Η εξαγορά του Twitter και οι κίνδυνοι για τον δημόσιο λόγο

Του Γιώργου Λαουτάρη

Δεν ήταν μια συνηθισμένη επιχειρηματική κίνηση, από τις αμέτρητες αγοραπωλησίες μετοχών και εταιρειών που λαμβάνουν χώρα σε όλο τον πλανήτη καθημερινά. Η πρόταση εξαγοράς του Twitter από τον Ίλον Μασκ, τον πλουσιότερο άνθρωπο στον κόσμο (σύμφωνα με τη λίστα του Forbes όπως ανακτήθηκε στις 14 Μαΐου 2022), σηματοδοτεί μια νέα φάση στην ιστορία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπως τα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, ως δηλαδή ψηφιακές πλατφόρμες μέσα από τις οποίες εκφέρεται σημαντικό μέρος του δημόσιου λόγου που παράγεται παγκοσμίως. 

Το Twitter δεν είναι μόνο στην Ελλάδα το αγαπημένο μέσο δημοσιογράφων και πολιτικών. Σύμφωνα με το αριστερό αμερικανικό περιοδικό Jacobin, το συγκεκριμένο μέσο «έχει έναν κεντρικό ρόλο στην πολιτιστική και πολιτική ζωή των ΗΠΑ και ευρύτερα», παρόλο που με τους ποσοτικούς όρους της επισκεψιμότητας, η ιστοσελίδα βρίσκεται στην 9η θέση παγκοσμίως.

Η αντίφαση αυτή, το πολιτικό βάρος του Twitter σε σύγκριση με τον αριθμό των ενεργών του χρηστών και τα οικονομικά του αποτελέσματα, εξηγείται από την ταυτότητα των χρηστών του: Πρόκειται για το αγαπημένο μέσο των κυριότερων διαμορφωτών γνώμης του πλανήτη. 

Το δέλεαρ να διαχειρίζεται κανείς τον διακόπτη αυτού του τόσο σημαντικού εργαλείου διαλόγου και παράλληλα να φιγουράρει ως μοναδικό αφεντικό του, κατ’ αναλογία με τον θαυμασμό που συγκεντρώνει από τα μέσα ενημέρωσης ο ιδρυτής και επικεφαλής του Facebook, Μαρκ Ζάκερμπεργκ, είναι προφανές. Οπωσδήποτε κάθε επιχειρηματική εξαγορά ενέχει ένα ρίσκο το οποίο λαμβάνεται με την προσδοκία της μελλοντικής κερδοφορίας.

Ωστόσο, στα σχέδια των ανθρώπων αδιανόητα μεγάλου πλούτου, όπως ο Ίλον Μασκ, ίσως μετρούν και άλλοι παράγοντες για τη λήψη μεγάλων αποφάσεων, όπως το γόητρο και η υστεροφημία. Ο ίδιος εξάλλου πρόσφατα μοιράστηκε με τους ακολούθους του την επιχειρηματική του φιλοσοφία, η οποία συνοψίζεται στην αρχή «αγοράστε μετοχές σε αρκετές εταιρείες που παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες στις οποίες εσείς πιστεύετε».  

Ένα url αξίας 44 δισ. $

Βέβαια το τίμημα για την αγορά του μέσου δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Twitter στις 25 Απριλίου, η προσφορά που κατέθεσε ο Ίλον Μασκ προσεγγίζει τα 44 δισεκατομμύρια δολάρια, ένα ποσό το οποίο θα καταβληθεί σε μετρητά στους μετόχους της εταιρείας, η οποία πλέον θα έχει έναν και μόνο ιδιοκτήτη.

Πριν την οριστική ανακοίνωση αγοράς, ο Μασκ που μέχρι τότε ήταν γνωστός ως ιδιοκτήτης της αυτοκινητοβιομηχανίας Tesla και της εταιρείας διαστημικής τεχνολογίας SpaceX, είχε «πολιορκήσει» επιχειρηματικά το Twitter αγοράζοντας μεγάλο πακέτο μετοχών του. Ο Μασκ τροφοδοτώντας από τον προσωπικό του λογαριασμό στο μέσο με εκατομμύρια ακόλουθους τη φημολογία για το αν θα έχει ενεργό ρόλο ή όχι στην εταιρεία, αρχικά διέψευσε ότι θα συμμετέχει στο Διοικητικό Συμβούλιο του Twitter και έπειτα επανήλθε για να δηλώσει ότι το αγόρασε.

Η πληθωρική παρουσία του Ίλον Μασκ στα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης και κατ’ επέκταση σε όλο τον πλανήτη έχει αφήσει πολλά ανάλογα επεισόδια που κινούνται στο όριο μιας επιδεικτικής μεγαλομανίας, με δηλώσεις που δεν είχαν πολλές φορές αξιοπιστία. Αυτή τη φορά φαίνεται ότι εννοούσε τη μεγάλη κίνηση. Μέχρι που στις 14 Μαΐου η συμφωνία με το Twitter «πάγωσε» σύμφωνα με την ανακοίνωση του επίδοξου ιδιοκτήτη, καθώς ο ίδιος αμφισβήτησε τα στοιχεία που του παρείχε η πλατφόρμα σχετικά με τον πραγματικό αριθμό των ψεύτικων λογαριασμών.

Twitter deal temporarily on hold pending details supporting calculation that spam/fake accounts do indeed represent less than 5% of usershttps://t.co/Y2t0QMuuyn

— Elon Musk (@elonmusk) May 13, 2022

Το μέσο υποστήριξε ότι μόλις το 5% των λογαριασμών έχουν ενεργοποιηθεί για να παράγουν αυτοματοποιημένο διαφημιστικό περιεχόμενο (bot και spam σύμφωνα με την τεχνική ορολογία) αριθμό που ο Ίλον Μασκ θεώρησε υποεκτιμημένο. Ο πραγματικός αριθμός ενεργών χρηστών, που κατά το Twitter είναι 229 εκατομμύρια άτομα, παίζει καίριο ρόλο στην αξία του μέσου, καθώς τα άτομα αυτά είναι οι παραλήπτες του διαφημιστικού περιεχομένου που χρηματοδοτεί την εταιρεία. Σύμφωνα με το Reuters, το νέο ζήτημα που έριξε στο τραπέζι ο Ίλον Μασκ «έχει στόχο να τον βοηθήσει να προετοιμαστεί για την απόκτηση του Twitter, όχι να ανοίξει εκ νέου τις διαπραγματεύσεις». 

Αλλαγή σελίδας στο διαδίκτυο

Αν θεωρήσουμε δεδομένη την εξαγορά της ιστοσελίδας, τότε η νέα ιδιοκτησία του Ίλον Μασκ συνιστά μια σημαίνουσα αλλαγή κορυφαίας σημασίας για την παγκόσμια κουλτούρα αλλά και για το μέλλον του διαδικτύου. Αρκεί να συνειδητοποιήσει κανείς ότι το Twitter ξεκίνησε ως μια μη κερδοσκοπική ιδέα ενός άσημου προγραμματιστή, του Τζακ Ντόρσι, ο οποίος εμφορείτο από όλες τις ρομαντικές ιδέες των πρώτων βημάτων του ίντερνετ: Ελεύθερη διακίνηση ιδεών, ανατροπή όλων των παλιών ιεραρχιών, αμφισβήτηση των των μεγιστάνων.

Ο Ντόρσι αποχώρησε από το Twitter τον Νοέμβριο του 2021. Στην εξέλιξη της συγκεκριμένης ιστοσελίδας ίσως διακρίνεται πιο ξεκάθαρα από οπουδήποτε η «μεταλλαγή του διαδικτύου από δημόσιο αγαθό σε μια γιγαντιαία εμπορική αγορά», όπως έχει παρατηρήσει ο Νίκος Σμυρναίος (Το ολιγοπώλιο του διαδικτύου, Μεταμεσονύκτιες εκδόσεις, 2018). 

Ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης εξαγοράς είναι η ξεκάθαρη πρόθεση του νέου ιδιοκτήτη να τροποποιήσει τα κεντρικά στοιχεία του Twitter. Από τις αναρτήσεις του στο ίδιο το μέσο, ο Ίλον Μασκ έχει καταστήσει σαφές ότι η κίνησή του δεν είχε αποκλειστικά επιχειρηματικά κίνητρα και ότι ο ίδιος δεν θα περιοριστεί στον ρόλο ενός απαθούς ή αποστασιοποιημένου μεγάλου αφεντικού.

Do you want an edit button?

— Elon Musk (@elonmusk) April 5, 2022

Αντιθέτως, θέτοντας σε συζήτηση ή και σε ηλεκτρονική ψηφοφορία διάφορα τεχνικά ζητήματα του μέσου, όπως η δυνατότητα να επεξεργάζεται κανείς τις αναρτήσεις του (κάτι που δεν υπάρχει σήμερα) ή η αξία του αλγόριθμου που προτεραιοποιεί εξατομικευμένα τις πιο ενδιαφέρουσες για κάθε χρήστη δημοσιεύσεις, φαίνεται ότι κάποιες βασικές πλευρές της υπηρεσίας θα αλλάξουν. Αυτή είναι μια προοπτική που παραδοσιακά ξεσηκώνει μεγάλες συζητήσεις ανάμεσα στους χρήστες του μέσου, όπως έγινε και το 2017 όταν διπλασιάστηκε το όριο χαρακτήρων ανά δημοσίευση. Ωστόσο, η τομή που θέλει να φέρει ο Μασκ είναι πιο βαθιά. 

Στην πρώτη του επίσημη δήλωση μετά τη γνωστοποίηση της εξαγοράς ο νέος ιδιοκτήτης έδωσε έμφαση σε ένα ζήτημα που ακούγεται ίσως όμορφο και ουδέτερο, ωστόσο κρύβει πολλές σκιές: «Η ελευθερία του λόγου», τόνισε «είναι το θεμέλιο μιας λειτουργικής δημοκρατίας και το Twitter είναι η ψηφιακή πλατεία της πόλης όπου συζητούνται ζητήματα ζωτικής σημασίας για το μέλλον της ανθρωπότητας».

Κανείς δεν θα διαφωνούσε στην αξία του ελεύθερου λόγου, όμως στις ΗΠΑ η συγκεκριμένη συζήτηση ουσιαστικά ανέκυψε και διογκώθηκε μετά την απόφαση του Twitter και του Facebook τον Ιανουάριο του 2021 να μπλοκάρει οριστικά τους λογαριασμούς του Ντόναλντ Τραμπ, αποδίδοντας στις δημοσιεύσεις του ευθύνες για τα αιματηρά επεισόδια των οπαδών του στο Καπιτώλιο, όταν οι εκλέκτορες που προέκυψαν από τις πρόσφατες τότε εθνικές εκλογές μετρούσαν ψήφους για να ανακηρύξουν τον νέο πρόεδρο Τζο Μπάιντεν. 

Κάνε το Twitter «μεγάλο ξανά»

Even though I think a less divisive candidate would be better in 2024, I still think Trump should be restored to Twitter

— Elon Musk (@elonmusk) May 12, 2022

Επιβεβαιώνοντας ο ίδιος την ευρέως διαδεδομένη θέση ότι η ρητορική του «ελεύθερου λόγου» ουσιαστικά σημαίνει την επαναφορά του Τραμπ στο μέσο και κατ’ επέκταση τη χαλάρωση των μέτρων κατά της ρητορικής μίσους που έχει επιβάλει το Twitter σε ένα μεγάλο αριθμό λογαριασμών που απηχούσαν ακροδεξιές θέσεις – όπως έπραξε για παράδειγμα στην Ελλάδα, μπλοκάροντας όλους τους λογαριασμούς που συνδέονται με τη Χρυσή Αυγή – ο Ίλον Μασκ έγραψε στις 13 Μαΐου: «Παρόλο που πιστεύω ότι ένας λιγότερο διχαστικός υποψήφιος θα ήταν καλύτερος το 2024, εξακολουθώ να πιστεύω ότι ο Τραμπ πρέπει να επανέλθει στο Twitter».

For Twitter to deserve public trust, it must be politically neutral, which effectively means upsetting the far right and the far left equally

— Elon Musk (@elonmusk) April 27, 2022

Ενώ σε προηγούμενη ανάρτηση (27 Απριλίου) είχε ήδη ξεκαθαρίσει ότι «προκειμένου το Twitter να αξίζει την εμπιστοσύνη του κοινού, πρέπει να είναι πολιτικά ουδέτερο, πράγμα που σημαίνει ουσιαστικά να ενοχλείς την ακροδεξιά και την ακροαριστερά το ίδιο». 

Στην πραγματικότητα, η θεωρία των άκρων στην αμερικανική της εκδοχή, έρχεται να επαναφέρει στο δημόσιο λόγο των ΗΠΑ τις ακραίες ρατσιστικές και συνωμοσιολογικές φωνές που εκφράζει προνομιακά ο πρώην πρόεδρος της χώρας. Οι άνθρωποι αυτοί στο μεσοδιάστημα βρήκαν πάντως και γιγάντωσαν εναλλακτικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Truth Social και το Gab, χωρίς να στερηθούν ποτέ την ελευθερία του λόγου και της δημοσίευσης, αλλά μόνο το μεγάλο και ευαίσθητο σε πολιτικά μηνύματα ακροατήριο του Twitter.

(Stefani Reynolds/AFP/Getty Images/TNS)

Ως αποτέλεσμα όμως της χαλάρωσης της πολιτικής δημοσίευσης του μέσου, αναμένεται η διεθνής ακροδεξιά, ένα πολιτικό ρεύμα που συνδέεται με ρατσιστικά εγκλήματα, να βρει νέο αναβαθμισμένο βήμα και να μεγαλώσει την επιρροή του στην κοινωνία. 

Στη μεγάλη συζήτηση για τα όρια του δημόσιου λόγου και την ανάγκη «αστυνόμευσης» από μεριάς εκείνων που κρατούν τα «κλειδιά» των ψηφιακών πλατφορμών υπάρχει ο παράγοντας των αυτοματοποιημένων λογαριασμών οι οποίοι δεν αντιστοιχούν σε πραγματικά άτομα και τροφοδοτούν τις οθόνες των χρηστών με διαφημιστικά μηνύματα ή πληθωρικές αναδημοσιεύσεις.

If our twitter bid succeeds, we will defeat the spam bots or die trying!

— Elon Musk (@elonmusk) April 21, 2022

Ο Ίλον Μασκ έχει δηλώσει ότι θα περιορίσει δραστικά την κακή αυτή πλευρά στη χρήση του μέσου, αποδεχόμενος ουσιαστικά την ανάγκη εποπτείας του παραγόμενου περιεχομένου: «Αν η προσφορά μας για το Twitter τελεσφορήσει, θα νικήσουμε τα spam bots ή θα πεθάνουμε προσπαθώντας», έγραψε με τη γνωστή του υπερβολή, προσθέτοντας ότι σκοπεύει να «επαληθεύσει όλους τους ανθρώπους». Τα σχόλια αυτά γέννησαν ερωτήματα ως προς το αν θα επιτρέπεται πλέον η ψευδωνυμία στο μέσο, ένα από τα κεντρικά του χαρακτηριστικά που σε αντίθεση με το Facebook δίνει τη δυνατότητα δημοσίευσης απόψεων σε πραγματικούς ανθρώπους που δεν δηλώνουν τα στοιχεία της ταυτότητάς τους.

Σε κάθε περίπτωση όμως φαίνεται ότι η «ελευθερία» του Ίλον Μασκ περιορίζεται στις ακραίες φωνές που μέχρι σήμερα είχε καταφέρει να περιθωριοποιήσει το Twitter.