ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΤΣΕΝΕ*
Κάθε χρόνο οι απανταχού ασχολούμενοι με τα Μέσα αναμένουμε, με μεγάλη ανυπομονησία, την έκδοση του Reuters Digital News Report, το οποίο καταφέρνει να συγκεράσει όλες τις τάσεις, τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι οργανισμοί ενημέρωσης παγκοσμίως. Οι έγκριτοι ερευνητές του Ινστιτούτου συγκεντρώνουν και αναλύουν δεδομένα από σχεδόν 40 χώρες και στις πέντε ηπείρους, καταγράφοντας τις απόψεις και τις προτιμήσεις των πολιτών για την ποιότητα του ειδησεογραφικού περιεχομένου που καταναλώνουν, για τις πλατφόρμες που χρησιμοποιούν περισσότερο, αλλά και για θέματα της μηντιακής επικαιρότητας, όπως τα fake news που, τα τελευταία δύο χρόνια, μονοπωλούν το ενδιαφέρον.
Ο φετινός απολογισμός του Reuters Digital News Report έρχεται με αέρα αλλαγής, και μάλιστα θετικής, καθώς πολλοί δημοσιογραφικοί οργανισμοί στρέφονται σε περισσότερο ποιοτικό περιεχόμενο, ενώ παράλληλα δίνουν έμφαση στα συνδρομητικά μοντέλα. Μήπως άραγε ήρθε η ώρα να πληρώνουμε για το περιεχόμενο που διαβάζουμε, πόσο μάλλον αν αυτό είναι έγκυρο, αξιόπιστο και ποιοτικό;
Από την άλλη πλευρά, τα δεδομένα δείχνουν ότι η εμπιστοσύνη των πολιτών στους ενημερωτικούς οργανισμούς παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Η πολιτική διαπλοκή αποτελεί, για μια ακόμη φορά, ένα από τα βασικά αίτια.
Όμως και η χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης αρχίζει να σημειώνει πτώση, έπειτα από μια συνεχόμενα ανοδική πορεία. Η εξήγηση που δίνουν εδώ οι ερευνητές του Reuters ακούει στο όνομα Facebook. Η πτώση στην αναζήτηση, τη δημοσίευση και τον διαμοιρασμό νέων στον άλλοτε βασιλιά των social media επηρεάζει αισθητά το συνολικό ποσοστό χρήσης τους για ενημέρωση σε αγορές–κολοσσούς, όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία.
Και ενώ το Facebook φαίνεται να χάνει λίγο ή περισσότερο από την αίγλη του, οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων κερδίζουν συνεχώς έδαφος, σε μια προσπάθεια των πολιτών να βρουν πιο ιδιωτικούς χώρους για να επικοινωνήσουν. Το WhatsApp χρησιμοποιείται πλέον για την αναζήτηση και ανταλλαγή ειδησεογραφικού περιεχομένου από μεγάλα ποσοστά του πληθυσμού. Χαρακτηριστικά, στη Μαλαισία το 54% του δείγματος της έρευνας επιλέγει το WhatsApp για ενημέρωση, ενώ αντίστοιχα το 48% στη Βραζιλία και το 36% στην Ισπανία.
Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και ο Δρ. Αντώνης Καλογερόπουλος, Postdoctoral Research Fellow του Reuters Institute. Όπως μας είπε χαρακτηριστικά, «Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε πως το κοινό ενημερώνεται όλο και περισσότερο από κινητές συσκευές και από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Όμως φέτος παρατηρήσαμε πως υπάρχει πτώση στο ποσοστό των ερωτωμένων που χρησιμοποιούν το Facebook για την ενημέρωσή τους. Σε μεγάλο βαθμό αυτή η τάση εξηγείται από την “αποϊεράρχηση” των ειδήσεων στον αλγόριθμο του Facebook. Ταυτόχρονα, παρατηρούμε αύξηση της χρήσης πιο ιδιωτικών μέσων ανταλλαγής μηνυμάτων (WhatsApp, Facebook Messenger, Viber) για διαμοιρασμό ή σχολιασμό ειδήσεων».
Ένας ακόμα διαφορετικός τρόπος ενημέρωσης ανεβαίνει στις προτιμήσεις των καταναλωτών και δεν είναι άλλος από τα podcasts, τα οποία κερδίζουν δημοτικότητα, κυρίως στο νεανικό κοινό, τόσο για το περιεχόμενό τους όσο και για την εύκολη διανομή τους.
Τα fake news καταλαμβάνουν ένα σημαντικό μέρος του report με το 54% των συμμετεχόντων να συμφωνεί ότι ανησυχεί για το τι είναι αληθινό και τι ψευδές στο διαδίκτυο. Το ποσοστό ανεβαίνει σε χώρες με ταραχώδες πολιτικό περιβάλλον και ταυτόχρονη υψηλή χρήση Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, όπως η Βραζιλία (85%), η Ισπανία (69%) και οι ΗΠΑ (64%).
Στον αντίποδα των fake news βρίσκεται ο μηντιακός ή ειδησεογραφικός εγγραμματισμός, μια παράμετρος η οποία μετρήθηκε για πρώτη φορά στο συγκεκριμένο report. Οι μηντιακά εγγράμματοι τείνουν να προτιμούν την κλασική αξία του Τύπου σε σχέση με την τηλεόραση, ενώ χρησιμοποιούν τα social media με εντελώς διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι το ευρύ κοινό.
Τι συμβαίνει όμως στην Ελλάδα; Η εμπιστοσύνη στους δημοσιογραφικούς οργανισμούς συνεχίζει να παραμένει σε πολύ χαμηλά επίπεδα – από τα χαμηλότερα στο σύνολο της έρευνας, ενώ αντιστρόφως ανάλογα υψηλή παραμένει η χρήση του διαδικτύου και των social media για πρόσβαση στην ενημέρωση. Το Facebook εδώ διατηρεί την κυριαρχία του, ωστόσο διαφαίνεται μια μικρή μετακίνηση σε εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων με το Facebook Messenger να ακουμπά το 22% και το Viber το 14% της συνολικής χρήσης.
Η οικονομική κρίση, αλλά και η έλλειψη εμπιστοσύνης αποτελούν τους βασικούς λόγους για το πολύ χαμηλό ποσοστό συνδρομητικών μοντέλων (μόλις 6%) και παράλληλα για το υψηλό ποσοστό (42%) χρήσης εφαρμογών μπλοκαρίσματος διαφημίσεων.
Οι Έλληνες καταναλωτές δεν φαίνεται να ακολουθούν τις παγκόσμιες τάσεις. Ο κ. Καλογερόπουλος μας επισημαίνει, «Στην Ελλάδα παρατηρούμε πως οι χρήστες του διαδικτύου χρησιμοποιούν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης για να ενημερωθούν και να συζητήσουν ειδήσεις περισσότερο απ’ ό,τι οι χρήστες του διαδικτύου σε χώρες τις Δυτικής Ευρώπης. Οι Έλληνες χρήστες του διαδικτύου είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης για την ενημέρωσή τους παρά να δουν ειδήσεις στην τηλεόραση. Επίσης, χρησιμοποιούμε περισσότερες πηγές για την ενημέρωσή μας στο διαδίκτυο σε σχέση με τους πολίτες των περισσότερων χώρων της Ευρώπης. Αρκετά από τα πιο δημοφιλή Μέσα στο διαδίκτυο είναι Μέσα που γεννήθηκαν στο διαδίκτυο και όχι οι ψηφιακές εκδόσεις παραδοσιακών Μέσων. Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα ευρήματα σχετικά με την ειδησεογραφία στην Ελλάδα είναι πως μόνο το 26% των ερωτώμενων απαντούν ότι “εμπιστεύονται τις ειδήσεις τις περισσότερες φορές”. Πρόκειται για το χαμηλότερο ποσοστό ανάμεσα στις 37 χώρες της έρευνας, πλην της Νότιας Κορέας».
Ενδιαφέροντα νούμερα & ποσοστά
- Το 80% των Ελλήνων συμμετεχόντων στην έρευνα προτιμούν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης για την ενημέρωσή τους, ενώ το 60% χρησιμοποιεί smartphones για την πρόσβαση στα νέα.
- Το Facebook παραμένει στην πρώτη θέση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης που επιλέγουν οι Έλληνες για την ενημέρωσή τους, με το YouTube να ακολουθεί σε ποσοστό 36%.
- Αντίθετα, στις ΗΠΑ η χρήση του Facebook ως ενημερωτικής πλατφόρμας φθίνει κατά 9% και κατά 20% στον νεανικό πληθυσμό.
- Το 65% του συνολικού δείγματος δηλώνει ότι προτιμά να φθάνει στην είδηση από την πλαϊνή πόρτα και όχι απευθείας από το ενημερωτικό site ή την αντίστοιχη εφαρμογή.
- Το 75% του δείγματος πιστεύει ότι οι μηντιακοί οργανισμοί και οι δημοσιογράφοι έχουν τη μεγαλύτερη ευθύνη για τα fake news, ενώ το 71% βάζουν την Google και το Facebook στο παιχνίδι, καθώς θεωρούν ότι πρέπει να αναλάβουν μεγαλύτερη δράση κατά της παραπληροφόρησης.
* Διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου. Διδάσκει στο ΜΠΣ «Επικοινωνία και Νέα Δημοσιογραφία» του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου.