ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΤΣΕΝΕ*
Η χρυσή εποχή των social media φαίνεται να παρέρχεται, καθώς σήμφωνα με νέες έρευνες όλο και λιγότερο εμπιστευόμαστε τις ειδήσεις που λαμβάνουμε από τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στην εποχή των fake news, οι παραδοσιακές αξίες της δημοσιογραφίας, που ακουμπούν στη διασταύρωση και επαλήθευση των πηγών, αποκτούν ιδιάζουσα σημασία. Πώς μπορούμε λοιπόν, αν μπορούμε, να διασφαλίσουμε την εγκυρότητα των όσων διακινούνται στα social media; Πόσο εμπιστευόμαστε τις διαδικτυακές πηγές και πώς μπορούμε να αποκτήσουμε ψηφιακό εγγραμματισμό;
Σύμφωνα με το πρόσφατο Edelman Trust Barometer (2018), τη μακροβιότερη έρευνα για θέματα εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας, λιγότεροι από το 1 /4 του βρετανικού πληθυσμού εμπιστεύεται τα social media, ενώ τα παραδοσιακή Μέσα φαίνεται να κερδίζουν πόντους (συγκεκριμένα ανέβηκαν κατά 13 μονάδες), κάτι που έχει να συμβεί από το 2012.
Και παλαιότερη έρευνα του Reuters Institute for the Study of Journalism (2017) όμως, έδειχνε προς αυτήν την κατεύθυνση. Σύμφωνα με τις απόψεις της πλειονότητας των συμμετεχόντων (η έρευνα με τίτλο «Bias, Bullshit and Lies: Audience Perspectives on Low Trust in the Media» πραγματοποιήθηκε σε 18.000 άτομα σε εννέα διαφορετικές χώρες: Αμερική, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ισπανία, Δανία, Αυστραλία, Γαλλία και Ελλάδα), τα social media δεν τους βοηθούν να ξεχωρίσουν τα πραγματικά από τα κατασκευασμένα ή και μη αληθή γεγονότα. Τονίζουν μάλιστα, ότι «το γεγονός ότι περνάμε καθημερινά χρόνο στο Facebook ή το Twitter δεν σημαίνει αυτόματα ότι εμπιστευόμαστε ό,τι διαβάζουμε».
Ποιοι είναι οι λόγοι που φαίνεται να κλονίζουν την αξιοπιστία των Μέσων κοινωνικής δικτύωσης; Σίγουρα, η διαδικασία επαλήθευσης των ειδήσεων αποτελεί ένα από τα σημεία αμφισβήτησης. Οι πολίτες απαιτούν μεγαλύτερη διαφάνεια στην καθημερινή διαχείριση των πηγών, αλλά και στην αντιμετώπιση και γρήγορη διόρθωση τυχόν λανθασμένων πληροφοριών που βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Ένα ακόμα σημείο, αποτελεί το δίπολο ταχύτητα εναντίον βάθους. Η κοινή γνώμη φαίνεται να αποζητά όλο και περισσότερο δημοσιογραφικές ιστορίες βασισμένες σε έρευνα και λιγότερο γρήγορα νέα χωρίς πλαισίωση. Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι τα social media ευνοούν την παρουσίαση διαφορετικών φωνών, παρατηρείται έκδηλη ανησυχία όσον αφορά τον έλεγχο και τον περιορισμό αυτής της πολυφωνίας.Τέλος, οι δημοσιογράφοι οφείλουν να εξασκούν τη δεξιότητα της ενεργητικής ακοής, προκειμένου να συλλέγουν δεδομένα και να διερευνούν ιστορίες που ακουμπούν τα πραγματικά ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των πολιτών. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Kath Viner της Guardian, «αν οι δημοσιογράφοι απομακρύνονται από τις ζωές των πολιτών, τότε χάνουν τις ουσιαστικές ιστορίες, και έτσι χάνουν και την αξιοπιστία τους».
Από την άλλη πλευρά, όλα τα παραπάνω ενισχύουν την ανάγκη εκπαίδευσης των πολιτών στην αποκωδικοποίηση νέων που προέρχονται από διαδικτυακές πηγές. Η έρευνα του Reuters Institute for the Study of Journalism (2017) επιβεβαιώνει ότι η πτώση της ποιότητας, αλλά και της εμπιστοσύνης των πολιτών
απέναντι στα social media, πηγάζει και από την αλόγιστη διάχυση πληροφορίας από τους χρήστες τους, χωρίς να είναι σε θέση να κατανοήσουν αν και πόσο η εν λόγω πληροφορία είναι αληθής ή ακόμα και παραπλανητική. Η επένδυση λοιπόν, τόσο από τους μιντιακούς οργανισμούς όσο και από τους εκπαιδευτικούς, στην καλύτερη προετοιμασία των πολιτών για πιο υπεύθυνη κατανάλωση, αλλά και παραγωγή, περιεχομένου στις ψηφιακές πλατφόρμες είναι η σύγχρονη πρόκληση της εποχής μας. Άλλωστε, όπως επισημαίνουν οι Nancy Frey και Douglas Fisher, συγγραφείς του βιβλίου Literacy 2.0, «πρέπει να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε την τεχνολογία, αναφερόμενοι σε ονόματα, όπως YouTube, Powerpoint, Twitter και να χρησιμοποιούμε πλέον ρήματα, όπως παρουσιάζουμε, μοιραζόμαστε, επικοινωνούμε».
- Σύμφωνα με τoTrust Barometer της Edelman για το 2018, για πρώτη φορά τα Μέσα Ενημέρωσης είναι ο θεσμός που εμπιστεύονται λιγότερο οι πολίτες παγκοσμίως (σε 22 από τις 28 χώρες που συμμετέχουν στην έρευνα). Η πτώση αυτή συνδέεται άμεσα με την αντίστοιχη πτώση στην εμπιστοσύνη απέναντι στις μηχανές αναζήτησης και τα social media.
- Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, οι μισοί από τους συμμετέχοντες δηλώνουν ότι ενημερώνονται από τα συμβατικά Μέσα λιγότερο από μια φορά την εβδομάδα, ενώ το 25% δεν διαβάζουν καθόλου ειδήσεις, γιατί τις θεωρούν πολύ ενοχλητικές.
- Η έρευνα της Common Sense Media με τίτλο “News and America Kids. How Young People Perceive and are Impacted by the News” (2017) αποκαλύπτει ότι το 31% των συμμετεχόντων έχει μοιραστεί στα social media περιεχόμενο το οποίο δεν είναι αληθές.
- 35% των συμμετεχόντων στην έρευνα του Reuters Institute for the Study of Journalism (2017) με τίτλο “Bias, Bullshit and Lies:Audience Perspectives on LowTrust in the Media” πιστεύει ότι το περιεχόμενο που καταναλώνουν μέσω των social media είναι αναξιόπιστο ή χαμηλής ποιότητες, ενώ το 24% θεωρεί ότι το ίδιο περιεχόμενο είναι μεροληπτικό ή ακόμα και κατευθυνόμενο.
*Διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου. Διδάσκει στο ΜΠΣ «Επικοινωνία και νέα Δημοσιογραφία» του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου.