του Γιώργου Καυκαλιά*
Διάγουμε μια αναμφίβολα κομβικής σημασίας περίοδο, τόσο σε σχέση με τη διαμόρφωση των ισορροπιών στην Ανατολική Μεσόγειο, όσο και σε σχέση με τους ενεργειακούς σχεδιασμούς και συσχετισμούς δυνάμεων στο πεδίο αυτό, όπως και στο Κυπριακό.
Η Τουρκία, τους τελευταίους μήνες, επιχείρησε και συνεχίζει να προσπαθεί να δημιουργήσει ένα κλίμα στρατιωτικοποίησης της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου, με συνεχείς προκλήσεις σε Αιγαίο, αλλά και την Κυπριακή ΑΟΖ, και με το Μπαρμπαρός να «κάνει βόλτες» στην περιοχή.
Σε όλα τα παραπάνω, έρχονται να προστεθούν παράτυπες NAVTEX που εκδίδει η Τουρκία για ασκήσεις και έρευνες εντός Κυπριακής ΑΟΖ, αλλά ακόμα πιο σημαντική είναι η απειλή για γεώτρηση σε οικόπεδο εντός της Κυπριακής ΑΟΖ.
Ανεξάρτητα, αλλά και παράλληλα με όλα αυτά, κινούνται με αργούς ρυθμούς, θα λέγαμε, οι εξελίξεις σε σχέση με τη συνέχιση της διαπραγματευτικής διαδικασίας για το Κυπριακό. Η τουρκική πλευρά παρουσιάζεται για μια ακόμα φορά άτεγκτη στις θέσεις της και δεν επιθυμεί επανέναρξη συνομιλιών πριν τον Ιούνιο του 2019, κάτι το οποίο φαίνεται μέχρι στιγμής να επιτυγχάνει. Είτε με διάφορες προφάσεις περί εκλογών είτε με τεχνητές καθυστερήσεις που δεν αφορούν μόνο την τουρκική πλευρά, αλλά πρόσφατα και τον ίδιο τον ΟΗΕ…
Μέσα στο πλέγμα όλων αυτών των εξελίξεων, η Κυπριακή Δημοκρατία έρχεται αντιμέτωπη με την πρόκληση από τη μια να επιτύχει την αναχαίτιση των τουρκικών μεθοδεύσεων στην περιοχή και από την άλλη να διασφαλίσει ότι οι δικοί της ενεργειακοί σχεδιασμοί θα γίνουν πράξη στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό.
Τα ενεργειακά δεδομένα
Η Τουρκία επιχείρησε τον Φεβρουάριο του 2018 (και το κατάφερε, προσωρινά τουλάχιστον) να σταματήσει τη γεώτρηση της ιταλικής ΕΝΙ στο Οικόπεδο 3 της Κυπριακής ΑΟΖ. Διεμήνυε μάλιστα, με τον πλέον επίσημο τρόπο, πως δεν θα επέτρεπε να γίνουν γεωτρήσεις ή έρευνες σε περιοχές που η ίδια θεωρούσε τουρκική υφαλοκρηπίδα. Δεν τα κατάφερε όμως, καθώς η αμερικανική Exxon Mobil, σε συνεργασία με την Qatar Petroleum, προχωρούν κανονικά με το τεμάχιο 10 της Κυπριακής ΑΟΖ και τον στόχο “Γλαύκος”, με ιδιαίτερη μάλιστα επιτυχία, όπως τα στοιχεία καταμαρτυρούν. Πρόκειται, όπως όλα δείχνουν, για ένα καλό και εμπορεύσιμο κοίτασμα, που δημιουργεί οικονομικά οφέλη και προστιθέμενη αξία για την κυπριακή οικονομία.
“Δεν θα μας παρασύρει η Τουρκία”
Στόχος της Τουρκίας είναι η δημιουργία γκρίζων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο, η δημιουργία νέων τετελεσμένων στην περιοχή, αλλά και η στρατιωτικοποίηση της Ανατολικής Μεσογείου. Επιπρόσθετος στόχος παραμένει η αμφισβήτηση της ενάσκησης, από πλευράς Κυπριακής Δημοκρατίας, των κυριαρχικών της δικαιωμάτων. Για να το πετύχει αυτό, έχει προχωρήσει σε συνεχείς και μεθοδικές προκλητικές ενέργειες σε Κυπριακή ΑΟΖ (έρευνες με Μπαρμπαρός – απειλές για γεώτρηση), αλλά και στο Αιγαίο (βλ. Άσκηση «Γαλάζια Πατρίδα»).
Η Κυπριακή Δημοκρατία, ωστόσο, δεν φαίνεται να πέφτει στην παγίδα της Τουρκίας για δημιουργία έντασης στην περιοχή. Κάνουμε λόγο για ένταση και όχι για θερμό επεισόδιο, συνειδητά, καθώς για να γίνει θερμό επεισόδιο χρειάζεται αντιπαράθεση μεταξύ δύο δυνάμεων. Ο Υπουργός Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης, ξεκαθάρισε με δηλώσεις του ότι δεν υπάρχει περίπτωση η Κύπρος να αφεθεί να την παρασύρει η Τουρκία στο δικό της παιχνίδι και στους δικούς της ρυθμούς, με εντάσεις και στρατιωτικοποίηση της Ανατολικής Μεσογείου. Η Τουρκία το βλέπει αυτό και δεν κρύβει τη νευρικότητά της, καθώς μπορεί οι ενέργειές της με έρευνες και απειλές για γεωτρήσεις εντός Κυπριακής ΑΟΖ να παραβιάζουν τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας, ωστόσο γνωρίζει καλά πως επί του παρόντος δεν μπορεί να διαμορφώσει νέα τετελεσμένα στην περιοχή.
Τι επιδιώκει η Κυπριακή Δημοκρατία
Όπως έχει τονίσει επανειλημμένα ο Υπουργός Εξωτερικών, βασική επιδίωξη της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι να ενισχύσει τη θέση της χώρας, έτσι ώστε μέσα από συνέργειες και συμπράξεις, τόσο με χώρες της περιοχής, αλλά και με χώρες όπως οι ΗΠΑ ή η Γαλλία, να διασφαλιστεί στον μέγιστο βαθμό η υλοποίηση των ενεργειακών σχεδιασμών της χώρας.
Η Τουρκία γνωρίζει πολύ καλά (βλ. Οικόπεδο 10), ότι δεν μπορεί να μπει εμπόδιο, τουλάχιστον όσον αφορά οικόπεδα που έχουν αδειοδοτηθεί στην Exxon Mobil, και ενδεχομένως ούτε και στην Total, η οποία προγραμματίζει γεώτρηση στο οικόπεδο 6 μέσα στο 2019.
Η εξέλιξη αυτή, στην ουσία της, είναι αυτή που ωθεί την Τουρκία στο να θέλει να προχωρήσει με παράνομη γεώτρηση στην Κυπριακή ΑΟΖ για να δημιουργήσει τετελεσμένα. Εντοπίζει μια αδυναμία της Κυπριακής Δημοκρατίας και αυτή θέλει να εκμεταλλευθεί. Ξέρει πως ΗΠΑ και Γαλλία δεν θα ξεσηκώσουν τα πλοία τους για να σταματήσουν πιθανή γεώτρηση της Τουρκίας, παρά μόνο για να διασφαλίσουν τα δικά τους συμφέροντα στην περιοχή, σε οικόπεδα που έχουν αδειοδοτηθεί σε Exxon και Total.
Οι Τούρκοι γνωρίζουν πολύ καλά, πως, όσο προχωρά το ενεργειακό πρόγραμμα της Κύπρου, τόσο αναβαθμίζεται διεθνώς η γεωστρατηγική θέση της νήσου στον ενεργειακό χάρτη, αλλά σε βάθος χρόνου ενδεχομένως να ενδυναμωθεί και η διαπραγματευτική ισχύς της χώρας στο Κυπριακό.
