να αποτελεί την καλύτερη διαφήμιση. Το διεθνές brand “Mykonos” παραμένει ένα οικονομικό θαύμα για τον ελληνικό τουρισμό.
Δομικός Οικονομικός Μετασχηματισμός
Η Μύκονος μπαίνει στον αγγλοσαξονικό χάρτη μελέτης στην Ανατολική Μεσόγειο, εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Η πρώτη μονογραφία από την Margaret Stott σε αρχειακό υλικό της Μυκόνου εκτείνεται από το 1860 –όταν αρχίζει η οικονομική επιτάχυνση της Ελλάδας– και φτάνει έως το 1978 (το έτος όταν μετά τη Μεταπολίτευση η χώρα μας βγαίνει από το Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο που μας επιβλήθηκε από το 1898 έως το 1978 τουλάχιστον επισήμως στις υπογραφές).
Η ανθρωπολογική έρευνα της Margaret Stott με γενικό τίτλο The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos (1982) στο London School of Economics, έκτοτε βάζει τη Μύκονο στην εθνογραφία της νοτίου Ευρώπης. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, από το ίδιο ακαδημαϊκό ίδρυμα στη Μεγάλη Βρετανία, η Pola Bousiou με την εξαιρετική εθνογραφία μας συστήνει The Nomads of Mykonos (1998). Η Ελληνίδα ερευνήτρια από το London School of Economics μας εντάσσει σ’ ένα σύμπαν από μη γηγενείς κατοίκους του νησιού που επιχειρούν επαγγελματικά ή διαβιούν εκεί αποκλειστικά κάθε θέρος. Οι μετασχηματισμοί είναι ραγδαίοι στην τοπική οικονομία μετά την ναυτιλία και την αγροτική παραγωγή.
Ο τριτογενής τομέας του τουρισμού αφήνοντας πίσω τον πρωτογενή τομέα σε αλιεία, κτηνοτροφία και γεωργία, σε συνδυασμό με την απασχόληση των γυναικών στον αναδυόμενο τουρισμό, επιφέρουν νέα ήθη. Οι καινούριοι όροι απασχόλησης εκτός του «οίκου», αναμφίβολα μαζί αντανακλούν μια ηθική ελαστικότητα, σύμφωνα με την ανθρωπολόγο Margaret Stott. Τριάντα χρόνια μετά, η νέα έρευνα για την ελληνική οικονομία του τουρισμού εξετάζει τις πολλαπλές ταυτότητες των οικογενειακών επιχειρήσεων της Μυκόνου και της δηλιανής Ρήνειας, από τη σκοπιά του τόπου και της έμφυλης επιχειρηματικότητας. Η εντοπιότητα είναι το κύριο όχημα για την επαγγελματική δραστηριότητα σε κλειστές νησιωτικές κοινωνίες, όπως η Μύκονος, αναφέρει η Δέσποινα Νάζου στην εθνογραφία της, με τίτλο Οι πολλαπλές ταυτότητες και οι αναπαραστάσεις τους σε ένα τουριστικό νησί των Κυκλάδων (2003).
I Love Mykonos Blues
Η συγγραφέας των βορείων προαστίων Παυλίνα Νάσιουτζικ αποτυπώνει στο δεύτερο μυθιστόρημά της, με τίτλο «Μύκονος Μπλουζ» (2007), την άλογη κοινωνικότητα της καλοκαιρινής Μυκόνου. Η δική της άτυπη παρατήρηση ξεκινάει από τον πραγματικό της περίγυρο, καθώς περιγράφει ανθρώπους στα πρόθυρα της επαγγελματικής δημόσιας ανόδου και της εσωτερικής νευρικής κατάπτωσης. Για την έγκυρη πένα της πολυγραφότατης συγγραφέα με την καίρια ανθρωπολογική ματιά «Η εξόρμηση στη Μύκονο δεν ήταν καινούριο φαινόμενο. Επειδή έχεις αποφασίσει να ανέβεις κοινωνικά, δεν μπορεί να νοηθεί κοινωνική άνοδος (ή κάθοδος) χωρίς πέρασμα από το νησί των ανέμων». Και ποιος ορίζει την υπερεθνική μας μπουρζουαζία και πώς η ένταξη σε αυτήν εκδηλώνεται στην καθημερινή μας διαβίωση;
Ήξερα ανθρώπους που είχαν εκλιπαρήσει, είχαν κόψει φλέβες, είχαν προσφέρει ό, τι είχαν και δεν είχαν (κυριολεκτικά) για να εξασφαλίσουν μια πρόσκληση σε ένα διάσημο πάρτι. Από το να περιφέρεσαι από δω κι από κει σαν μαϊντανός, αυτό ήταν καλύτερο. Τουλάχιστον ήσουν ο μαϊντανός του τάδε πάρτι, άρα ένας αναβαθμισμένος μαϊντανός. Και είναι απίστευτο τί λαμπρή καριέρα μπορεί να περιμένει έναν αναβαθμισμένο μαϊντανό. Στην καλύτερη περίπτωση, να δει τη φωτογραφία του στη στήλη των κοσμικών, μαζί με άλλους αναβαθμισμένους μαϊντανούς. Μιλάμε δηλαδή για κοινωνική καταξίωση
«Μύκονος Μπλουζ»
Η διεθνής διαφήμιση στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και σε περιοδικά παγκόσμιας αναγνωσιμότητας και κυρίως κύρους εντάσσει τη νήσο Μύκονο στον ξέφρενο ρυθμό ενός εντόπιου πάρτυ. Συγκεκριμένα, το ταξιδιωτικό περιοδικό National Geographic Traveller περιγράφει τη Μύκονο ως «party island» στο αντίστοιχο αφιέρωμα για τις Κυκλάδες (UK edition: Απρίλιος 2018) και καταλήγει ότι η Μύκονος είναι ένας παράξενος τόπος –αναμφίβολα όχι αινιγματικός– καθώς αποτελεί πηγή ηδονής. Με χιούμορ, ακόμα με διάθεση για σαρκασμό, η Νάσιουτζικ αναλύει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το εκεί ζην με στόχο πάντα τη διαρκή παραγωγή ενδορφινών και οξυτοκίνης στους νευρώνες, καθώς η διασκέδαση ανάγεται σε δημόσια «ιερή» τελετουργία. Πρόκειται, με όρους του βουδισμού, για την διαρκή ενίσχυση της samsara, την έντονη απόκτηση κυκλικών εμπειριών.
Την ξέφρενη ενέργεια των ολοήμερων πάρτυ απεικονίζει το τοπικό διαδικτυακό κανάλι που online εκπέμπει όλο το καλοκαίρι από τη Μύκονο. Φυσικά, το κανάλι Mykonos Live TV, από το κέντρο των Κυκλάδων συχνά έχει παγκόσμιες αποκλειστικότητες, όσο αντίστοιχα εγχώριες αποκαλυπτικές ειδήσεις. Τα νέα και οι εικόνες για το Mykonos Live TV είναι από την διεθνή και ελληνική showbiz. Στοιχείο που επιβεβαιώνεται όταν η Μύκονος είναι παγκοσμίως το νησί των διασήμων (celebrities) και των διασήμων εν δυνάμει (wannabe celebrities), γι’ αυτό και απορροφά πάνω από το 25% του συνόλου των επισκεπτών των Κυκλάδων. Άραγε, αυτή είναι η λαμπερή πορεία προς την κορυφή; Όταν η καταξίωση είναι συνώνυμη με την εύθυμη διάθεση, την πλουτοκρατία και την έντονη σεξουαλικότητα, η Μύκονος είναι αναντίρρητα «πανέμορφη».
Σεξουαλική υγεία και αμετροέπεια
Τα νησιά μετατρέπονται κάθε καλοκαίρι σε εστία αναπαραγωγής του φαντασιακού ονείρου της μεγαλοαστικής τάξης: sex tourism. Σε όλα τα νησιά μας, ο σεξουαλικός τουρισμός (πράγματι πόσο άσχημα αντηχεί) μας αγγίζει ως ομοφυλόφιλη και ετεροφυλόφιλη σεξουαλικότητα επί σκοπώ. Και παρά τη σεξουαλική κοινωνική πυραμίδα, κανείς δεν μένει ανικανοποίητος, όπως διαφαίνεται από την ετήσια ζήτηση. Για την ανθρωπολόγο Gayle Rubin, η σεξουαλικότητα είναι μία κοινωνική πυραμίδα, όπου πρώτη είναι η έγγαμη ετερόφυλη μονογαμία, ακολουθεί η άγαμη ετερόφυλη σεξουαλικότητα και η άγαμη πολυγαμική σεξουαλικότητα, τέταρτη είναι η ομοφυλόφιλη μονογαμική σχέση, έπεται η ομοφυλόφιλη πολυγαμική σχέση, έκτη η πορνεία και στον πάτο τοποθετείται η παιδεραστία. Η κάθοδος μας απομακρύνει από την κανονικότητα της φύσης, ρέποντας προς την επικινδυνότητα. Η αστική τάξη παγιώνει την ετεροφυλία, αλλά ενίοτε παρεκκλίνει προς έτερα «απόκρυφα» μονοπάτια.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επισημαίνει σε σχετική έρευνά του ότι η Ελλάδα είναι επικίνδυνη στη διασπορά σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων όπως ο HIV ακόμα και σήμερα (Highlights on Health and Well-being of Greece: World Health Organization 2016). Το ποσοστό μετάδοσης για τη χώρα μας κυμαίνεται στο 10% και είναι επάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, όταν η Ευρώπη αγγίζει maximum το 7% στον 21ο αιώνα. Η ετήσια επιδημιολογική παρατήρηση στην Ελλάδα για τον HIV/AIDS είναι ανώνυμη βάσει σχετικής υπουργικής απόφασης. Επομένως, στην κοινωνική έρευνα της χώρας απουσιάζουν οι ποιοτικοί δείκτες διασύνδεσης με τον τρόπο διάδοσης της νόσου στον τουρισμό. Εκείνο που εντυπωσιάζει σήμερα είναι η αύξηση των απόλυτων αριθμών που τρανώνει μια επίμονη εμφάνιση του ιού στους ομοφυλόφιλους άνδρες. Η μεταδοτικότητα του ιού HIV στην Ελλάδα αναπαράγει επίσημα μία απόλυτα συντηρητική εικόνα της όντως επικίνδυνης, όσο διαχρονικής ασθένειας. Η χρήση προστατευτικών μεθόδων, εν προκειμένω του προφυλακτικού, δεν εφαρμόζεται συχνά ή όχι πάντα με ασφαλή τρόπο.
Ο πατριαρχικός λόγος εκλαμβάνει κυριαρχικά το προφυλακτικό ως ένα μέσο απουσίας συναισθημάτων. Η φεμινιστική προσέγγιση ωστόσο επισημαίνει ότι η χρήση αντισυλληπτικών μέτρων επιμηκύνει τη σεξουαλική ζωή των δύο συντρόφων χάρη στην επικοινωνία σε αυτό ακριβώς το ζήτημα: η χρήση του προφυλακτικού απαλλάσσει από το άχθος της τεκνοποίησης, αλλά και διασφαλίζει την υγεία. Το προφυλακτικό ενισχύει το συναίσθημα και το σεβασμό, χωρίς ν’ αναιρεί την σεξουαλική δράση, μάλλον την ενισχύει. Ο καρτεσιανός δυισμός ανάμεσα στο σώμα και στο πνεύμα δεν επαληθεύεται σήμερα για την ανθρωπολογία του σώματος. Ο σεβασμός στην υγεία των σωμάτων, ανδρών και γυναικών, διασφαλίζει την συναισθηματική ζωή της σχέσης. Ερωτική σχέση χωρίς σεξουαλικότητα άλλωστε δεν νοείται ούτε εντός, ούτε εκτός διακοπών, πολύ περισσότερο στην ηλιόλουστη Μύκονο.
The Beautiful Kings of Mykonos
Η ομορφιά του αρχιπελάγους δεν χάρισε μόνο ένα βραβείο Νόμπελ ακόμα στη χώρα μας, αλλά εξακολουθεί να γεμίζει τις ελληνικές ψυχές με την πρωτιά για την έστω ελάχιστη αίσθηση του καλοκαιρινού ήλιου. Άλλωστε, από τη samsara, τις έντονες εμπειρίες ζωής, καταλαγιάζεις μόνο με την ήσυχη nirvana. Δύο κινηματογραφικές ταινίες, αρχικά το «Beautiful People» και επίσης η διεθνική παραγωγή «The Kings of Mykonos», εδώ και είκοσι χρόνια έδωσαν σημαντική ώθηση στον εισερχόμενο τουρισμό. Σχέσεις ίσως εφήμερες, ελληνικό φως και επαγγελματικές ευκαιρίες στα σοκάκια της Μυκόνου με background το απέραντο Αιγαίο έγιναν κινηματογραφικά σενάρια, προτού οι influencers αλλάξουν για πάντα φόντο στο προφίλ της νήσου.
Η πρώτη ταινία «Beautiful People» από τον Νίκο Παναγιωτόπουλο εγκαθιδρύει συνειδησιακά αυτό που αργότερα ζήσαμε στα περιοδικά. Η σεξουαλική επικοινωνία είναι το μέσον που προκύπτει μέσα από επιθυμητό σεξ για ανθρώπους ετεροβαρείς, με διαφορές πρόσληψης σε πολιτισμικά σημαίνοντα και κοινωνικές καταβολές. Η ταινία του Παναγιωτόπουλου μας έδειξε ενδεχομένως πρώιμα ένα δρόμο αναγκαίας επιστροφής σε ό, τι μας διαφοροποιεί από το ισχύον πλαίσιο της ελληνικότητας. Αντιθέτως, η ελληνοαυστραλιανή εύστοχη από τουριστικής άποψης ταινία «The Kings of Mykonos» από τον πολυτάλαντο Nick Giannopoulos εξήγησε σε όλους το διακύβευμα: χρήματα με κάθε μέσο και τρόπο (κληρονομιά, καταπατήσεις, διαπλοκή). Άλλωστε, οι σεναριογράφοι Nick Giannopoulos και Chris Anastassiades μας ενημερώνουν: «Στη Μύκονο τίποτα δεν είναι αληθινό». Απέναντι στην κίβδηλη μυκονιάτικη ευτοπία, οι συντελεστές παραθέτουν αντιστικτικά ένα αγριοκάτσικο από την Κρήτη, να λειτουργεί ως υπόμνηση, έμμεσα, στην αυθεντικότητα: η Κρήτη, μολονότι κοσμοπολίτικη κάθε καλοκαίρι (αλλά με τουρισμό ακόμα και το χειμώνα), το κρι-κρι της εκπροσωπεί την γνήσια εικόνα του ελληνικού καλοκαιριού.
Ο ελληνικός κινηματογράφος αποτύπωσε στην αρχή του 21ου αιώνα αυτό που εκείνη την εποχή αγνοούσαμε, ακόμα κι όσοι είχαμε επισκεφτεί ήδη το νησί των ανέμων, είτε με φίλους είτε με τις οικογένειές μας (οι συνηθισμένοι άνθρωποι πάνε επίσης διακοπές στη Μύκονο ή τουλάχιστον αυτό κάποτε μας επιτρεπόταν). Επισκέπτες από παντού σχεδόν κατακλύζουν το κοσμοπολίτικο νησί στην καρδιά των Κυκλάδων, ένα μέρος ευλογημένο για την ιστορία, τους αρχαιολογικούς θησαυρούς του και την αρχιτεκτονική του τοπίου. Για τη δική μου υποκειμενική ματιά, η Μύκονος διαθέτει την καλύτερη διατηρημένη χώρα στο Αιγαίο, την πιο ενδιαφέρουσα λαογραφική παράδοση και την πιο ωραία γειτονική παρέα: το ιερό νησί της Δήλου. Η Δήλος είναι το αρχαίο λίκνο του Απόλλωνα και της Άρτεμης, το επίκεντρο της Δηλιακής συμμαχίας και το ταμείο αυτής για δυο δεκαετίες. Στα τέλη μάλιστα του εικοστού αιώνα έγινε Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτισμικής Κληρονομιάς από την UNESCO. Αναμφίβολα, όλοι οι τουρίστες της Μυκόνου δεν ενδιαφέρονται για την αρχέγονη κληρονομιά, αλλά εντονότερο ενδιαφέρον έχουν οι άδηλες εκδοχές της διασκέδασης.
Το λίκνο της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης
Το lifestyle ενέχει σεξουαλική δραστηριότητα είτε ως απόλαυση, είτε ως εργασία. Οι διάφορες μορφές σεξουαλικότητας –χωρίς επικριτική διάθεση– από άτομα που υπάρχουν στη δημόσια σφαίρα, δρουν παράλληλα με μια έντονη δημοσιοποίηση στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης για κάλυψη πάσης φύσεως σκοπών και «επαγγελματικών» αξιοποιημένων ευκαιριών. Παράλληλα, η χρήση ουσιών ενισχύει την επιδιωκόμενη διαφυγή από την πραγματικότητα. Όλες οι παράνομες ουσίες στοχεύουν στην εμπορευματική κατανάλωση. Προς τούτο οι απλές «δημόσιες σχέσεις», μοιάζουν πλέον εντελώς «αθώες», όταν οι συσχετισμοί γίνονται ενώπιον του τζίρου της κοινωνικής αναρρίχησης, με κάθε τρόπο ή κόστος.
Το modus operandi της εγχώριας εκτόνωσης (με μιμητές και εκτός Μυκόνου) περιλαμβάνει πληθώρα αλκοόλ ήδη από το πρωί, με ξέφρενη ταχύτητα στα παραθαλάσσια μπαρ και τις ξαπλώστρες που προσιδιάζουν το μηνιαίο βασικό μισθό. Αντιστρόφως ανάλογη είναι η ενοικίαση της παράκτιας ζώνης από τους Δήμους στους επιχειρηματίες: ο ιδιώτης καλείται να πληρώσει μόλις ογδόντα ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο (80€) για ολόκληρη την τουριστική περίοδο! Οι ανοδικές τιμές στην εστίαση μας παραπέμπουν σε παράλογες εποχές της μετεμφυλιακής πληθωρικής δραχμής, ωστόσο πια σήμερα η αντιστοιχία σε ευρώ είναι ανελέητη.
Οι επιμένοντες στην καλοκαιρινή προβολή στις διάσημες παραλίες της Μυκόνου καλούνται να πληρώνουν για παράδειγμα εκατοντάδες ευρώ για μία αστακομακαρονάδα ή μία ποικιλία μυδιών, όμως η διαμαρτυρία δεν συνοδεύεται πάντα από επεξηγήσεις στις μερίδες και στις ποσότητες. Με άλλα λόγια, η χρέωση που είναι αναμφίβολα επαυξημένη (με αναγωγή στη νιοστή χάρη στη θαλάσσια αύρα) συμπαρασύρει μαζί με την δημοσιοποίηση του φουσκωμένου λογαριασμού και την ενίοτε κατευθυνόμενη συκοφαντία για το νησί των ανέμων. Το ποτό και το φαγητό είναι σε άλλες και υψηλότερες τιμές ανάλογα με τον προορισμό –η υπερτιμολόγηση όντως γίνεται αλλά από συγκεκριμένες επιχειρήσεις. Η αλήθεια δεν είναι μονοσήμαντη, αλλά σπερματικά δοσμένη από άτομα, σαφώς για λόγους εντυπωσιασμού στα social media, που θέλουν τον αστακό σε τιμή για ένα σουβλάκι-καλαμάκι σε επαρχιακή εμποροπανήγυρη á la Mykonos.
Νέες υποδομές και φυσικό περιβάλλον
Η υπερκατανάλωση έχει μεγάλη επίδραση στην υγεία των ντόπιων οι οποίοι ανέρχονται περίπου σε 10.000 κατοίκους. Εκατομμύρια τόνοι σκουπιδιών καιγόταν σε χωματερή στο κέντρο του νησιού από την αρχή της ευρωπαϊκής εισροής επισκεπτών στο νησί από το 1950 με 1960. Η Μύκονος άλλωστε έγινε ένα από τα πρώτα κέντρα υποδοχής ξένων τουριστών στις Κυκλάδες. Η αυξημένη προτίμηση των τουριστών οφείλεται στη γραφική απόχρωση και στην άριστη αρχιτεκτονική του χώρου. Προπολεμικά, για την μείωση στη διασπορά της χολέρας, η ελληνική πολιτεία επέβαλλε την διχρωμία του άσπρου/μπλε της ελληνικής σημαίας, με ασβέστη, στις κατοικίες των Κυκλάδων.
Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και την κατασκευή νέων δρόμων στη βόρεια Ευρώπη, οι τουριστικές αγορές ανοίγουν διάπλατα προς την Ανατολική Μεσόγειο. Στη συνέχεια το φυσικό περιβάλλον έγινε παρανάλωμα, εξαιτίας του ανυπολόγιστου όγκου των σκουπιδιών, που όπως φανερώνει το ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ του Όμηρου Ευαγγελινού (2011, Mykonos Blues), τα σκουπίδια καίγονταν καθημερινά στην αυτοσχέδια χωματερή για δεκαετίες. Αφενός η τοξικότητα των διοξινών και η έκλυσή τους, αφετέρου η επικάθιση στους ανθρώπινους ιστούς αποτέλεσαν κίνδυνο για ντόπιους και επισκέπτες. Η δημόσια υγεία επομένως κλονιζόταν σε καθημερινή βάση μέσα από τόνους καύσιμης ύλης. Γι’ αυτό από το Σεπτέμβριο 2009 λειτουργεί επίσημα ο ΧΥΤΑ Μυκόνου, όμως το πρόβλημα απορρόφησης των απορριμμάτων είναι σαφές εξαιτίας του πολυάριθμου των επισκεπτών.
Επίσης, οι υποδομές στις μεταφορές βελτιώθηκαν σημαντικά με την εκβάθυνση του παλιού λιμανιού, αλλά και με την προέκταση του αεροδρομίου. Η Μύκονος είναι η δεύτερη περιοχή σε προσαράξεις 252 κρουαζιερόπλοιων για το 2021 με 201.821 επιβάτες. Αντίστοιχα, σύμφωνα πάλι με τον απολογισμό του προηγούμενου έτους, το διεθνές αεροδρόμιο της Μυκόνου βρίσκεται στην 10η θέση στις αφίξεις στην Ελλάδα από το εξωτερικό με μερίδιο 3,1% (2021). Τα στατιστικά νούμερα είναι λιγότερα από τα αναμενόμενα για εντός Ελλάδας αφίξεις και οι επίσημοι δείκτες αναφέρουν αριθμό επιβατών για τη Μύκονο 137.823 (2021), 63.737 (2020), 254.667 (2019) και αναλογικά για τις Κυκλάδες 507.824 (2021), 248.522 (2020), 944.308 (2019) για τις πτήσεις εσωτερικού.
Η διεθνής κίνηση και πολλαπλή χρήση των οδικών δικτύων τόσο στην πόλη, όσο σε ολόκληρο το νησί, και η αυξανόμενη επισκεψιμότητα στις ακτές παραμένουν ένα πρόβλημα υπό το μέγεθος της τουριστικής ζήτησης. Καμία μέριμνα για μαζική ανακύκλωση δεν υφίσταται στην πράξη και η εικόνα σε λόφους και σε παραλίες μοιάζει ακόμη σήμερα τραγική. Η κρατική πρωτοβουλία είναι εκεί, αλλά κανείς δεν εγγυάται το βιώσιμο της καθαρής ανάπτυξης με συλλογική δράση. Ο μεγάλος αριθμός των εγχώριων και αλλοδαπών επισκεπτών κάθε καλοκαίρι αρχίζει στο τέλος του Μαΐου έως τον Αύγουστο –η τουριστική περίοδος ωστόσο συνήθως αντέχει εποχιακά έως το φθινόπωρο. Η διασκέδαση δεν αλλάζει ούτε το Σεπτέμβριο, ούτε τον Οκτώβριο, επειδή οι καιρικές συνθήκες, χωρίς μελτέμια, ενδεχομένως είναι καλύτερες τότε στο Αιγαίο.
Η ευτυχία ως άλλοθι
Στη Μύκονο επιτρέπεται συναισθηματικά μόνο η απόλυτη εγρήγορση ως συνώνυμη της αληθινής ευτυχίας. «Στη Μύκονο οι άνθρωποι είναι μονίμως γκαζωμένοι, δεν χαλαρώνουν ποτέ. Εδώ ακόμα και η χαρά είναι καταναγκαστική», μας εξηγεί η Παυλίνα Νάσιουτζικ. Μια εμπεριστατωμένη ανάπτυξη του φαινομένου για την Ευτυχιοκρατία από τους συγγραφείς Edgar Cabanas και Eva Illouz μας παρασύρει σε ένα ταξίδι αποκάλυψης των θετικών εσωτερικών δυνάμεων της υγιούς επιβίωσης σε ένα κόσμο με αντιφάσεις και επίπλαστες υποσχέσεις ολοκλήρωσης. Η ευτυχισμένη πορεία, όταν επιτυχία ίσον πλούτη και ομορφιά, γεμάτη από ιλουστρασιόν εξώφυλλα και ενδεχομένως δόξα (χωρίς εσωτερικά ακάλυπτα κενά), όλα οδηγούν σε μία ευτυχή ζωή στην πράξη. Η Θετική Ψυχολογία είναι η επίτευξη της νέας εποχής και αυτό εκδηλώνεται σε όλες τις χαρούμενα δομημένες κοινωνικές εκφάνσεις του εαυτού μας.
Άλλωστε, η έννοια του εαυτού στην κοινωνική ψυχολογία, εκλαμβάνεται ως τριμερής: ο στιγμιαίος εαυτός, ο ηθικός εαυτός και ο εαυτός που προβάλλεται από άλλους. Ο William James διακρίνει δυο πτυχές της ανθρώπινης προσωπικότητας, το «αντικειμενικό εγώ» (Me) όπως το εκλαμβάνουν οι άλλοι και το «υποκειμενικό εγώ» των βιωμένων εμπειριών (I). Η αυτοεκτίμηση είναι συνάρτηση των επιτυχιών ή των αποτυχιών κάθε ατόμου δια των επιδιώξεων του. Ο Charles Horton Cooley, επίσης ένας εκ των θεμελιωτών της κοινωνικής ψυχολογίας παγκοσμίως, εγκαίρως ανέπτυξε τη θεωρία του «καθρεπτιζόμενου εαυτού» (looking-glass self) –με άλλα λόγια υποστήριξε ότι η αυτοεκτίμηση αντικατοπτρίζεται στα μάτια των σημαντικών άλλων. Προς τούτο, η Παυλίνα Νάσιουτζικ δεν παύει να υπενθυμίζει στο «Μύκονος Μπλουζ», τη διάσημη ρήση του Jean–Paul Sartre από το μονόπρακτό του έργο Huis Clos: l’enfers, c’est les autres (η κόλαση είναι οι Άλλοι).
Η κόλαση της επιτυχίας για τον απατηλό κόσμο της Μυκόνου είναι πάντα το αποτέλεσμα μιας ίσως κατασκευασμένης ιατρικά ομορφιάς, με φανερή γκλαμουριά, μαζί με καπιταλιστική αναφορά στον πλούτο –σαφώς όχι γνώση ή τίτλους και σίγουρα όχι καλούς τρόπους. Παιδιά εσώκλειστα το χειμώνα σε κάποιο ιδιωτικό σχολείο και το καλοκαίρι παραπεταμένα σε νταντάδες ή υπαλλήλους αλλοδαπής προέλευσης. Το «φαίνεσθαι» υπερκεράζει όλα τα εσωτερικά χαρίσματα και γίνεται τροφή στη σάρκα. Η φτώχεια είναι κοινωνικά μη αποδεκτή, όπως και η άνοδος από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα προς τα επάνω. Σε κάθε περίπτωση εδώ λειτουργεί ως ανταλλαγή στην επιτυχία η ημιπερατότητα των κοινωνικών τάξεων.
Η Μύκονος πλασάρεται ως το ευτυχές άντρο της «ακολασίας», ενώ είναι η κορωνίδα του νεόπλουτου από αφανείς πόρους. Όντως η Νάσιουτζικ μας προτρέπει να την επισκεπτούμε μόνο εάν είμαστε μέρος της ανώτερης αυτής τάξης: «Αν σας τραβάει ο κόσμος των βιζιτούδων, ημι-βιζιτούδων και των λαμόγιων, η Μύκονος είναι το métier σας και σας συνιστώ θερμά να μπείτε σ’ ένα καράβι και να πάτε. Προφανώς είστε εσείς που θα πάτε για Πρωτοχρονιά στο Ντουμπάι, εσείς που η Ευρώπη με την απέραντη πνευματικότητά της σας δημιουργεί αμηχανία και γι’ αυτό κατευθύνεστε με τέτοιο πάθος κατά Καραϊβική, Ασία και άλλους τέτοιους δημοφιλείς προορισμούς. Η Ευρώπη είναι πνεύμα, αιώνες πνευματικότητας, κι αυτό απωθεί τους νεόπλουτους». Αυτή η τουριστική εμπορική εκμετάλλευση της ατόφιας ομορφιάς του νησιού έφερε μια αντίστροφη πορεία ανόδου παρά την υφέρπουσα ελληνικότητα.
Οι Έλληνες είμαστε χαρούμενος λαός λένε. Και η χαρά μας είναι μια χαρμολύπη, κουβαλάμε υπερβολικά την αρχαία ελληνική τραγωδία μέσα μας και τη χαρμολύπη του Ηράκλειτου, νιώθουμε διαρκώς το κακό να μας παραμονεύει, δεν είμαστε απλοϊκοί
«Μύκονος Μπλουζ»
Super Διακοπές κάθε καλοκαίρι
Η πολιτισμική διαχείριση της διαφοράς εν προκειμένω αγγίζει αναγκαίες εκφάνσεις για τον τουρισμό που προσεγγίζεται εθνογραφικά για τη Μύκονο ως το μετά την αγροτική παραγωγή στην ελληνική νησιωτική οικονομία στις Κυκλάδες. Ο συνδυασμός της αρχαίας ιστορίας με την αρχαιολογική περιήγηση σε νησιωτικά ευρήματα από την κλασική περίοδο, παρέχει ένα απολύτως βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης στην τουριστική βιομηχανία της Ελλάδας. Η Μύκονος παραμένει ο απαγορευμένος καρπός για πολλούς κατοίκους για τη χώρα μας, χωρίς φουσκωμένα πορτοφόλια, αλλά ανάγκη για υπερκέρδος ή τουλάχιστον για επιβεβαίωση του «ανίερου» ποθητού εφικτού: όλοι μαζί αποτελούν το βασικό έλασμα σε ένα κόσμο επίπλαστης λάμψης με μπόλικη χρυσόσκονη, αλλά με μια όχι τόσο αθώα παραζάλη – κάθε υποκείμενο εργάζεται για την δική του ο καθένας επιδίωξη στην επιτυχία, μα φυσικά την ατομική προβολή στην ιδεατή κατάσταση μιας αδιόρατης ευτυχίας (;). Αναπόδραστα αυτό γίνεται εντός του νεοκαπιταλιστικού ομοιογενούς όσο παγκοσμιοποιημένου ζην, καθώς ρέπει προς την πολλά υποσχόμενη κατανάλωση per se.
ΠΗΓΕΣ
Βαρβαρέσος, Στέλιος (1997) Τουρισμός: Οικονομικές Προσεγγίσεις. Αθήνα: Προπομπός.
Γαλάνη-Μουτάφη, Βασιλική (2002) Έρευνες για τον Τουρισμό στην Ελλάδα και την Κύπρο. Αθήνα: Προπομπός.
Rubin, Gayle (1984) “Thinking Sex: Notes for a Radical theory of the Politics of Sexuality”. Στο Pleasure and Danger, Carole Vance (ed), Routledge.
Sontag, Susan (1988) AIDS and Its Metaphors. New York.
Trilling, Lionel (1972) Sincerity and Authenticity. Oxford: Oxford University Press.
