Της Χριστίνας Λιναρδάκη *
Όλοι γνωρίζουμε πως ένα βιβλίο μας ταξιδεύει. Στις μέρες μας όμως, και το ίδιο ταξιδεύει στα πάμπολλα κανάλια των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης. Όταν μετέφεραν την επικοινωνιακή (και ενίοτε την προσωπική) τους σφαίρα στα Μέσα, οι άνθρωποι μετέφεραν και τις ασχολίες τους, μεταξύ των οποίων το βιβλίο.
Στο γηραιότερο social media, το βιβλίο αξιοποιεί τη λογική και τη λειτουργία των «ομάδων» ή των «σελίδων». Η διαφορά μεταξύ τους είναι ότι, στην ομάδα, οποιοδήποτε μέλος μπορεί να κάνει ανάρτηση (εκτός αν υπάρχει κάποιος διαχειριστής που πρέπει να δώσει έγκριση), ενώ στη σελίδα μόνο ο δημιουργός «ανεβάζει» αναρτήσεις, μαζί με όσους έχει ορίσει ως διαχειριστές. Έτσι δημιουργείται αυτόματα ένας χώρος παρουσίασης βιβλίων, μια ηλεκτρονική βιτρίνα τρόπον τινά, στην οποία η εκάστοτε ανάρτηση μπορεί να συνοδεύεται (χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο) από σχολιασμό εκεί- νου που την «ανέβασε» και από σχόλια των υπόλοιπων μελών της ομάδας ή των ακολούθων της σελίδας.
Τέτοιες ομάδες και σελίδες στο Facebook είναι π.χ. οι: «Βιβλία-παρουσιάσεις-κριτικές», «Παιδικό βιβλίο», «Βιβλίων ορίζοντες», «Βιβλίο της παρέας»,
«Βιβλιομανία-βιβλιολατρεία», «Βιβλίο και παλιά δαντέλα», «Bookholics», «Τι διαβάζουν οι άνθρωποι στο μετρό και στο λεωφορείο», «Βιβλιομαγεία» κ.ο.κ. Σελίδες διατηρούν και πολλά blog ή sites που ασχολούνται με το βιβλίο, όπως τα: «Με ανοιχτά βιβλία», «στίγμαΛόγου», tovivlio.net, literature.gr, oanagnostis. gr και πολλά άλλα. Σελίδες στο Facebook κατά κανόνα δεν διαθέτουν τα ειδικά για το βιβλίο ένθετα των εφημερίδων ευρείας κυκλοφορίας, με εξαίρεση τις «Αναγνώσεις» της κυριακάτικης Αυγής. Φυσικά, υπάρχουν και οι αναρτήσεις απλών χρηστών που είναι καθ’ έξιν αναγνώστες ή αγαπούν απλώς το βιβλίο.
Οι αναρτήσεις σε όλα αυτά είναι συχνές και πολυάριθμες, με αποτέλεσμα τα likes να διασπώνται μεταξύ τους και κάθε μεμονωμένη ανάρτηση να μη συγκεντρώνει πολλά –αυτό βέβαια μπορεί να είναι αποτέλεσμα και των εκάστοτε αποφάσεων του Facebook να πριμοδοτήσει ή όχι τις ομάδες και τις σελίδες– γεγονός που ωστόσο δεν πτοεί κανέναν από τους ενδιαφερομένους. Τυχόν κληρώσεις ή διαγωνισμοί βιβλίων στο συγκεκριμένο Μέσο γίνονται συνήθως μέσω χορηγούμενων (δηλαδή πληρωμένων) αναρτήσεων.
Το αγαπημένο Μέσο των εφήβων και νέων έχει μια ολόκληρη συνιστώσα του αφιερωμένη στο βιβλίο: πρόκειται για το bookstagramming ή bookstagram (από τις λέξεις book + Instagram). Το Μέσο έχει διαφορετική λογική από το μητρικό του πλέον Facebook και, ενώ στο τελευταίο είναι δυνατές και αναρτήσεις χωρίς εικόνα, στο Instagram η εικόνα είναι προαπαιτούμενο για να υπάρξει ανάρτηση. Οι bookstagrammers λοιπόν επιδίδονται σε όσο το δυνατόν πιο εμπνευσμένες φωτογραφικές λήψεις των βιβλίων που αναρτούν – είναι πραγματικά τόσο ωραίες που συχνά παραπέμπουν σε καλλιτεχνική φωτογραφία. To Instagram έχει άλλη μια ιδιαιτερότητα: δεν είναι πλήρως χρηστικό από υπολογιστή. Έτσι, ανάρτηση μπορεί να γίνει μόνο από smartphone – και δεν είναι παράξενο ότι οι περισσότερες (αν όχι όλες οι) φωτογραφίες που αναρτώνται με το hashtag #bookstagram είναι προϊόν της κάμερας του smartphone του χρήστη. Άλλωστε, υπάρχουν διαθέσιμα τόσα φίλτρα και άλλες βελτιώσεις στο Μέσο, που κάνουν τη συγκεκριμένη δραστηριότητα να μοιάζει με παιχνίδι!
Οι φωτογραφίες δεν είναι ο μόνος τρόπος που έχουν στη διάθεσή τους οι bookstagrammers (ενδεικτικά, ορισμένοι ελληνικοί λογαριασμοί είναι: v_reads_ booksallalong, vivliokoritsa, vivlia4u, vivliotispareas, read.witholga, reading_lady_bug) προκειμένου να παρουσιάσουν ή να προωθήσουν τα βιβλία που διαβάζουν. Πολύ συχνά οργανώνουν giveaways, δηλαδή χαρίζουν βιβλία κάποιου εκδότη με την προϋπόθεση οι συμμετέχοντες να κάνουν follow τους ίδιους και τον εκδότη και να κάνουν tag στα σχόλια δύο ή τρεις φίλους τους. Περιττό να πούμε ότι συχνά το πλήθος των σχολίων φθάνει τριψήφιους αριθμούς. Οι νικητές αναδεικνύονται με κλήρωση και τα αποτελέσματα γίνονται story (εμφανίζονται σε άλλο σημείο από το feed, όπου και παραμένουν μόνο για 24 ώρες) στον λογαριασμό εκείνου που οργάνωσε το giveaway.
Το bookstagramming είναι τόσο έντονη τάση που, σε άρθρο της Guardian (“Is social media influencing book cover design?” της 28.8.2018), αναφέρεται ότι έχει γίνει ισχυρός παράγοντας του marketing βιβλίων και ότι οι γραφίστες παίρνουν όλο και περισσότερο την παραγγελία να φτιάχνουν εξώφυλλα που να είναι όσο γίνεται πιο ευκρινή στις οθόνες των κινητών.
Το κυρίως ειδησεογραφικό αυτό Μέσο έχει καταφέρει να κάνει το βιβλίο… είδηση. Θέμα το βιβλίο έχουν τα tweets επίσημων λογαριασμών, όπως εφημερίδων κ.λπ., αλλά και απλών ανθρώπων που προσθέτουν απλώς τα hashtag «book» ή «books» και γράφουν σχετικά. Από τότε που αυξήθηκε ο αριθμός των χαρακτήρων των tweets και δόθηκε η δυνατότητα να προστίθενται φωτογραφίες, το Twitter έχει μεταβληθεί και αυτό σε εικονική βιβλιοθήκη. Μόνο που εδώ η τάση για καλλιτεχνική φωτογραφία δεν είναι τόσο έντονη και οι χρήστες του Twitter μπορούν να αναρτήσουν απλώς το εξώφυλλο του βιβλίου που τους ενδιαφέρει. Και εδώ δίνονται giveaways, κυρίως όμως από τους εκδότες, με την υποχρέωση οι διαγωνιζόμενοι να κάνουν follow τις εκδόσεις, retweet και σχόλιο στη συναφή ανάρτηση των πρώτων.
Υπάρχουν ωστόσο sites, όπως το bustle.com, που χαρακτηρίζει το Twitter «υπέρτατο online book club» (“24 Twitter Accounts For Readers Who Think About Books All Day, Every Day”, άρθρο της 14.4.2016). Σημειωτέον ότι στο Twitter έχουν πρόσβαση οι πάντες, χρήστες και μη, αλλά μόνο οι εγγεγραμμένοι χρήστες μπορούν να δημοσιεύουν.
YouTube και άλλες πλατφόρμες
Το YouTube είναι άλλο ένα αγαπημένο Μέσο των νέων και φιλικό προς το βιβλίο. Οι νέοι, που έχουν την τάση να γυρίζουν βίντεο για τα πάντα (σε σημείο να αναρωτιέται κανείς αν αυτό συγκαλύπτει την αδυναμία τους να γράψουν), προτιμούν να πουν τη γνώμη τους για ένα βιβλίο σε ένα ολιγόλεπτο βιντεάκι, στο οποίο μπο- ρεί επίσης να διαβάσουν και κάποιο απόσπασμα. Και βέβαια, υπάρχουν βίντεο με ομαδοποιήσεις: π.χ. «τα πέντε πιο τρομακτικά βιβλία που δεν πρέπει να διαβάσεις ποτέ όταν είσαι μόνος στο σπίτι» (19.349 προβολές στα τέλη Μαΐου 2019) ή «πέντε βιβλία που πρέπει να διαβάσεις αν παίρνεις στα σοβαρά την επιτυχία» (1.000.000 προβολές στα τέλη Μαΐου 2019) κ.τ.ό. Και φυσικά υπάρχουν και τα audiobooks που διατίθενται δωρεάν στο YouTube στα ελληνικά, τα αγγλικά, αλλά και σε πάρα πολλές άλλες γλώσσες!
Κατά τα άλλα, υπάρχουν ολόκληρες πλατφόρμες αφιερωμένες στο βιβλίο, όπως οι goodreads.com. Σε αυτές, οι χρήστες μπορούν να ανεβάσουν τα βιβλία που διάβασαν ή όσα προτίθενται να διαβάσουν, να δουν τα βιβλία που ανεβάζουν οι «φίλοι» τους και να αναζητήσουν απόψεις για τα βιβλία που τους ενδιαφέρουν, σε οποιαδήποτε γλώσσα (και στα ελληνικά). Διατίθεται επίσης και λειτουργία βαθμολόγησης βιβλίων με αστέρια, ενώ υπάρχουν και ετήσια challenges για τον αριθμό των βιβλίων που σκοπεύει να διαβάσει κάποιος μέσα σε έναν χρόνο. Και βέβαια δεν χρειάζεται να μιλήσουμε για τα αναρίθμητα blogs ή sites που ασχολούνται με το βιβλίο… Το διαδίκτυο έχει αναδειχθεί σε πολύ πρόσφορο έδαφος για το βιβλίο, ακόμη κι αν έχει επιβάλει τους δικούς του τρόπους και τη δική του αισθητική.
* Απόφοιτη του ΜΠΣ «Επικοινωνία και νέα Δημοσιογραφία» του ΑΠΚΥ και ερευνήτρια του Advanced Media Institute.