Πώς επιδιώκει να πετύχει τους στόχους της η Κυπριακή Δημοκρατία
Η Κύπρος, αντί να μπαίνει στη διαδικασία άμεσης αναχαίτισης των τουρκικών σχεδιασμών μόνο, επιχειρεί να παραμείνει προσηλωμένη στους δικούς της σχεδιασμούς και στην ενίσχυση της δικής της θέσης στην περιοχή. Επιχειρεί δηλαδή, με έμμεσο τρόπο, να κερδίσει και να κεφαλαιοποιήσει οφέλη, αντί να αφαιρέσει απλά και μόνο από την Τουρκία.
Η αντίληψη που επικρατεί, είναι πως «αν εγώ θωρακίζω και ενισχύω τη δική μου θέση, τότε αυτόματα και εκ των πραγμάτων αφαιρώ όπλα από την Τουρκία, στον συσχετισμό δυνάμεων στην περιοχή.
Η πρώτη κίνηση, η οποία επιχειρεί να διασφαλίσει τους ενεργειακούς σχεδιασμούς της Κυπριακής Δημοκρατίας, είναι αυτή της εμπλοκής εταιρειών-κολοσσών στα οικόπεδα της Κυπριακής ΑΟΖ, με ξεκάθαρα παραδείγματα αυτά της Exxon Mobil, αλλά και της γαλλικής Total. Η Τουρκία δεν έχει απέναντί της μόνο τις εταιρείες αυτές, αλλά και τις χώρες που κρύβονται πίσω από αυτές (βλ. ΗΠΑ και Γαλλία), γεγονός που κάνει ακόμα πιο δύσκολο το έργο των Τούρκων. Όταν λέμε «απέναντι», εννοούμε φυσικά στην προσπάθεια της Τουρκίας να σταματήσει τους ενεργειακούς σχεδιασμούς της Κύπρου.
Αυτή ωστόσο, είναι μόνο η μια πτυχή των όσων επιχειρεί να επιτύχει η Κυπριακή Δημοκρατία. Η πιο ουσιαστική κίνηση από πλευράς Κυπριακής Δημοκρατίας γίνεται στο διπλωματικό πεδίο, με τις συνεχείς τριμερείς συνεργασίες που επιχειρούνται στην περιοχή, με Ιορδανία, Αίγυπτο, Ισραήλ, Λίβανο, Ελλάδα και όχι μόνο. Μόλις πρόσφατα ολοκληρώθηκε η 1η Σύνοδος Κορυφής ΕΕ – Αραβικού Συνδέσμου, με την Κύπρο να έχει δεσπόζουσα θέση στην προετοιμασία, αλλά και στις επαφές των μερών. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, στο πλαίσιο της Συνόδου, συναντήθηκε με τον Πρόεδρο της Αιγύπτου, τον Βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας, τον Εμίρη του Κουβέιτ και τον Πρωθυπουργό του Λιβάνου. Απώτερος στόχος φυσικά, είναι η στρατηγική συνεργασία των χωρών που συμμετέχουν στη Σύνοδο στις προσπάθειες για αντιμετώπιση των πολύπλευρων προκλήσεων στην περιοχή και για προώθηση της ειρήνης, της σταθερότητας και της οικονομικής ανάπτυξης, σύμφωνα με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Μια τοποθέτηση με ξεκάθαρα μηνύματα.
Η επιδίωξη της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι να οικοδομήσει σταδιακά μια σταθερή σχέση συνεργασίας και συνεννόησης με τις γειτονικές χώρες, σε θέματα στρατηγικής σημασίας, αλλά και καθημερινότητας των πολιτών, έτσι ώστε να μπορεί να κάνει λόγο για μια βαθιά συνεργασία και όχι για μια πρόσκαιρη αξιοποίηση κάποιων δεδομένων.
Την ίδια ώρα, αναλαμβάνει ξεκάθαρες πρωτοβουλίες έτσι ώστε να φέρει την ΕΕ κοντά στις χώρες αυτές και να δημιουργηθούν συμπράξεις σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, ενώ δεσπόζουσα θέση στους σχεδιασμούς της Κυπριακής Δημοκρατίας έχει και το μεγαλεπήβολο έργο του αγωγού EastMed.
