Ποια είναι η θεµελιώδης µονάδα της δηµοσιογραφικής αφήγησης;
Τα νέα μέσα (τα websites, τα blogs, τα social media) θέτουν υπό αμφισβήτηση το ίδιο το θεμέλιο της ειδησεογραφίας και της δημοσιογραφίας. Οι νέες συνθήκες παραγωγής και κατανάλωσης του περιεχομένου απαιτούν την επανεξέταση του ειδησεογραφικού άρθρου που ως τώρα συνδεόταν με συνθήκες συγγραφής και ανάγνωσης
Της Kira Goldenberg*
Μετάφραση: Δηµήτρης Κτενίδης
Το ειδησεογραφικό άρθρο πάσχει από κρίση ταυτότητας. Εδώ κι έναν αιώνα τουλάχιστον ήταν ασφαλές, γνωρίζοντας ότι η ξεχωριστή, αντεστραμμένη πυραμίδα του, με τη νέα πληροφορία στην κορυφή της, ήταν ο καλύτερος και μοναδικός τρόπος για να κοινοποιεί τα δημοσιογραφικά λαβράκια. Ωστόσο το άρθρο έφτασε να κοιμάται τον ύπνο του δικαίου – η μορφή του δεν ταιριάζει πλέον με τις πλατφόρμες που ο κόσμος χρησιμοποιεί για να το διαβάσει (ή μάλλον, ολοένα και συχνότερα, να μην το διαβάσει).
Ο Anthony De Rosa, συντάκτης στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης του πρακτορείου Reuters, ο οποίος παίρνει συχνά μέρος σε δημόσιες ανταλλαγές «τιτιβισμάτων» σχετικά με τη «συσκευασία» των ειδήσεων, έγραψε σε ένα ηλεκτρονικό του μήνυμα: «Νομίζω ότι πρέπει να επανεξετάσουμε την παραδοσιακή μορφή του άρθρου και να την αντικαταστήσουμε με κάτι καινούριο που να προσιδιάζει καλύτερα στο διαδίκτυο και να εκμεταλλεύεται τα πλεονεκτήματά του, και όχι απλώς να το πάρουμε όπως υπάρχει στο έντυπο και να το πετάξουμε αβασάνιστα στο ψηφιακό σύμπαν.
Για ποιο λόγο δεν έχουμε εξελιχθεί σ’ αυτό τον τομέα εδώ και μια δεκαετία, παραμένει μυστήριο για μένα». Αντιθέτως, παραδοσιακά άρθρα εξοστρακίζονται από δω κι από κει κι εκεί μέσα σ’ ένα εξωφρενικό συνονθύλευμα «επανατιτιβισμάτων», ομαδοποιήσεων, ταξινομήσεων, ενσωματώσεων, σχολίων σε blogs και κοινοποιήσεων στο Facebook.
Πολλοί θεωρητικοί και πειραματιστές συναγωνίζονται μεταξύ τους για να χρίσουν το νέο ειδησεογραφικό άρθρο, τη βασικότερη δηλαδή μονάδα μετάδοσης της πληροφορίας. Παρόλο που συχνά επικαλύπτονται μεταξύ τους, στη συνέχεια εξετάζονται ορισμένες από τις επικρατούσες απόψεις.
Ο σύνδεσμος
Φανταστείτε να διασπούσατε ένα παραδοσιακό έντυπο άρθρο στα συστατικά του στοιχεία –εναρκτήρια παράγραφος (lead), «σύνοψη» (nutgraf), φράσεις των πρωταγωνιστών, γενικό πλαίσιο– και να τα συστεγάζατε σε διαφορετικά σημεία αντί να τα τοποθετήσετε μια και καλή όλα μαζί μες στην αντεστραμμένη πυραμίδα. Και στη συνέχεια να κρατούσατε όλα τα επιμέρους κομμάτια του κειμένου –αυτά που σχετίζονται με πρόσωπα, ζητήματα και τόπους– διαρκώς ενημερωμένα και έτοιμα να τους προσθέσετε κάποιο link όποτε προκύπτει μια σχετική είδηση.
Ο σύνδεσμος, ως θεμελιώδης μονάδα της είδησης, βρήκε πολλούς συμμάχους στις αρχές του καλοκαιριού του 2012, όταν οι ειδήμονες των πλατφόρμων των Μέσων Επικοινωνίας –ανάμεσα στους οποίους ο De Rosa, ο Jeff Jarvis από το City University of New York, ο Felix Salmon από το Reuters και τo Columbia Journalism Review και ο Jay Rosen από τo New York University– είχαν μια ανεπίσημη συζήτηση στο Twitter, η οποία με τη σειρά της ενέπνευσε μια δημοσίευση στο blog του Jarvis. Έγραφε εκεί: «Πάρτε, για παράδειγμα, την παράγραφο του άρθρου που παρουσιάζει το γενικότερο πλαίσιο και το ιστορικό του θέματος (background paragraph). Δεν εξυπηρετεί κανέναν.
Από τη μια, αν δεν γνωρίζετε τίποτα για το θέμα της ιστορίας που βρίσκεται σε εξέλιξη, δεν πρόκειται να σας πληροφορήσει επαρκώς. Από την άλλη, αν γνωρίζετε πολύ καλά το θέμα, τότε είναι απλώς σπατάλη του χαρτιού – αλλά και του χρόνου σας. Πρόκειται για έναν συμβιβασμό που επιβάλλουν οι προκρούστειοι περιορισμοί των μέσων παραγωγής και διανομής των ειδήσεων.
Τι μορφή θα μπορούσε να πάρει η παράγραφος, αν απαλλασσόταν από αυτούς τους περιορισμούς; Φυσικά τη μορφή του συνδέσμου: ενός συνδέσμου με μια διαρκώς εξελισσόμενη πηγή πληροφοριών, που ανανεώνεται όποτε είναι απαραίτητο – όχι κάθε φόρα που γράφεται κάποιο σχετικό άρθρο. Είναι μια πηγή που ο αναγνώστης μπορεί να εξερευνήσει κατά βούληση, κομμάτι κομμάτι, και να την εμπλουτίσει με πληροφορίες, κάνοντας την πιο προσωπική, πιο αποτελεσματική και πολύτιμη για κάθε αναγνώστη».
Το περιοδικό Mother Jones εφαρμόζει κάτι παρόμοιο, παρέχοντας μακροσκελείς, λεπτομερειακές «επεξηγήσεις» (explainers) στην έκτακτη ειδησεογραφία, αλλά με τρόπο περιεκτικό, κι εστιάζοντας στις σημαντικές ειδήσεις και όχι στα επιμέρους μικρότερα θέματα, όπως οραματιζόταν ο Jarvis και η παρέα του. Και βέβαια η Wikipedia προσφέρει τη μεγαλύτερη παγκόσμια αποθήκη θεματικών σελίδων με διαρκή ανανέωση, αλλά ο δημοκρατικός χαρακτήρας τής σύνταξής της προσθέτει έναν παράγοντα κινδύνου.
«Στην πραγματικότητα, δύο είναι τα πράγματα που θα ήθελα», παρατηρεί ο De Rosa. «Τακτική ανανέωση με τη μορφή σύντομων αναρτήσεων, και τη δυνατότητα να ενημερώνεται το σύστημα για ό, τι έχω ήδη δει. Οι νεότερες πληροφορίες θα πρέπει να εμφανίζονται στην κορυφή και να ανανεώνονται δυναμικά. Και θα πρέπει να έχουν τη μορφή κειμένου, βίντεο, φωτογραφίας, διαγραμμάτων με πληροφορίες – οτιδήποτε επεξηγεί καλύτερα τις τελευταίες εξελίξεις σε μια είδηση», και με συνδέσμους σε επιπλέον «επεξηγήσεις», που θα βοηθούν τους μη ειδικούς να κατανοήσουν και την πιο συγκεχυμένη ιδέα.
Το φίλτρο
Η ιδεώδης πλατφόρμα ειδήσεων του De Rosa θυμίζει πολύ την cir.ca, μια νέα εφαρμογή που επιτρέπει στους χρήστες να παρακολουθούν μια ιστορία, και όποτε προκύπτει κάτι καινούριο, να βλέπουν μόνο τις νεότερες πληροφορίες. Η cir.ca, που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 2012, είναι πνευματικό παιδί του διευθύνοντος συμβούλου της Cheezburger, Ben Huh και των συνεταίρων του, David Cohn και Arsenio Santos. Ο Cohn, δημιουργός της cir.ca, είπε ότι το κοινό τους είναι οι πολυάσχολοι χρήστες των «έξυπνων» κινητών τηλεφώνων.
«“Σπάμε” τις ειδήσεις σε κομμάτια», λέει. «Έχουμε τα γεγονότα, έχουμε και τα στατιστικά δεδομένα. Την επόμενη μέρα δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε τα ίδια πράγματα. Τα έχουν διαβάσει· το ξέρουμε ότι τα έχουν διαβάσει. Αυτό που πραγματικά θέλουν είναι νεότερη πληροφόρηση».
Ένα παρόμοιο φίλτρο ειδήσεων –μια πλατφόρμα που κάνει το απάνθισμα του διαδικτύου, για να βγάλει από τον κόπο τους αναγνώστες– είναι η evening-edition.com, που συστήνεται ως «ο τέλειος τρόπος για να διαβάσεις τα τελευταία νέα σ’ ένα δημόσιο μέσο μεταφοράς, ύστερα από μια γεμάτη μέρα στη δουλειά»: Ανακεφαλαιώνει μια επιλογή διεθνών ειδήσεων χρησιμοποιώντας πολλούς συνδέσμους κι ανανεώνεται μια φορά τη μέρα∙ ωστόσο έχει το στιλ τού «παίρνεις ό,τι βλέπεις», ενώ η cir.ca επιτρέπει στους χρήστες της να επιλέξουν ποια ιστορία θα συνεχίσουν να παρακολουθούν.
Παρόμοιες υπηρεσίες προσφέρουν άλλα διαδικτυακά φίλτρα, που όπως και η cir.ca επιζητούν τη συναίνεση του χρήστη, αλλά δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Η news.me και η paper.li συγκεντρώνουν και οι δυο ημερήσιες συλλογές από συνδέσμους. Η news.me διατρέχει σελίδες χρηστών του Facebook και του Twitter, ανασύροντας τις ιστορίες που συγκεντρώνουν τις περισσότερες κοινοποιήσεις, απαλλάσσοντας ουσιαστικά τους χρήστες από τη φασαρία να πλοηγηθούν οι ίδιοι στις σελίδες τους που κατακλύζονται από ανακοινώσεις. Και η paper.li αντλεί από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης –όχι όμως από συγκεκριμένους χρήστες–, δημιουργώντας καθημερινά μια σελίδα από συνδέσμους γύρω από επιλεγμένα θέματα. Ενώ η storyful.com χτενίζει τα Kοινωνικά Δίκτυα για να εντοπίσει τα πιο ενδιαφέροντα θέματα συζήτησης.
Άλλη μια πλατφόρμα-φίλτρο ειδήσεων είναι η medium.com, που ξεκίνησε να λειτουργεί δοκιμαστικά τον Αύγουστο του 2012. Ιθύνουν νους αυτής της προσπάθειας είναι μεταξύ άλλων ο Evan Williams και ο Biz Stone, ιδρυτές του Twitter. Ωστόσο αυτό το εγχείρημα δεν έχει να κάνει με microblogging – περισσότερο πρόκειται για μια πιο επαγγελματική εκδοχή του Blogger, που ο Williams είχε βοηθήσει να λανσαριστεί το 1999.
Καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει τη medium.com για να δημοσιεύει το δικό του περιεχόμενο, δημιουργώντας θεματικές ενότητες με ιστορίες. Οι ιστορίες αυτές ταξινομούνται ανάλογα με την απήχησή τους στους αναγνώστες ή την επικαιρότητά τους. Τα θέματα μπορεί να επιδέχονται τη συμμετοχή των χρηστών –δημιουργώντας την αίσθηση ενός φόρουμ ή μιας ανοιχτής συζήτησης– ή και όχι, πράγμα που σημαίνει ότι οι θεματικές ενότητες μπορούν να τροφοδοτούνται άμεσα με πληροφορίες, οι οποίες και πάλι ταξινομούνται σύμφωνα με τις προτιμήσεις των αναγνωστών.
«Η Medium έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να παρέχει τη δυνατότητα στον καθένα να συνεισφέρει στο βαθμό που επιθυμεί», σημειώνουν οι δημιουργοί της στο εισαγωγικό σημείωμα της ιστοσελίδας. «Γνωρίζουμε ότι ο περισσότερος κόσμος, τις περισσότερες φορές, απλώς θα δει και θα διαβάσει το περιεχόμενο – πράγμα πολύ καλό. Επιπλέον, προστίθενται και οι συνεισφορές πολλών χρηστών, γεγονός που δημιουργεί μια ακαταμάχητη και χρήσιμη εμπειρία. Μπορεί να σου έρθει έμπνευση και να κάνεις μία ή περισσότερες δημοσιεύσεις μέσα στην ίδια μέρα – όπως και να ’χει, είναι εντάξει». Το παράδειγμα της Medium θα μπορούσε να βοηθήσει τους υπάρχοντες ειδησεογραφικούς οργανισμούς να αναμορφώσουν τον τρόπο παροχής του περιεχομένου τους, επισυνάπτοντας συλλογές θεμάτων σαν «επεξηγήσεις» στην τροφοδοσία των ειδήσεων.
Η κοινοποίηση
Τα Κοινωνικά Μέσα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα εργαλείο φιλτραρίσματος – ήδη αποτελούν τη νέα πλατφόρμα των ειδήσεων, με την έννοια ότι τα περισσότερα «κλικαρίσματα» πολλών ιστότοπων προέρχονται από σελίδες όπως το Facebook, το Twitter ή το Pinterest. Στην εκδήλωση για το Μέλλον των Μέσων Επικοινωνίας που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2012 στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, αμφότεροι οι Jonah Peretti, συνιδρυτής της Buzzfeed, και Jessica Coen, αρχισυντάκτρια της Jezebel δήλωσαν ότι οι περισσότερες επισκέψεις στις ιστοσελίδες τους πηγάζουν από το Facebook.
«Στην πραγματικότητα, έχει αρχίσει να με απασχολεί λιγότερο τι μπορεί να αναζητήσει ο κόσμος», είπε η Coen. «Περισσότερο σκέφτομαι τι μπορώ εγώ να προσφέρω που να ενδιαφέρει τον κόσμο». Πλέον τύποι σαν τον Cory Booker (ναι, τον γνωστό Cory Booker, τον δήμαρχο του Νιούαρκ!) δημιουργούν πλατφόρμες που βασίζονται στις κοινοποιήσεις, χωρίς να ανησυχούν για τον πάλαι ποτέ πυλώνα της επισκεψιμότητας, τη βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων στις μηχανές αναζήτησης (search engine optimization).
Ο δήμαρχος του Νιούαρκ, ο Nate Richardson (τέως πρόεδρος της Gilt City), και η Sarah Ross (στο παρελθόν, στην TechCrunch και στη Yahoo) δημιούργησαν το #waywire, ένα κοινωνικό δίκτυο με βίντεο που απευθύνεται σε νεανικό κοινό. Όπως λέει η Ross, «το #waywire φτιάχτηκε για να λειτουργεί ως ένα προσωποποιημένο ηλεκτρονικό Μέσο Επικοινωνίας», και περιλαμβάνει ένα μίγμα από πρωτότυπο περιεχόμενο που παράγεται εσωτερικά, βίντεο από τα συνεργαζόμενα ΜΜΕ, αλλά και συνεισφορές από τους χρήστες. Μαζί με κάθε βίντεο παρουσιάζονται συγχρόνως και άλλα πέντε σχετικά βίντεο για μια πιο συνολική εμπειρία. «Έχουμε δημιουργήσει ένα σύστημα μέσα από το οποίο μπορείς να μοιράσεις πιο εύκολα ένα βίντεο», λέει η Ross. «Μπορείς να το διαδώσεις αυτόματα σε πολλά κοινωνικά δίκτυα».
Υπάρχουν και άλλα ενδιαφέροντα, σχετικά νέα εργαλεία κοινοποίησης, όπως το storify.com που βοηθάει τους χρήστες να συνθέσουν τις δικές τους «ιστορίες» επιλέγοντας τις πιο ενδιαφέρουσες δημοσιεύσεις από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, π.χ., διάφορα tweets ή θέματα από το CNN iReport, και το οποίο χρησιμοποιεί για την κάλυψη των ειδήσεων και περιεχόμενο που παράγουν οι χρήστες.
Το μιμίδιο
Ο σύνδεσμος ως θεμελιώδης μονάδα της είδησης παρουσιάζει συγκεκριμένες πληροφορίες ή θέματα, αλλά σε αυτό το μοντέλο, οι αναγνώστες είναι που αναζητούν την πληροφορία που τους ενδιαφέρει – ο ίδιος ο σύνδεσμος, δεν έχει τα μέσα να τους παρασύρει να «κλικάρουν». Στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, έχουμε το κίνητρο να κλικάρουμε, επειδή γνωρίζουμε το πρόσωπο που κάνει την κοινοποίηση.
Όταν κανένα από τα παραπάνω σενάρια δεν ισχύει, κάνει την εμφάνισή του το μιμίδιο, ένα είδος «πολιτιστικής συντόμευσης» που διαθέτει την οικειότητα της αργκό. Την πιο χαρακτηριστική περίπτωση μιμιδίων συναντάμε σε άλλες, λιγότερο «σοβαρές» τάσεις του διαδικτύου, όπως το I Can Has Cheezburger? (icanhas.cheezburger.com), μια ατέλειωτη συλλογή φωτογραφιών από γάτες με ασύντακτες λεζάντες. Ωστόσο, η buzzfeed.com, μια ακόμα ιστοσελίδα γνωστή για viral αναρτήσεις με μωρά ζώων, οραματίζεται το μιμίδιο ως όχημα μετάδοσης των ειδήσεων.
Στα τέλη του 2011 ο Peretti, συνιδρυτής της ιστοσελίδας, άρχισε να προσδίδει ένα νέο προσανατολισμό στη σελίδα, «κλέβοντας» τον σημερινό αρχισυντάκτη της Buzzfeed, Ben Smith από την Politico και προσλαμβάνοντας μια ομάδα από δημοσιογράφους για να κάνουν πρωτότυπα ρεπορτάζ. Οι νεοπροσληφθέντες όμως δεν αναρτούν μόνο ειδήσεις παραδοσιακού τύπου.
Αντιθέτως, η Buzzfeed φιλοδοξεί να κάνει τις ειδήσεις viral χρησιμοποιώντας την ίδια συνταγή όπως όταν ανεβάζει ένα μονταρισμένο βίντεο για τα σκυλιά ράτσας Κόργκι: κάνοντάς τες διασκεδαστικές. Στο τέλος κάθε είδησης, όπως και στο τέλος κάθε κατεβατού με φωτογραφίες ζώων, υπάρχουν διάφορα εικονίδια που λειτουργούν σαν μιμιδία, π.χ., LOL, WIN, OMG, CUTE και FAIL. Όπως σημείωσε ο Smith σε μια συνέντευξη τον Ιούλιο του 2012 στο Nieman Journalism Lab, μερικές ειδήσεις εμπλουτίζονται με οπτικά μιμίδια: Μια σύντομη αναφορά στη στρατιωτική προαγωγή του ηγέτη της Βόρειας Κορέας Kim Jong-un, περιελάμβανε και χιουμοριστικές συλλογές από φωτογραφίες του Kim και αρχεία gif που απεικόνιζαν διασημότητες να τον χειροκροτούν.
Άλλη μια εφαρμογή με ειδήσεις-μιμίδια είναι το upworthy.com, που βρίσκεται σε λειτουργία από τον Μάρτιο του 2012 και διαφημίζει τον εαυτό του ως «την εφαρμογή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης που βοηθάει τον κόσμο να βρει σημαντικό περιεχόμενο, που είναι τόσο διασκεδαστικό να το κοινοποιήσει όσο κι ένα χιουμοριστικό βίντεο με κάποιον χαζό που κάνει τσουλήθρα στη στέγη του σπιτιού του».
Το Upworthy επικεντρώνεται συνειδητά μέχρι τώρα στην προσφορά οπτικού περιεχομένου μέσω του Facebook. Εμφανίζεται συχνά στη Ροή των Ειδήσεων (News Feed) των χρηστών, από τη στιγμή που θα κάνουν κλικ στο «μού αρέσει», παρουσιάζοντας σημαντικά θέματα με ελκυστικό τρόπο και έξυπνους τίτλους – λειτουργεί δηλαδή σαν ένα είδος μετα-παρουσίασης των ειδήσεων, φιλτράροντας μιμίδια και συνδέσμους, που μπορεί κανείς στη συνέχεια να τα κοινοποιήσει. Καμιά πυραμίδα δεν διακρίνεται στον ορίζοντα. CJR