Φαίνεται επίσης, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, να επανέρχεται το ζήτημα της τελωνειακής αναβάθμισης της σχέσης ΕΕ-Τουρκίας, στο οποίο και πάλι η Κυπριακή Δημοκρατία έχει λόγο, ως κράτος-μέλος. Διαμηνύει μάλιστα πως, αν η Τουρκία δεν τηρήσει την υφιστάμενη συμφωνία ως έχει, δεν υπάρχει ενδεχόμενο αναβάθμισης.
Και στο βάθος… Κυπριακό
Όπως αναφέραμε πιο πάνω, η αναβάθμιση της Κύπρου σε γεωστρατηγικό επίπεδο και επίπεδο συμπράξεων οδηγεί εκτός απροόπτου και σε αναβάθμιση της διαπραγματευτικής της ισχύος σε επίπεδο Κυπριακού. Μπορεί η Κυβέρνηση να μη θέλει να συσχετίσει το Κυπριακό με τα ενεργειακά, ωστόσο είναι ξεκάθαρο πως το πόσο καλά θα εξελιχθεί η υλοποίηση των ενεργειακών σχεδιασμών θα επηρεάσει και τη δυναμική σε επίπεδο διαπραγμάτευσης στο Κυπριακό. Οι συσχετισμοί δυνάμεων και τα συμφέροντα είναι αυτά που κινούν ή δεν κινούν την όλη διαδικασία άλλωστε.
Προκαλεί εντύπωση, στο επίπεδο αυτό, ότι η παρουσία της κας Λουτ, απεσταλμένης του Γ.Γ. ΟΗΕ για το Κυπριακό, αντί να πιέσει τα πράγματα προς μια άμεση επανέναρξη των διαπραγματεύσεων στη βάση συμφωνημένων όρων αναφοράς, δημιουργεί αντίθετα καθυστερήσεις. Καθυστερήσεις μάλιστα, οι οποίες, όπως όλα δείχνουν, δεν μπαίνουν από την τουρκική πλευρά μόνο. Η τουρκική πλευρά είναι ξεκάθαρη, όπως ήταν πάντα. Δεν θέλει επανέναρξη πριν από τον Ιούνιο του 2019. Αυτό που ξενίζει, είναι η απότομη «αμνησία» των Ηνωμένων Εθνών σε σχέση με το πλαίσιο Γκουτέρες και το τι έγινε στο Κραν Μοντανά γύρω από το θέμα αυτό. Δεν υπάρχουν, λένε, πρακτικά για τη συνάντηση της 4ης Ιουλίου, όπου έγιναν και οι πιο ουσιαστικές αναφορές προς όφελος της κυπριακής πλευράς, σε σχέση με το πλαίσιο Γκουτέρες. Αυτό, φυσικά προκάλεσε καθυστερήσεις στην όλη διαδικασία για τη συνομολόγηση των όρων αναφοράς, καθώς η κυπριακή πλευρά δεν θα δεχόταν να ενταχθεί κάτι πέραν όσων είχαν αναφερθεί στο Κραν Μοντανά, ως πλαίσιο Γκουτέρες, και τα Ηνωμένα Έθνη θα έπρεπε να το γνωρίζουν αυτό. Είναι πάντως ξεκάθαρο ότι πρόκειται για προσωρινή «αμνησία» και όσο πλησιάζουμε στον Ιούνιο θα ξεκαθαρίζουν τα πράγματα, όσον αφορά την επανέναρξη ή όχι, των συνομιλιών.
Μέσα σε αυτό λοιπόν το πλαίσιο, είναι σαφές πως οι εξελίξεις το επόμενο διάστημα θα έχουν εξαιρετική σημασία και θα καθορίσουν τα επόμενα βήματα, τόσο στην Κύπρο όσο και στην ευρύτερη περιοχή.
*Δημοσιογράφος, διευθυντής σύνταξης OffsiteCy, Απόφοιτος του Μεταπτυχιακού Επικοινωνίας & Νέας Δημοσιογραφίας του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου.